Η παρακμή της χώρας σε ένα γράφημα

Το αναδημοσιεύω χωρίς κανένα επιπλέον σχόλιο, πέραν του ότι αποτελεί μεγάλη ντροπή για τη χώρα που διαμόρφωσε την έννοια της ‘παιδείας’ όπως σήμερα την αντιλαμβάνεται όλος ο πλανήτης.

Όποιος επιθυμεί να δει τις λεπτομέρειες μπορεί να το κάνει εδώ.

Επιχειρηματικότητα, ιδέες και γλώσσα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Τι είναι μια εταιρεία;

Αξίζει πραγματικά να αναρωτηθούμε. Είναι το ΑΦΜ της ή το καταστατικό της; Μήπως είναι τα γραφεία της ή άραγε το προϊόν της;

Αν το μελετήσουμε θα καταλήξουμε πως είναι κάτι πέρα από αυτό. Είναι μια ιδέα, ένα όραμα ή ίσως μια κοινή πεποίθηση, η οποία με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο ενώνει και συντονίζει ανθρώπους ώστε να συν-εργαστούν και να συν-δημιουργήσουν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Στο μνημειώδες έργου του ‘Sapiens’ ο Harari αναφέρει έναν παρόμοιο συλλογισμό. Όταν το διάβασα μου φάνηκε υπερβολικός, όσο όμως το σκέφτομαι και όσο αναλογίζομαι την εμπειρία, τελικά κρίνω πως έχει δίκιο.

Μια εταιρεία είναι (και αυτή) μια ιδέα.

Να προσέχουμε τις ιδέες μας λοιπόν και να φροντίζουμε να τις μοιραζόμαστε με τους σωστούς ανθρώπους, μην ξεχνώντας πως αυτός είναι τελικά ο ρόλος τους: Να υπηρετούν τον άνθρωπο.

Τέλος, ειδικά στην εποχή της αναπλαστικής τεχνητής νοημοσύνης (Gen AI), πρέπει να ξαναδούμε με μεγάλη σοβαρότητα την γλώσσα. Αν χάσουμε, ή καλύτερα αν σταματήσουμε να εξελίσσουμε την γλώσσα, θα είναι ένα μεγάλο πισωγύρισμα για την ανθρωπότητα καθότι χωρίς γλώσσα, δεν υπάρχουν (αξιόλογες) ιδέες. Αν φτάσουμε εκεί, καμιά μηχανή δεν θα μπορέσει να μας βοηθήσει.

Τώρα λοιπόν που ξεκινά η σχολική χρονιά, αν θέλετε ακούστε με: Μην σας απασχολούν οι πολλές δραστηριότητες, ούτε το απύθμενο βάθος των διαφόρων δεξιοτήτων.

Τα παιδιά μας βασικά πρέπει να μάθουν να γράφουν και να μιλάνε. Να κάνουν φυσική αγωγή και μουσική, όπως θέλει η κλασική παιδεία. Πάνω απ' όλα όμως, να διδαχτούν να αγαπάνε. Αν επιτευχθούν αυτά, η αποστολή μας ως κοινωνία θα έχει εκπληρωθεί. 

Στη γιορτή για τα 25 χρόνια της Virtual Trip

Ο Επίκουρος, πιθανότατα ο κορυφαίος των διανοητών ανά τους αιώνες, την αποκαλούσε ‘καταστηματική ηδονή’.

Ισως αυτό περιγράφει καλύτερα το βίωμα μου κατά την αποψινή γιορτή με τους συναδέλφους μου για τα 25 χρόνια από την ίδρυση της ‘εταιρείας των φοιτητών’, της Virtual Trip.

Ένα τεράστιο ευχαριστώ, μέσα απ’ την καρδιά μου, σε όλους όσους ταξιδέψαμε μαζί αυτό το τέταρτο του αιώνα!

Τέλος, μια υπόσχεση πως θα συνεχίσουμε με την ίδια ενέργεια και ενθουσιασμό για τα επόμενα 25 χρόνια, προσπαθώντας να είμαστε χρήσιμοι, να είμαστε δημιουργικοί και διαφυλάττοντας ως κόρη οφθαλμού την ανθρώπινη υπόστασή μας.

Χρειάζεται και τύχη, κυρίως όμως απαιτείται επιμονή

Καθώς γιορτάζουμε τα 25 χρόνια από την ίδρυση της Virtual Trip, ένα μήνυμα του συνιδρυτή μου, του Περικλή Ακριτίδη, μου φάνηκε ιδιαίτερα εύστοχο:

«Αν έμαθα κάτι τα τελευταία 25 χρόνια, είναι ότι για να πετύχεις πρέπει να επιμείνεις. Η τύχη μετράει, αλλά δεν είναι το παν».

Δεν θα μπορούσα να το θέσω καλύτερα. Για μένα, αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική αλήθεια όχι μόνο της επιχειρηματικότητας, αλλά της ίδιας της ζωής.

Στην Ελλάδα μεγαλώσαμε μέσα σε μια βαθιά ριζωμένη «κουλτούρα της τύχης». Αν κάποιος πετυχαίνει, λέμε ότι «στάθηκε τυχερός». Αν αποτυχαίνει, τον λυπόμαστε γιατί «ήταν άτυχος». Είναι μια βολική εξήγηση για όλα, που μας απαλλάσσει από την ευθύνη να δούμε κατάματα την πραγματικότητα: ότι τις περισσότερες φορές δεν επιμείναμε όσο έπρεπε, δεν προσπαθήσαμε αρκετά, δεν δουλέψαμε με την απαιτούμενη συνέπεια και ένταση.

Η αλήθεια είναι σκληρή αλλά απελευθερωτική: η τύχη παίζει πολύ μικρότερο ρόλο απ’ όσο νομίζουμε. Ναι, υπάρχουν οι ακραίες καταστάσεις που καθορίζουν δραματικά μια ζωή — από το να γεννηθείς σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μέχρι να βρεθείς θύμα ενός τραγικού ατυχήματος. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για το ενδεχόμενο να γεννηθεί κανείς σε μια ιδιαίτερα εύπορη οικογένεια. Όμως, έξω από αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις, η ζωή είναι, κατά μία έννοια, δίκαιη.

Αν επιμένεις σοβαρά, με συνέπεια και για αρκετό καιρό, τότε έχεις πραγματικές πιθανότητες να πετύχεις. Όχι σίγουρη επιτυχία — αλλά σίγουρες πιθανότητες. Και αυτό είναι κάτι που το χρωστάμε πρώτα στον εαυτό μας και μετά στην κοινωνία μας: να πάψουμε να κρυβόμαστε πίσω από τη «τύχη» και να αναλάβουμε την ευθύνη της προσπάθειας.

Η «κουλτούρα της τύχης» είναι μια παγίδα που διαπερνά την ελληνική κοινωνία. Από το σχολείο και την πολιτική μέχρι την επιχειρηματικότητα και την καθημερινότητα, συνηθίσαμε να αναζητούμε εξωτερικές δικαιολογίες αντί να καλλιεργούμε την αρετή της επιμονής. Κι όμως, καμία κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει έτσι.

Η διαδρομή από τη Virtual Trip ως την Epignosis, την AbZorba Games, τη Yodeck και τόσες άλλες προσπάθειες το αποδεικνύει. Δεν πετύχαμε επειδή ήμασταν «τυχεροί». Πετύχαμε γιατί συνεχίσαμε. Γιατί δεν τα παρατήσαμε όταν όλα έμοιαζαν αβέβαια. Γιατί, μέσα από κόπο, απογοήτευση και εξάντληση, επιμείναμε.

Πέρα από την κοινωνία συνολικά, το μήνυμα αυτό έχει μεγάλη αξία για την κοινότητα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Αν καλλιεργούμε την ιδέα ότι «όλα είναι θέμα τύχης», ουσιαστικά αποθαρρύνουμε τους νέους ιδρυτές. Τους μαθαίνουμε να παραδίνονται νωρίς, να αλλάζουν εύκολα πορεία, να εγκαταλείπουν. Αντίθετα, το πιο πολύτιμο που μπορούμε να τους μεταδώσουμε είναι ότι η επιμονή είναι ο μόνος αξιόπιστος δρόμος προς την επιτυχία.

Κι αυτό είναι το πραγματικό μήνυμα που θέλω να μείνει από αυτήν την επέτειο:

Η τύχη είναι εκτός ελέγχου μας. Η επιμονή, όμως, είναι πάντα στα χέρια μας. Και αν θέλουμε να αλλάξουμε την πορεία της χώρας μας, πρέπει να επιλέξουμε την επιμονή — και να θάψουμε για πάντα την κουλτούρα της τύχης.

υγ. Θα ήθελα κλείνοντας, στο παραπάνω πλαίσιο, να αναγνωρίσω τη δική μου καλή τύχη. Γεννήθηκα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’70. Όχι μέσα στην προνομιούχα αφρόκρεμα, αλλά σε μια κοινωνία που μου προσέφερε σταθερότητα, παιδεία και δυνατότητες. Γι’ αυτό νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη. Γνωρίζω ότι για την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού οι δυνατότητες αυτές δεν προσφέρονται ακόμα. Έτσι λοιπόν, μία από τις αποστολές της ζωής μου είναι να αξιοποιώ όποιο βήμα έχω για να δώσω σε περισσότερους ανθρώπους —ιδίως σε όσους προέρχονται από λιγότερο τυχερές γωνιές του κόσμου— παρόμοιες ευκαιρίες: να προσπαθήσουν, να επιμείνουν, να πετύχουν.

Virtual Trip: 25 χρόνια από το πρώτο φοιτητικό startup στην Ελλάδα

Πριν από 25 χρόνια, στο Ηράκλειο Κρήτης, πέντε προπτυχιακοί φοιτητές μαζί με την Critical Publics ξεκινήσαμε τη Virtual Trip. Ίσως το πρώτο φοιτητικό startup στην Ελλάδα. Μια προσπάθεια που άνοιξε δρόμους, με πολλές δοκιμές και –όπως ήταν αναμενόμενο– αρκετές αποτυχίες. Όμως μέσα από αυτήν τη διαδικασία χτίστηκε το γόνιμο έδαφος για μελλοντικές μεγάλες επιτυχίες, όπως οι εταιρείες Epignosis, Yodeck και AbZorba Games.

Εκείνη την Τρίτη, 5 Σεπτεμβρίου 2000, όταν με τον Περικλή, τον Χάρη, τον Μίλτο και τον Νίκο ιδρύαμε τη Virtual Trip, δεν ξέραμε τι μας επιφύλασσε το μέλλον. Ήμασταν όμως όλοι γεμάτοι ενθουσιασμό για αυτό το πρώτο βήμα στο άγνωστο.

Αναλογιζόμενος σήμερα αυτό το τέταρτο του αιώνα, καταλήγω ότι ο «ενθουσιασμός του εξερευνητή» αποτελεί βασικό κινητήριο μοχλό όχι μόνο για τους ιδρυτές, αλλά για όλα τα μέλη κάθε επιχειρηματικού οργανισμού. Η επιχειρηματικότητα είναι ένα βήμα στο άγνωστο· ένα ταξίδι σε αχαρτογράφητα νερά. Και όμως, η δύναμη της θέλησης για εξερεύνηση μπορεί να γίνει τόσο ισχυρή, που συχνά μοιάζει με σιγουριά – ή ακόμα και με βεβαιότητα.

Νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη για όλους όσους ταξιδέψαμε μαζί, από το υπόγειο του Επιστημονικού και Τεχνολογικού Πάρκου Κρήτης μέχρι το κτίριο της Starttech Ventures στο κέντρο της Αθήνας.

Σήμερα, σε αυτήν την επέτειο, μπορώ μόνο να πω πως η εσωτερική ανάγκη μου για εξερεύνηση, για δοκιμή νέων πραγμάτων, παραμένει το ίδιο ισχυρή όπως εκείνη την Τρίτη του Σεπτεμβρίου του 2000.

Στα επόμενα 25 χρόνια, λοιπόν!

Αξίζει να ιδρύεται μια νεοφυής επιχείρηση αποκλειστικά για να πουληθεί;

Στο οικοσύστημα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας υπάρχει μια ιδέα που επανέρχεται ξανά και ξανά: ότι οι startups φτιάχνονται για να πουληθούν. Πρόκειται για μια από τις πιο διαδεδομένες παρεξηγήσεις — και, κατά τη γνώμη μου, μια αντίληψη που κάνει ζημιά. Γιατί αν δούμε την επιχειρηματικότητα μόνο μέσα από το πρίσμα της εξαγοράς, υποσκάπτουμε τα ίδια της τα θεμέλια.

Η αξία μιας επιχείρησης δεν είναι η «ελπίδα» μιας μελλοντικής εξόδου. Είναι το σύνολο των μελλοντικών της κερδών. Η δουλειά των ιδρυτών είναι να χτίζουν χρόνο με τον χρόνο μια εταιρεία που βελτιώνει συνεχώς την κερδοφορία της και παράλληλα αυξάνει το μακροπρόθεσμο δυναμικό της. Αυτό σημαίνει διαρκή ισορροπία: ανάπτυξη, κερδοφορία και επενδύσεις που απλώνονται σε διαφορετικούς ορίζοντες — από το άμεσο μέχρι το μακρινό μέλλον.

Μια εταιρεία που λειτουργεί με αυτή τη λογική μπορεί να σταθεί μόνη της. Μπορεί να είναι βιώσιμη, αναπτυσσόμενη και ιδιαίτερα κερδοφόρα. Να μοιράζει μερίσματα, να δημιουργεί αξία για τους μετόχους και να προσφέρει προοπτική στους ανθρώπους της. Και ακριβώς επειδή δεν έχει ανάγκη να πουληθεί, αν προκύψει κάποτε μια προσφορά εξαγοράς, η αξία της θα είναι πολλαπλάσια.

Φυσικά, αν εμφανιστεί μια «πρόταση που δεν μπορείς να αρνηθείς», θα εξεταστεί. Μπορεί να αφορά μειοψηφικό ή πλειοψηφικό πακέτο, ή ακόμα και το σύνολο της εταιρείας. Πότε θα γίνει αυτό; Κανείς δεν μπορεί να το προβλέψει. Είναι πιθανό να συμβεί μέσα σε λίγα χρόνια; Ναι, ιδιαίτερα με τις σημερινές συνθήκες της αγοράς. Αλλά δεν είναι αυτός ο στόχος.

Ο πραγματικός στόχος είναι να φτιάξεις μια εταιρεία που δεν χρειάζεται να πουληθεί ποτέ. Μια εταιρεία που στέκεται όρθια χάρη στη δική της δύναμη. Αν η εξαγορά έρθει, θα είναι αποτέλεσμα αυτής της πορείας — όχι ο σκοπός της.

Και κάπου εδώ φαίνεται καθαρά η διαφορά ανάμεσα στην επιχειρηματικότητα που χτίζει και στην επιχειρηματικότητα που παρεξηγεί: η πρώτη δημιουργεί μακροχρόνια αξία, η δεύτερη κυνηγάει βραχυπρόθεσμες προσδοκίες.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Lean SpaceTech: Ο ελληνικός δρόμος προς το διάστημα με λιτή καινοτομία και επιχειρηματικότητα

Από παιδί με συνέπαιρνε το μυστήριο του διαστήματος. Διάβαζα Ιούλιο Βερν, Άρθουρ Κλαρκ, Ισαάκ Ασίμοφ· ρωτούσα ασταμάτητα για κβάζαρ, λευκούς νάνους και σουπερνόβα. Αναζητούσα να καταλάβω τι υπάρχει «εκεί έξω» και πώς θα μπορούσαμε κάποτε να φτάσουμε εκεί. Το όνειρο αυτό δεν με εγκατέλειψε ποτέ.

Μεγαλώνοντας, όμως, η επιχειρηματική οδός προς το διάστημα έμοιαζε απροσπέλαστη. Ένας χώρος που απαιτούσε αμέτρητα εκατομμύρια, όπου το καλύτερο που μπορούσε να πετύχει κανείς ήταν να γίνει υπεργολάβος ενός κρατικού οργανισμού. Πολύ μακριά από το όραμα που με ενέπνευσε ως παιδί.

Κι όμως, η αποστολή Chandrayaan-3 της Ινδικής Διαστημικής Υπηρεσίας άλλαξε τα δεδομένα. Με προϋπολογισμό μικρότερο από μια χολιγουντιανή ταινία διαστημικής επιστημονικής φαντασίας, έφτασε με επιτυχία στον νότιο πόλο της Σελήνης. Μια ιστορική στιγμή που απέδειξε πως με δημιουργικότητα, αποφασιστικότητα και λιτή λογική μπορείς να καταφέρεις όσα φάνταζαν αδύνατα.

Είναι η ίδια αρχή που στήριξε την πορεία μας στην τεχνολογία: να πετυχαίνεις περισσότερα με λιγότερα. Με πειθαρχία και καθαρό όραμα καταφέραμε να δημιουργήσουμε διεθνείς εταιρείες λογισμικού με περιορισμένους πόρους, αλλά με τεράστια επίδραση. Και τώρα αυτή η ίδια λογική μπορεί να ανοίξει δρόμο και στο διάστημα.

Η συνάντησή μου με τον Αύγουστο Πανταζίδη — Έλληνα επιστήμονα με όνειρο να γίνει ο πρώτος Έλληνας αστροναύτης — ήταν καθοριστική. Από εκεί ξεκίνησε το Lean SpaceTech: μια πρωτοβουλία που γεννήθηκε από το Starttech Ventures, αλλά που είναι πολύ περισσότερα από μια επένδυση. Είναι μια πρόσκληση για όσους πιστεύουν ότι το διάστημα δεν ανήκει στους δισεκατομμυριούχους και στα κράτη, αλλά σε όλους όσοι θέλουν να το προσεγγίσουν με φαντασία και λιτή καινοτομία.

Το Lean SpaceTech ξεκινά ως κοινότητα: ένας τόπος όπου επιστήμονες, μηχανικοί, επενδυτές και ονειροπόλοι μπορούν να συναντηθούν, να μοιραστούν ιδέες και να δημιουργήσουν. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι δεν χρειάζεσαι δισεκατομμύρια για να στοχεύσεις στα άστρα· χρειάζεσαι πίστη, καθαρή σκέψη και συνεργασία.

Αν έχεις κοιτάξει ποτέ τον νυχτερινό ουρανό και σκέφτηκες «θέλω να κάνω κάτι για να μας φέρει πιο κοντά εκεί», τότε το Lean SpaceTech είναι για σένα. Μαζί μπορούμε να κάνουμε το διάστημα προσβάσιμο. Μαζί μπορούμε να το κατακτήσουμε με τον λιτό τρόπο. Και, το σημαντικότερο απ' όλα, μαζί θα δημιουργήσουμε και θα αναπτύξουμε ένα νέο πεδίο επιχειρηματικότητας!

Lean SpaceTech: www.leanspacetech.com

Lean SpaceTech: www.leanspacetech.com

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

#FuturEdAI Hackathon στο Ηράκλειο: Μαζί για την εκπαίδευση του μέλλοντος

Με ιδιαίτερη χαρά ενημερώνω για τη διεξαγωγή του FuturEd AI Hackathon, μιας διοργάνωσης που πραγματοποιείται στο Ηράκλειο στις 2 και 3 Οκτωβρίου 2025 από την Epignosis σε συνεργασία με το Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πρόκειται για μια ξεχωριστή πρωτοβουλία που έχει στόχο να φέρει κοντά φοιτητές, απόφοιτους, ερευνητές αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο ώστε να σχεδιάσουμε όλοι μαζί τις λύσεις που θα αλλάξουν την εκπαίδευση μέσα από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Για εμένα προσωπικά, το Hackathon αυτό έχει και έναν έντονα συναισθηματικό χαρακτήρα. Είμαι απόφοιτος του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης εκεί σφυρηλατήθηκαν όχι μόνο οι πρώτες γνώσεις αλλά και οι φιλοδοξίες που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία μου. Στους χώρους του τμήματος, πριν από 25 χρόνια, ιδρύθηκε η Virtual Trip, η «εταιρεία των φοιτητών» που αποτέλεσε τη βάση για ό,τι ακολούθησε. Από εκείνον τον σπόρο γεννήθηκε σταδιακά η Επίγνωσις, η οποία σήμερα οργανώνει το Hackathon. Είναι ένας κύκλος που κλείνει με τον πιο όμορφο τρόπο: επιστρέφοντας στην πηγή για να μοιραστούμε έμπνευση και δημιουργικότητα με τις νέες γενιές.

Το FuturEd AI Hackathon απευθύνεται πρωτίστως στην κοινότητα του Τμήματος — φοιτητές, απόφοιτους, ερευνητές — αλλά και σε οποιονδήποτε άλλον θέλει να συμμετάσχει. Δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις· αρκούν η περιέργεια, η δημιουργικότητα και η διάθεση για συνεργασία. Μέσα σε δύο ημέρες, ομάδες 2–3 ατόμων θα δουλέψουν εντατικά για να αναπτύξουν πρωτότυπες ιδέες γύρω από την προσωποποιημένη μάθηση, την προσβασιμότητα στην εκπαίδευση και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας.

.

Κατά τη διάρκεια του Hackathon θα υπάρχει υποστήριξη από έμπειρους μέντορες που θα βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να αξιοποιήσουν σύγχρονα εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης και να εστιάσουν σε πραγματικές ανάγκες της εκπαίδευσης. Οι καλύτερες ομάδες θα βραβευτούν με χρηματικά έπαθλα (€3.000, €2.000 και €1.000 αντίστοιχα), ενώ όλες θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και να δικτυωθούν με ανθρώπους από τον χώρο της τεχνολογίας και της εκπαίδευσης.

Η Κρήτη υπήρξε για εμάς τόπος αφετηρίας και δημιουργίας· είναι συμβολικό που το συγκεκριμένο Hackathon γίνεται εδώ, στον τόπο που μας ενέπνευσε πριν από ένα τέταρτο του αιώνα. Πιστεύουμε ακράδαντα πως η επόμενη μεγάλη καινοτομία στην εκπαίδευση μπορεί να ξεκινήσει ξανά από το Ηράκλειο, από την κοινότητα που απέδειξε ότι η γνώση, όταν συνδυάζεται με πάθος, μπορεί να παράξει θαύματα.

Σας καλώ λοιπόν όλους να συμμετάσχετε. Δηλώστε συμμετοχή έως τις 19 Σεπτεμβρίου στην ιστοσελίδα hackathon.csd.uoc.gr, βρείτε την ομάδα σας και ετοιμαστείτε για δύο ημέρες γεμάτες δημιουργία, συνεργασία και έμπνευση. Η εκπαίδευση του μέλλοντος μας περιμένει — ας τη διαμορφώσουμε μαζί.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Χίλιοι πολίτες για την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδιακή Ένωση

Ζούμε σε μια εποχή γενικευμένης αδιαφορίας και ακραίου ατομικισμού. Κι όμως, μέσα σε αυτό το δυσμενές περιβάλλον, το κίνημά μας Together for Europe – Κίνηση για την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδιακή Ένωση κατάφερε να συγκεντρώσει 1.000 επικυρωμένες υπογραφές Ευρωπαίων πολιτών που ζητούν την άμεση δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Ένα επίτευγμα που αποδεικνύει ότι η φλόγα της ευρωπαϊκής ενότητας όχι μόνο δεν έχει σβήσει, αλλά μπορεί να ξαναφουντώσει.

Γνωρίζουμε καλά ότι, στην κλίμακα της Ευρώπης, ο αριθμός αυτός είναι ακόμη μικρός. Είναι όμως ένα σπουδαίο βήμα, μια πρώτη νίκη που μας δίνει δύναμη και αποφασιστικότητα να συνεχίσουμε. Γιατί κάθε πολίτης που ενώνεται μαζί μας, κάθε υπογραφή που προστίθεται, μας φέρνει πιο κοντά στο τολμηρό όραμα μιας ενωμένης, ομοσπονδιακής Ευρώπης.

Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία δεν είναι ουτοπία ούτε αφηρημένο όνειρο. Είναι η μόνη ρεαλιστική πορεία προς τα εμπρός. Χωρίς αυτήν, η ήπειρός μας θα παραμένει κατακερματισμένη και αδύναμη μπροστά στις τεράστιες προκλήσεις της εποχής: γεωπολιτική αστάθεια, ενεργειακή κρίση, ανισότητες, περιβαλλοντική καταστροφή. Με αυτήν, η Ευρώπη μπορεί να σταθεί ως πραγματική δύναμη ειρήνης, δημοκρατίας και προόδου για τον κόσμο.

Καλούμε λοιπόν όλους όσοι συμμερίζονται αυτή την πίστη να προσθέσουν τη φωνή τους στη δική μας. Μπείτε στο https://change.org/EuropeanFederalUnion υπογράψτε, μοιραστείτε και προωθήστε το αίτημά μας. Γιατί η Ευρώπη που όλοι θέλουμε θα χτιστεί μόνο αν την απαιτήσουμε, μόνο αν την οικοδομήσουμε μαζί.

Παράλληλα, όσοι νιώθουν ότι θέλουν να συμμετάσχουν πιο ενεργά σε αυτή την προσπάθεια, μπορούν να γίνουν μέλη του Together for Europe, του πανευρωπαϊκού κινήματος βάσης για την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, στο www.togetherforeurope.com. Η ενότητα δεν είναι μόνο στόχος· είναι και τρόπος δράσης, και το κίνημά μας παραμένει ανοιχτό σε κάθε Ευρωπαίο που θέλει να προσφέρει.

Κάποιοι λένε πως η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία είναι μια ουτοπία. Εμείς λέμε ότι είναι η μόνη πραγματιστική λύση. Για την Ευρώπη, αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο. Για να μπορέσουμε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές μια ήπειρο ενωμένη, ισχυρή και δίκαιη.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Ένα βήμα προς μια συμμαχία δημιουργών και εργαζομένων

Η συζήτησή μου με τον δημοσιογράφο Σπύρο Μάλλη στο Ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ την Πέμπτη 14 Αυγούστου, με αφορμή την ανακοίνωση του προγράμματος υποστήριξης της οικογένειας από τις επιχειρήσεις της Starttech Ventures.

Συζητούμε για τους λόγους που μας οδήγησαν στην κίνηση αυτή, για τα χαρακτηριστικά της εργασίας στην οικονομία της γνώσης, της συνεργασίας και της δημιουργικότητας και για την ανθρωποκεντρική προσέγγιση των επιχειρήσεων του ρεύματος αυτού. Μια προσέγγιση που εν τέλει στηρίζεται στην αναπτυσσόμενη συμμαχία μεταξύ δημιουργών και εργαζομένων:

Σκέψεις από μια γευσιγνωσία πεπονιού στην Starttech Ventures

Οργανώσαμε χθες στην Starttech Ventures μια γευσιγνωσία πεπονιού. Ξεκινήσε σαν ένα αστείο, μια αναφορά στην 'κόντρα' μεταξύ αργίτικου και ζακυνθινού πεπονιού. Αναλογιζόμενος τι συνέβη όμως, ακόμα κι αν ξεκίνησε σαν αστείο, το βρίσκω εντυπωσιακά ενδιαφέρον. 

Ο τόπος μας έχει έναν απίστευτο διατροφικό πλούτο. Είναι το 'συμβολικό κεφάλαιο' για το οποίο μας μιλούσε στον 2ο όροφο του κτηρίου μας πριν δυο χρόνια ο δάσκαλος Μιχάλης Χαραλαμπίδης. Μάθαμε έτσι, μέσα από ένα αστείο, ότι το Άργος, η Ζάκυνθος, ο Έβρος, το Ναύπλιο και η Κεφαλλονιά, έχουν καθένα από έναν μοναδικό διατροφικό θησαυρό. Αν το σκεφτούμε καλύτερα θα δούμε ότι όντως πρόκειται για θησαυρό, που δεν είναι μόνο διατροφικός αλλά τελικά πολιτισμικός και οικονομικός!

Σε λίγες μέρες θα γιορτάσουμε τα 25 έτη από το ξεκίνημα της επιχειρηματικής μας διαδρομής. Τότε, τα πρώτα χρόνια μετά το 2000 αρχίσαμε να υποδεχόμαστε υποψήφιους συνεργάτες από το εξωτερικό. Όταν βρισκόμασταν στην Αθήνα, κατά κανόνα τους πηγαίναμε για φαγητό στο "Πρυτανείον" της οδού Μηλιώνη στο Κολωνάκι. Θυμάμαι, ήμουν περίπου 25 ετών και μου είχε κάνει εντύπωση η εξής επιλογή στα ορεκτικά:

"Prosciutto di Parma e melone"

Τότε μας φαινόταν ενδιαφέρον και το παραγγέλναμε πάντα. Οι ξένοι μας κοίταζαν μάλλον με περιέργεια και, πιθανότατα από ευγένεια, δεν σχολίαζαν και δοκίμαζαν. Με το πέρασμα του χρόνου, αφού είχα τη μεγάλη τύχη να διαβάσω την "Αγροφιλία" και να πάρω μια ιδέα για την έννοια του 'συμβολικού κεφαλαίου', συνειδητοποίησα πως αυτή η παιδεία απουσιάζει από την πλατεία Κολωνακίου. Όπως δυστυχώς, ακόμα χειρότερα, απουσιάζει πλήρως και από την πλατεία Συντάγματος και από το μεγάλο κτήριο που δεσπόζει εκεί.

Δυστυχώς, για να το πούμε απλά, είναι ακραίος επαρχιωτισμός ένα ''καλό εστιατόριο" στην καρδιά της Αθήνας, που μάλιστα αυτοπροσδιορίζεται ως 'πρυτανείο',  να προσφέρει πιάτα από την Πάρμα αλλά να αγνοεί τους διατροφικούς θησαυρούς που προσφέρουν το Ληξούρι, το Άργος ή ακόμα και το Τυχερό στον Έβρο.

Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, τόσο στον τομέα της διατροφής όσο ακόμα και σε άλλους, όπως για παράδειγμα το ένδυμα, βλέπω νέους δημιουργούς να ανακαλύπτουν δειλά δειλά την τεράστια δύναμη της αυθεντικότητας, την ασυναγώνιστη αξία του συμβολικού κεφαλαίου και του τοπικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Θα πάρει χρόνια, υπάρχει όμως κίνηση στη σωστή κατεύθυνση.

Εμείς ως παραγωγοί, καλώς ή κακώς δημιουργούμε ένα οριζόντιο, παγκοσμιοποιημένο προϊόν. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε πως εκτός από παραγωγοί είμαστε και καταναλωτές, που κάνουμε τις σχετικές μας επιλογές εδώ, στην Ελλάδα. Νομίζω λοιπόν πως είναι εξαιρετικά σημαντικό να προσπαθήσουμε να δούμε τα τοπικά προϊόντα, τόσο διατροφικά όσο και κάθε άλλου είδους, ακριβώς μέσα από τα γυαλιά της τυπικότητας, της αυθεντικότητας, της τοπικότητας και της ποιότητας. Είναι ένας δρόμος ίσως δύσκολος στην αρχή, που όμως είναι πολύ δημιουργικός και, όπως είδαμε και χθες ...ιδιαίτερα γευστικός!

Θα κοιτάξουμε λοιπόν να επαναλάβουμε την προσπάθεια, μαθαίνοντας κι άλλους διατροφικούς θησαυρούς που γενναιόδωρα μας προσφέρουν οι ελληνικοί τόποι. Εξάλλου, όπως λέγαμε και το 2011, η συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο θα φέρουν την άνοιξη της ελληνικής οικονομίας:

Πανελλήνιο φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου Διστόμου 2025

Γεμάτο το θέατρο στο Μαυσωλείου του Διστόμου, στη δεύτερη παράσταση του φετινού πανελληνίου φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου, ενός υπέροχου θεσμού που έχει υπερδεκαετή ιστορία και είναι ένας φάρος πολιτισμού στη Ρούμελη.

Το πρωτοποριακό αυτό φεστιβάλ χάρη στις άοκνες προσπάθειες που κάνει θεατρικό εργαστήρι Διστόμου «Θεατροφρένεια».

Το θέατρο είναι μια από τις σημαντικότερες συμβολές του ελληνισμού στην παγκόσμια υπόθεση του ανθρωπισμού και της δημοκρατίας. Πιθανότατα η ίδια η δημοκρατία, στην άμεση μορφή της στην Αρχαία Αθήνα, χρωστάει την ύπαρξη της στην άνθιση του θεάτρου.

Από αυτήν την οπτική γωνία η διοργάνωση θεατρικών παραστάσεων στο ανοιχτό θέατρο του ιερού χώρου του Μαυσωλείου του Διστόμου συμβολίζει την ουσιαστική επικράτηση του ανθρώπου, της ίδιας της ζωής δηλαδή, επί του σκότους του θανάτου που έφεραν οι ναζί και ο φασισμός.

Δίστομο: Η μεγάλη επιστροφή στο επίκεντρο του ελληνικού οίνου

Το Δίστομο είναι πάνω απ’ όλα τόπος μαρτυρίου. Ένας τόπος που κουβαλάει μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας μας, τη σφαγή των ναζί, που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στη μνήμη και στη συνείδηση όλων μας. Κάθε αναφορά στο Δίστομο είναι ταυτόχρονα και μια υπόκλιση στους ανθρώπους που θυσιάστηκαν, ένας φόρος τιμής που δεν πρέπει ποτέ να ξεθωριάσει.

Κι όμως, η ιστορία του τόπου δεν σταματά εκεί. Οι παλαιότεροι θυμούνται πως τη δεκαετία του ’60 το Δίστομο έγινε το κέντρο της μεγαλύτερης άμεσης ξένης επένδυσης (FDI) στην Ελλάδα, με την έλευση της Pechiney και το «Αλουμίνιον της Ελλάδος». Μια εξέλιξη που άλλαξε τη μοίρα της περιοχής, έφερε δουλειές, έδωσε προοπτική και έβαλε το μικρό αυτό χωριό της Βοιωτίας στο επίκεντρο της βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας.

Κι όμως, η αληθινή ψυχή του Διστόμου βρίσκεται αλλού. Βρίσκεται στην κοιλάδα ανάμεσα στον Ελικώνα και τον Παρνασσό, τον μυθικό τόπο συνάντησης του Διονύσου με τις Μούσες, όπου η αμπελουργία έχει βαθιές ρίζες αιώνων. Εκεί όπου οι άνθρωποι φρόντιζαν τα κλήματα όχι μόνο για να ζήσουν, αλλά και για να διατηρήσουν έναν τρόπο ζωής συνδεδεμένο με τη γη, τη φύση, τον ρυθμό των εποχών. Αυτή η παράδοση, αυτή η συνέχεια, είναι που δίνει σήμερα το πιο ελπιδοφόρο στίγμα του Διστόμου.

Σε αυτήν ακριβώς την παράδοση στηρίζεται το Βιολογικό Οινοποιείο Καστρίτη. Με σεβασμό στο περιβάλλον και αγάπη για τον τόπο, το οινοποιείο καλλιεργεί αποκλειστικά δικούς του αμπελώνες και εμφιαλώνει πέντε ετικέτες περιορισμένης παραγωγής. Κρασιά που κουβαλούν την ταυτότητα του τόπου, το άρωμα της ιστορίας και τη φροντίδα μιας οικογένειας που πιστεύει ότι το Δίστομο μπορεί να ξαναβρεθεί στο επίκεντρο του ελληνικού οίνου.

Η επιλογή να παραμείνει μικρό σε κλίμακα αλλά μεγάλο σε ποιότητα είναι συνειδητή. Δεν είναι απλώς ένα οινοποιείο· είναι μια δήλωση πίστης πως το Δίστομο δεν είναι καταδικασμένο να μνημονεύεται μόνο για το τραγικό του παρελθόν ή για το βιομηχανικό του παρόν. Μπορεί και πρέπει να μνημονεύεται για τον πλούτο της γης του, για το κρασί που παράγεται εδώ, για τον πολιτισμό που ξαναβρίσκει τη φωνή του μέσα από τα αμπέλια.

Κι έτσι, το Δίστομο επιστρέφει. Όχι απλώς ως τόπος μνήμης, αλλά και ως τόπος δημιουργίας. Η μεγάλη επιστροφή στο επίκεντρο του ελληνικού οίνου είναι γεγονός. Και είναι μια επιστροφή που στηρίζεται σε ανθρώπους που αγαπούν τη γη τους, που πιστεύουν στη δύναμή της και που ξέρουν ότι το κρασί μπορεί να γίνει γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον. Μάθετε περισσότερα στο www.kastriti.com και μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με το Βιολογικό Οινοποιείο Καστρίτη για οτιδήποτε θελήσετε.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Η εκδίκηση της Επιστήμης Υπολογιστών

Η απόλυτη εκδίκηση της Επιστήμης Υπολογιστών είναι πως, για να μπορέσει κάποιος πράγματι να αποκτήσει ουσιαστικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα από τη χρήση της Αναπλαστικής / Ανασυνθετικής Τεχνητής Νοημοσύνης (Generative AI, #GenAI), χρειάζεται πάνω απ’ όλα να διαθέτει καθαρή, αλγοριθμική σκέψη.

Μια σκέψη που δεν περιορίζεται στο να γνωρίζει κανείς «τι κάνει το εργαλείο», αλλά που βυθίζεται στις αρχές, στη λογική και στη δομή της ίδιας της επιστήμης των υπολογιστών. Γιατί μόνο εκεί βρίσκεται η πραγματική δύναμη: στην ικανότητα να μοντελοποιείς προβλήματα και να σχεδιάζεις λύσεις με σαφήνεια, οικονομία και κομψότητα.

Στην καρδιά της Επιστήμης Υπολογιστών δεν βρίσκονται οι γλώσσες προγραμματισμού ή τα εργαλεία που αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Η ουσία της βρίσκεται στον τρόπο σκέψης που μας διδάσκει: πώς να αναλύουμε, να αφαιρούμε, να γενικεύουμε και να δημιουργούμε συστήματα που μπορούν να επεκταθούν και να προσαρμοστούν.

Αυτή ακριβώς η σκέψη είναι που καθιστά τη GenAI όχι απλώς χρήσιμη, αλλά ριζικά μεταμορφωτική — γιατί μας επιτρέπει να αξιοποιούμε τις δυνατότητές της χωρίς να χανόμαστε στις επιφάνειες ή στις ευκολίες που προσφέρει.

Η ειρωνεία — ή ίσως η δικαίωση — είναι ότι ενώ πολλοί πίστεψαν πως η Τεχνητή Νοημοσύνη θα απαξιώσει την Πληροφορική, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Όχι μόνο η επιστήμη μας δεν γίνεται παρωχημένη, αλλά η αξία της αυξάνεται εκθετικά. Όσο πιο ικανές γίνονται οι μηχανές να συνθέτουν κώδικα ή περιεχόμενο, τόσο πιο αναγκαία γίνεται η ανθρώπινη κρίση που θα τις κατευθύνει με σωστά ερωτήματα, σαφείς προδιαγραφές και ουσιαστικές διορθώσεις.

Γιατί η Επιστήμη Υπολογιστών ποτέ δεν ήταν μια ψυχαναγκαστική / εμμονική ενασχόληση με το συντακτικό μιας γλώσσας προγραμματισμού ή με την ορθότητα μιας συγκεκριμένης βιβλιοθήκης. Αυτά ήταν εργαλεία, χρήσιμα αλλά δευτερεύοντα. Η μεγάλη παρεξήγηση ήταν ότι η αξία του Πληροφορικού μετριόταν με το πόσο καλά θυμόταν ορισμένες λεπτομέρειες υλοποίησης. Στην πραγματικότητα, η δύναμή του μετριέται από το πόσο καλά μπορεί να συλλάβει και να δομήσει λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα.

Έτσι, βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιστορική στιγμή: η Αναπλαστική / Ανασυνθετική Τεχνητή Νοημοσύνη, αντί να ακυρώσει την ανάγκη για Πληροφορικούς, αποκαλύπτει με τον πιο ηχηρό τρόπο τη σημασία τους. Και η ίδια η επιστήμη, αντί να μπαίνει στο περιθώριο, γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Στην πραγματικότητα, η GenAI λειτουργεί ως καταλύτης για να ξαναθυμηθούμε τι σημαίνει να είσαι επιστήμονας υπολογιστών: όχι χρήστης εργαλείων, αλλά αρχιτέκτονας ιδεών.

Η «εκδίκηση» λοιπόν δεν είναι τίποτα άλλο παρά η δικαίωση της βαθύτερης αξίας της επιστήμης μας. Και είναι μια δικαίωση που δεν αφορά μόνο τους ειδικούς: αφορά ολόκληρη την κοινωνία, η οποία θα έχει ανάγκη από ανθρώπους που μπορούν να συνδυάσουν την ισχύ των νέων τεχνολογιών με την καθαρή, αλγοριθμική σκέψη. Γιατί μόνο τότε η Τεχνητή Νοημοσύνη θα πάψει να είναι μόδα και θα γίνει πραγματικά πρόοδος.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Κακιστοκρατία: Η λέξη της χρονιάς για το 2024 - Η έννοια και οι ρίζες της

Του Ντίνου Παπαντωνίου.

Η κακιστοκρατία είναι μια οικονομικά, πολιτισμικά και κοινωνικά μεταβλητή «ιδεολογία». Σημαίνει την «κυριαρχία των ανόητων» ή πιο κυριολεκτικά την «κυριαρχία των χειρότερων».

Η λέξη κατασκευάζεται ως αντώνυμο της «αριστοκρατίας», δηλαδή της «κυβέρνησης των καλύτερων», κατά την ελληνική ετυμολογία.

Οι Έλληνες γνώριζαν να μιλούν για την πολιτική και την εξουσία, και να δίνουν στις έννοιες ακριβείς λέξεις.

Η λέξη δεν είναι νέα. Το 1797 ο Ιταλός ποιητής Vittorio Alfieri τη χρησιμοποίησε για να σαρκάσει την παρακμή της Βενετσιάνικης Δημοκρατίας μετά την εισβολή του Ναπολέοντα: «La nostra santa KaKistocrazìa».

Στην Αγγλία, ο όρος kakistocracy κατέχει θέση στα λεξικά και επιστρέφει κάθε φορά που η πολιτική ζωή βυθίζεται στην παρακμή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εφημερίδες επανέφεραν τον όρο το 2016, για να περιγράψουν τα πρώτα βήματα του Donald Trump. Είχε ήδη χρησιμοποιηθεί και επί George W. Bush, δείχνοντας πως η κακιστοκρατία έχει διεθνή διάσταση.

Ο Έλληνας που μίλησε πρώτος

Στην Ελλάδα, ο μόνος που μίλησε ανοιχτά για την κακιστοκρατία, ήταν ο πολιτικός επιστήμων και κοινωνιολόγος Μιχάλης Χαραλαμπίδης. Από το 2009 προειδοποιούσε ότι η χώρα έχει ανάγκη από μια «ηγεσία των αρίστων και όχι των κακίστων».

Μίλησε πολλές φορές σε όλη την Ελλάδα για την σχολή της κακιστοκρατίας και πολλά κείμενα του υπάρχουν στα βιβλία του.

Έβλεπε πως το καλύτερο που διαθέτει η Ελλάδα σε επάρκεια και ικανότητα δεν εκπροσωπείται στο πολιτικό διάλογο, ούτε στα κόμματα.

Αντί για πολιτική ποιότητα, επικράτησε η μετριότητα και η peggiocrazia.

Οι δημοσιογράφοι στην Ελλάδα, δεν ήταν και ιδιαίτερα μελετηροί. Ανακάλυψαν τον όρο χρόνια αργότερα, όταν ο Economist το 2024 αφιέρωσε σχετικό άρθρο.

Κάποιοι μάλιστα έγραψαν ότι η λέξη κακιστοκρατία, άρχισε να χρησιμοποιείται μόλις το 2020 γεγονός που δεν ανταποκρίνεται ούτε στην ιστορία της ούτε στην ελληνική εμπειρία.

Τηλεκρατία και λόμπι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Πώς επιβλήθηκε η κακιστοκρατία στην Ελλάδα; Σύμφωνα με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη, Η τηλεκρατία επέβαλε την κακιστοκρατία. Δημιουργήθηκε μια συμμαχία των ανεπαρκών πολιτικών με τα ΜΜΕ και τα λόμπι.

Οι μικροί, αδύνατοι και βουβοί πολιτικοί συμμάχησαν με τα οργανωμένα συμφέροντα. Έτσι γεννήθηκαν η μίζα και τα μιζοκόμματα.

Πολιτικοί που δεν μπορούσαν να σταθούν στον εσωτερικό διάλογο των κομμάτων στράφηκαν σε εξωθεσμικά και εξωελλαδικά κέντρα εξουσίας.

Η Ελληνική Εμπειρία: 2008–2012

Η περίοδος της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα ανέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο την κυριαρχία της κακιστοκρατίας: η περίοδος της οικονομικής κρίσης βρήκε τη χώρα εγκλωβισμένη σε αυτό το καθεστώς.

Τότε που έπρεπε να ληφθούν πρωτοβουλίες για να αντιμετωπιστεί η επίθεση των κερδοσκόπων και να κυβερνηθεί η χώρα, στην κρίσιμη διαπραγμάτευση με τους ξένους, οι θεσμοί απέτυχαν.

Αντί για πραγματική ανανέωση, επιβλήθηκε η ανακύκλωση του παλιού.

Η κρίση, αντί να γίνει ευκαιρία επαναθεμελίωσης, έγινε όχημα βαθύτερης κακιστοκρατικής παγίδας.

Η αποχή ως πολιτική πράξη τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.

Μια σημαντική αλλά αποσιωπημένη αλήθεια είναι ότι η δεξιο-αριστερή κακιστοκρατία είναι μειοψηφική. Η αυξανόμενη αποχή στις εκλογές δεν είναι αδιαφορία, αλλά συνειδητή απόρριψη και απονομιμοποίηση του συστήματος.

Η στάση αυτή λειτουργεί ως συμβολή στη σύγχρονη πολιτική εκπαίδευση των Ελλήνων. Είναι ένα σιωπηλό μήνυμα πως οι πολίτες δεν αναγνωρίζουν τη νομιμότητα μιας ένοχης μνημονιακής και διεφθαρμένης κακιστοκρατίας.

Το αίτημα της εποχής.

Το αίτημα είναι ξεκάθαρο:

- Επαναθεμελίωση της πολιτικής δημόσιας ζωής.

- Όχι ανακύκλωση προσώπων και πρακτικών.

- Όχι κυβέρνηση των χειρότερων.

- Ναι σε μια ηγεσία με ηθικές αξίες, με αρετή, επάρκεια και ευθύνη.

Η κακιστοκρατία μπορεί να έγινε η λέξη της χρονιάς για το 2024, όμως για την Ελλάδα είναι μια εμπειρία παλιά, οδυνηρή και διδακτική. Το ζητούμενο σήμερα είναι να μην αποτελέσει το μέλλον της χώρας.

__

Το παραπάνω άρθρο συνέγραψε ο Ντίνος Παπαντωνίου. Είναι μεγάλη μου τιμή που το αναδημοσιεύω και το προσυπογράφω στο ακέραιο. 

Αμφισβήτηση της Αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας;

Δυο σκέψεις περί των γεωπολιτικών εξελίξεων υπό το πρίσμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Αμερικανική πρωτοκαθεδρία:

1. Σε ανύποπτο χρόνο είχα εκφράσει την εξής ανησυχία: Το κατεστημένο, όπως κυρίως εκφράζεται από - κατά κανόνα - μερικούς ηλικιωμένους άντρες "WASP" (*) με έντονη κουλτούρα "entitlement", γνωρίζει ότι το παιχνίδι είναι χαμένο. Μεσοπρόθεσμα η αμερικανική αυτοκρατορία θα καταρρεύσει, κύρια για δημογραφικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς λόγους. Γνωρίζουν όμως αυτοί οι κύριοι πως για την ώρα έχουν μια απολύτως ξεκάθαρη στρατιωτική υπεροπλία. Είναι πολύ πιθανό να θελήσουν να την χρησιμοποιήσουν. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία, την Παλαιστίνη, τη Συρία και τον Λίβανο και πρόσφατα στο Ιράν δείχνουν αυτό ακριβώς το πράγμα. Αδίστακτα χρησιμοποιούν την στρατιωτική υπεροχή τους, αψηφώντας όλα τα προσχήματα, ώστε να παρατείνουν την πρωτοκαθεδρία τους. Πράγμα που προσωρινά επιτυγχάνουν. Προσωρινά πάντα.
2. Είναι πολύ μεγάλη ιστορική ατυχία που ενώ τα κυρίαρχα καθεστώτα παρακμάζουν (ΗΠΑ, Δυτική Ευρώπη, κλπ), δεν υπάρχει καμία προοδευτική εναλλακτική. Η Κίνα είναι μια σκληρή δικτατορία. Η Ρωσία μια - παρακμάζουσα κι αυτή - μαφιόζικη κάστα. Για το θεοκρατικό Ιράν, δεν μπορεί να πει κανείς τίποτα καλό. Ποιος είναι λοιπόν ο εναλλακτικός πόλος; Εκ πρώτης όψης κανένας. Ο υποφαινόμενος ελπίζει πως μια πιθανή αναγέννηση της ευρωπαϊκής ανθρωπιστικής ιδέας μέσα από τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Ένωσης θα μπορούσε να προσφέρει μια λύση - δυστυχώς όμως είμαστε ακόμα μια μικρή μειοψηφία.

Ίδωμεν.

(*) White Anglo-Saxon Protestants

υγ. Αν επαναληφθεί η πολεμική σύγκρουση Ισραήλ - Ιράν (αμφίβολο σε άμεσο/σύντομο χρόνο), τότε σε πολλούς το Πεκίνο θα φανεί πολύ ελκυστικό να "λύσουν" τώρα το "ζήτημα της Ταϊβάν". Σημειωτέον ότι στην πρόσφατη σύγκρουση Ινδίας - Πακιστάν (η Ινδία στενότατος σύμμαχος του Ισραήλ, σημειωτέον), το Πακιστάν κατάφερε να ανταπεξέλθει με Κινεζική βοήθεια. Θα συμβεί το ίδιο στο Ιράν; Ιδιαιτέρως απίθανο όχι όμως αδύνατο.

Ιδιαίτερα οι γυναίκες…

Αυτοπροσδιορίζομαι ως αγνωστικιστής. Τα υπαρξιακά ερωτήματα με υπερβαίνουν. Έχω διαμορφωθεί όμως μεταξύ άλλων και με την ορθόδοξη χριστιανική παιδεία, την οποία τολμώ να πω ότι κατανοώ σε ικανοποιητικό βαθμό αλλά και ειλικρινά σέβομαι βαθιά.

Στο πλαίσιο αυτό βρίσκω το μίσος κάποιων θεσμών της εκκλησίας προς το γυναικείο σώμα, πέρα από αποκρουστικό, να είναι βαθιά αντιχριστιανικό.

Την παρακάτω επιγραφή την είδα πριν λίγες μέρες στην είσοδο του μοναστηριού — Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου— στην καστροπολιτεία της Σκύρου:

Χωρίς κανένα επιπλέον σχόλιο, την αφήνω στην κρίση του αναγνώστη.

Η πρόκληση της ‘ελευθεριακής επίλυσης διαφορών’

Την παρακάτω αφίσα την είδα στη γειτονιά μας και μου τράβηξε την προσοχή:

"Ελευθεριακή επίλυση διαφορών".

Τι μπορεί να είναι αυτό; Μπορεί να λειτουργήσει η 'δικαιοσύνη' χωρίς κάποιας μορφής γραπτή νομοθεσία και χωρίς μια δομή εξουσίας να επιβάλλει το 'δίκαιο';

Ανεξάρτητα της οπτικής καθενός μας, το ερώτημα μόνο του είναι πολύ ενδιαφέρον θεωρητικά (αλλά και ιστορικά - έγινε ποτέ;).

Έκανα μια σχετική ερώτηση στον αγαπημένο φίλο μας τον ChatGPT και πήρα την παρακάτω απόκριση:

⸻

Παρακάτω παρουσιάζω συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα εφαρμογής ελευθεριακής διευθέτησης διαφορών, χωρισμένα ανά γεωγραφική ή κινηματική συγκυρία. Πρόκειται για κοινότητες και κινήματα που αποπειράθηκαν να εφαρμόσουν τέτοιες μεθόδους χωρίς καταναγκαστικούς μηχανισμούς εξουσίας, βασιζόμενα στην οριζόντια, κοινοτική διαχείριση των συγκρούσεων.

1. Αναρχική Καταλονία (Ισπανικός Εμφύλιος, 1936–1939)

Πλαίσιο

Κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης, κυρίως στην Καταλονία και την Αραγονία, οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT–FAI εγκαθίδρυσαν ένα πείραμα κοινωνικής αυτοδιαχείρισης, χωρίς κεντρική κρατική εξουσία.

Μέθοδοι Διευθέτησης Συγκρούσεων

• Οι περισσότερες τοπικές επιτροπές (comités locales) διαχειρίζονταν εσωτερικές διαφορές μέσα από συνελεύσεις και λαϊκά συμβούλια.

• Δεν υπήρχαν αστυνομικές αρχές ή δικαστήρια. Οι σοβαρές συγκρούσεις επιλύονταν με παρέμβαση λαϊκών επιτροπών συμφιλίωσης.

• Πολλοί ιστορικοί (π.χ. Gaston Leval) περιγράφουν έμπρακτη εφαρμογή αποκαταστατικής λογικής, με έμφαση στην κοινότητα και όχι στην τιμωρία.

2. Ζαπατιστικές κοινότητες, Τσιάπας, Μεξικό (από το 1994)

Πλαίσιο

Οι αυτόνομες ιθαγενικές κοινότητες των Ζαπατίστας (EZLN) στο νότιο Μεξικό, από το 1994 και έπειτα, λειτουργούν έξω από το κρατικό σύστημα, βασιζόμενες στην αυτονομία και συλλογική διακυβέρνηση.

Επίλυση Συγκρούσεων

• Κάθε κοινότητα έχει “Συμβούλιο Καλής Διακυβέρνησης” (Juntas de Buen Gobierno), που ασκεί μη-κατασταλτικό ρόλο επίλυσης διαφορών.

• Οι διαδικασίες γίνονται μέσω λαϊκών συνελεύσεων, και η ποινή δεν είναι φυλάκιση αλλά συμβολικές πράξεις επανόρθωσης, κοινωνική εργασία, ή δημόσια συγγνώμη.

• Ο στόχος είναι η αποκατάσταση της σχέσης με την κοινότητα, όχι η τιμωρία του ατόμου.

3. Ελευθεριακές κολλεκτίβες και καταλήψεις στην Ευρώπη (π.χ. Δανία, Ελλάδα, Ιταλία)

Παραδείγματα

• Christiania, Κοπεγχάγη: Από τη δεκαετία του 1970 λειτουργεί ως αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα. Έχει δικό της σύστημα “δικαιοσύνης”, βασισμένο σε κοινές συνελεύσεις και ομότιμη διαπραγμάτευση.

• Καταλήψεις στην Ελλάδα (π.χ. Βίλα Αμαλίας, Λέλας Καραγιάννη, Πατησίων 61): Όταν ανακύπτουν εντάσεις ή συγκρούσεις, εφαρμόζονται συλλογικές διαδικασίες επίλυσης, πολλές φορές με εμπλοκή τρίτων μελών ως “διαμεσολαβητών”.

• Κοινωνικά Κέντρα στην Ιταλία (π.χ. CSOA Forte Prenestino, Ρώμη): Διαθέτουν “επιτροπές διαμεσολάβησης” (comitati di risoluzione) για την ειρηνική επίλυση εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων.

4. Κοινότητες Κουάκερων (Quakers), ΗΠΑ – 17ος–20ός αιώνας

Πλαίσιο

Παρότι δεν ήταν «αναρχικές» με την πολιτική έννοια, οι Κουάκεροι εφάρμοσαν αυτοδιαχειριζόμενα, συναινετικά μοντέλα επίλυσης διαφορών, βασισμένα στη μη βία και την αποκατάσταση.

Μέθοδος

• Δημιουργούσαν επιτροπές συμφιλίωσης (clearness committees), όπου το άτομο συνομιλούσε με 3–4 μέλη για να κατανοήσει τα αίτια της σύγκρουσης.

• Αποφεύγονταν πλήρως η ποινή ή ο καταναγκασμός.

5. Παραδοσιακές ιθαγενικές πρακτικές (π.χ. Αφρική, Καναδάς)

Π.χ. οι Gacaca της Ρουάντα

• Μετά τη γενοκτονία του 1994, εφαρμόστηκε ένα λαϊκό σύστημα δικαιοσύνης για αποκατάσταση και συμφιλίωση, χωρίς φυλακίσεις αλλά με δημόσια απολογία και αποδοχή ευθύνης.

• Παρότι οργανώθηκε από το κράτος, η πρακτική βασίστηκε σε παραδοσιακούς τρόπους κοινότητας, αντίστοιχους με τις ελευθεριακές αρχές.

⸻

Δυστυχώς δεν έχω ακόμα επαρκή μόρφωση και ενημέρωση ώστε όντως να αξιολογήσω τα παραπάνω δεδομένα. Χρειάζεται διάβασμα, το οποίο θα κάνω με χαρά.

Το βέβαιο είναι πως η προοπτική ενός συστήματος επίλυσης διαφορών χωρίς κρατική επιβολή φαντάζει ιδιαίτερα ελκυστικό. Σίγουρα θέλει μια πολύ περισσότερο συνειδητοποιημένη κοινωνία από αυτήν που ζούμε σήμερα. Οπωσδήποτε όμως είναι κάτι που αξίζει να μελετηθεί.

Για τον εξευτελισμό του κοινοβουλίου

Αυτά που έγιναν τις προάλλες στο κοινοβούλιο με τις δήθεν ‘επιστολικές ψήφους’ κλπ για το 'ξέπλυμα' Βορίδη και Αυγενάκη στην υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ…

…μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι στον Σύλλογο Φοιτητών Επιστήμης Υπολογιστών Πανεπιστημίου Κρήτης όπου ήμουν πρόεδρος στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, θα ντρεπόμασταν να τα κάνουμε.

Ενδεχομένως να περιερχόμαστε τέτοιων μέσων στο δεκαπενταμελές συμβούλιο. Και πάλι όμως, στου γυμνασίου, μόνο. Στου λυκείου, θα ήταν αδιανόητο.

Είναι μεγάλη ντροπή για την κοινωνία μας να συμβαίνει τέτοιος εξευτελισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας μπροστά στα μάτια μας και να ‘μην κουνιέται φύλλο’.

Ντροπή.

Μορφές αντιφασιστικού αγώνα

Ο Eric Arthur Blair, γνωστός ευρύτερα με το ψευδώνυμο George Orwell, στο υπέροχο βιβλίο του "Πεθαίνοντας στην Καταλωνία" γράφει μεταξύ άλλων πως πήγε να πολεμήσει στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό των αναρχικών δυνάμεων με σκοπό, μεταξύ άλλων, 'να σκοτώσει έναν φασίστα'. Εξηγεί στη συνέχεια πως 'αν όλοι σκοτώναμε έναν φασίστα' θα απαλλάσσαμε τον κόσμο από αυτό το καρκίνωμα. 

Αξίζει να διαβάσετε το βιβλίο, μεταφέρει μαγικά την εικόνα του πολέμου αυτού αλλά, κυριότερα, της μοναδικής αναρχικής κοινωνίας που λειτούργησε για λίγο στην Καταλωνία. Ένα πείραμα υπέροχο, πραγματικά μοναδικό. Για την ιστορία πρέπει να πω ότι παρότι προσπάθησε πολύ, παρότι ήταν στην πρώτη γραμμή και τραυματίστηκε από σφαίρα στον λαιμό (!), ο συγγραφέας δεν κατάφερε τελικά να επιτύχει τον σκοπό του.

Ευτυχώς, τολμώ να πω, σχεδόν ενενήντα χρόνια αργότερα. Διότι, τόσο ο σκληρός Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, όσο και ο επίσης σκληρότατος εμφύλιος που ζήσαμε λίγο αργότερα εδώ στην Ελλάδα, μας δίδαξαν πρώτα και κύρια μια απλή αρχή:

Το αίμα δεν ξεπλένεται με αίμα.

Φασισμός σημαίνει θάνατος. Δεν μπορείς λοιπόν να πολεμήσεις τον φασισμό με το δικό του όπλο. 

Για να μην παρεξηγηθώ, προφανώς και όταν ο κόμπος φτάσει στο χτένι, όπως έγινε στους δυο παραπάνω εμφυλίους πολέμους, όπως έγινε στον β' ΠΠ και σε τόσες άλλες περιπτώσεις, οι λαϊκές δυνάμεις οφείλουν να οργανωθούν, το δημοκρατικό τόξο οφείλει να συγκροτηθεί σε ενιαία παράταξη και να σκοτώσει το φίδι του φασισμού και όσα αυγά ενδεχομένως αυτό έχει αφήσει. Αυτή όμως δεν είναι μια κανονικότητα, είναι η ακραία λύση, ξαναλέω, όταν έχουμε ήδη κάνει μια σειρά λαθών ως κοινωνία και έχουμε ήδη επιτρέψει στον 'κόμπο να φτάσει στο χτένι'.

Τι πρέπει να κάνουμε νωρίτερα λοιπόν, για να μην φτάσουμε εκεί;

Κάποια απλά πράγματα:

- Να φτοντίσουμε για μια υψηλή ποιότητα εκπαίδευσης διαθέσιμη σε όλα τα λαϊκά στρώματα, ανεξαρτήτως της οικονομικής τους κατάστασης,

- Να φροντίσουμε για μια δημοκρατία όσο γίνεται πιο άμεση, όσο γίνεται περισσότερο στηριγμένη στις κοινότητες και στη συμμετοχή, η οποία θα καλλιεργεί ένα αίσθημα ισοτιμίας και δικαιοσύνης,

- Να φροντίσουμε για μια συμμετοχική ανάπτυξη οικονομίας και της παραγωγής η οποία θα εξαφανίσει την φτώχεια από προσώπου γης,

Σήμερα, με την υπερ-επάρκεια πόρων, με την εκρηκτική ανάπτυξη της πληροφορικής και πολλών συναφών επιστημών και τεχνολογιών, τα παραπάνω έχουν φύγει από την σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας και είναι, όλα, απολύτως εφικτά. 

Ισχυρίζομαι λοιπόν πως η πρόληψη είναι καλύτερη της θεραπείας, ακόμα και στο φαινόμενο του φασισμού. Η κοινωνία μας πρέπει να εξαλείψει τις αιτίες που τον γεννάνε, που δεν είναι άλλες από την απληστία και τη δίψα για εξουσία, που με τη σειρά τους γεννούν την φτώχεια, την ανισότητα και το διάχυτο αίσθημα της αδικίας.

Αν χρειαστεί να πολεμήσουμε τον φασισμό λοιπόν, βεβαίως και θα το (ξανά)κάνουμε. Είναι νομίζω σοφότερο όμως να εργαστούμε σε ένα επίπεδο πριν από αυτό. Να εξαλείψουμε τις αιτίες που τον γεννάνε. 

Να κατέβουν τώρα τα μνημεία του μίσους

Τα τελευταία χρόνια το έφερε η ζωή να γίνει το ιστορικό Δίστομο η δεύτερη ιδιαίτερη πατρίδα μου και να το επισκέπτομαι συχνά. Όταν το 2022 πήγα για μια βάπτιση στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Διστόμου μου έκανε μεγάλη εντύπωση μια πλάκα με ονόματα θυμάτων στην είσοδο του λαού, στα οποία υπήρχε το εξής σχόλιο:

«Τους σκότωσαν οι Εαμοβούλγαροι διότι ηγάπησαν την πατρίδα τους, την Ελλάδα»

Εξεπλάγην και κοίταξα το κινητό μου να δω την ημερομηνία, την χρονιά στην οποία ζούμε. Ήμασταν άραγε στο 2022, όπως νόμιζα, ή με κάποιο μαγικό τρόπο ταξιδέψαμε πίσω στο 1952;

Απ’ όσο ξέρω ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Διστόμου ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας και μέσω αυτής στην Εκκλησία της Ελλάδος, η οποία εάν δεν κάνω λάθος χρηματοδοτείται πλουσιοπάροχα από την Ελληνική Δημοκρατία (και παρότι η άποψη μου αυτή είναι αντιδημοφιλής, καλά κάνει και χρηματοδοτείται).

Με ποιο δικαίωμα λοιπόν σε έναν Ναό του Θεού της Αγάπης αναπαράγεται το μίσος;

Εχω την εντύπωση επίσης πως με νόμο του ελληνικού κράτους στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αυτή η γελοιότητα σταμάτησε μια και καλή. Οι γιορτές και τα μνημεία του μίσους μπήκαν στο ‘χρονοντούλαπο της ιστορίας’ – ή μάλλον ακριβέστερα, γράφτηκαν σε μια κατάμαυρη σελίδα της – και ο ελληνικός λαός αποφάσισε να προχωρήσει μπροστά ενωμένος.

Δεν είναι δυνατόν λοιπόν η ρητορική των γερμανοτσολιάδων να επιβιώνει, έστω και σε μια μαρμάρινη πλάκα, ειδικά σε έναν μαρτυρικό τόπο όπως το Δίστομο.

Επαναλαμβάνω πως ζούμε στο 2025 και για τα γεγονότα της εμφύλιας σύρραξης τόσο στην κατοχή όσο και στον εμφύλιο πόλεμο, η ιστορία έχει αποφανθεί οριστικά και αμετάκλητα. Η πληροφορία που παρουσιάζεται σε δημόσιο χώρο, δεν γίνεται να αναπαράγει μια ανιστόρητη ρητορική.

Ας μεταφερθούν αυτά τα μνημεία μίσους, τόσο από το Δίστομο όσο και απ’ όλη την Ελλάδα - στα σημεία που βρίσκονται, σε ένα «Μουσείο Εμφυλίου Πολέμου» για να μαθαίνουν οι επόμενες γενιές πως ο ‘διεθνής παράγοντας’ με τις ντόπιες μαριονέτες τους έσπειραν το μίσος και έφεραν τον όλεθρο στον ελληνικό λαό.

Άλλο φασίστας, άλλο μαλάκας

Την Κυριακή 8 Ιουνίου 2025, στο πρόσφατα ανακαινισμένο μουσείο του Διστόμου, αφιερωμένου στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας της 10ης Ιουνίου 1944, είχα την τύχη να παρακολουθήσω μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δημόσια συζήτηση με θέμα «Δίστομο, 81 χρόνια από τη Σφαγή: Μνήμη – Διεκδίκηση».

Ομιλητές ήταν ο Καθηγητής Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Δημήτρης Χριστόπουλος, ο Δικηγόρος Αθηνών (Πολιτική Αγωγή στην δίκη της Χρυσής Αυγής ) Θανάσης Καμπαγιάννης, η δημοσιογράφος Ελευθερία Κουμάντου, ο Πολιτικός Επιστήμονα και Υπ. Διδάκτορας στο Πάντειο, Θανάσης Δημάκας, η Μάγδα Φύσσα και ο Στάθης Κουκής, μέλος της Συλλόγου Πολιτισμού Παύλος Killah-P Φύσσας, ενώ συντόνισε η Αμαλία Παπαϊωάννου, συντονίστρια του Μουσείου Θυμάτων Ναζισμού.

Στο σύντομο αυτό σημείωμα θα ήθελα να αναδείξω κάτι πολύ απλό που είπε ο κ. Χριστόπουλος: Το να είναι κάποιος φασίστας σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο. Φασίστας δεν είναι ο δεξιός, ο συντηρητικός, ούτε καν ο θρησκόληπτος ακροδεξιός, ούτε ακόμα ο εθνικιστής. Φασίστας είναι κάποιος που ίσως έχει κάποιες από τις παραπάνω ιδιότητες (ίσως και όχι), που όμως πάνω απ’ όλα δεν υπολογίζει τη ζωή σου. Είναι αυτός που δεν έχει πρόβλημα να σε σκοτώσει για αυτό που είσαι ή για αυτά που πιστεύεις και πολύ συχνά το κάνει.

Πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ, πολύ προσεκτικοί όταν αποκαλούμε κάποιον φασίστα. Οφείλουμε να είμαστε σίγουροι ότι όντως αξίζει τον χαρακτηρισμό, διότι ο χαρακτηρισμός αυτός έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.

Μπορεί κάποιος να μας φαίνεται πολιτικά απεχθής. Μπορεί να είναι υπερσυντηρητικός ή οτιδήποτε άλλο σχετικό. Αυτό όμως δεν τον κάνει απαραίτητα φασίστα.

Για να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται, το γεγονός ότι στην καθομιλουμένη χρησιμοποιείται η λέξη ‘φασίστας’ περίπου ως ισοδύναμη της λέξης ‘μαλάκας’ — ας με συγχωρήσουν οι αναγνώστες μου — είναι ένα σοβαρό πολιτικό σφάλμα, το οποίο τελικά ρίχνει νερό στον μύλο του φασισμού.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε εξάλλου πως όταν οι λαοί χρειάστηκε να ορθώσουν το ανάστημα τους και εν τέλει να συντρίψουν τον φασισμό, πολέμησαν μαζί τους άνθρωποι απ’ όλο το φάσμα που σήμερα θα αποκαλούσαμε ‘δημοκρατικό τόξο’. Κι αν κάτι τέτοιο χρειαστεί να γίνει ξανά, είναι βέβαιο πως θα το ξανακάνουν.

Δέκα χρόνια από το δημοψήφισμα του 2015

Συμπληρώνονται σήμερα 10 χρόνια από το δημοψήφισμα του 2015 περί της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Όσο κι αν πολλοί προσπάθησαν τότε - και προσπαθούν ακόμα - να διατυπώσουν διαφορετικά το ερώτημα, η δυναμική εκείνων των ημερών ήταν τέτοια που τελικά αυτό ήταν το διακύβευμα.

Όπως ξέρουν οι άνθρωποι του κύκλου μου - τα έγραφα και δημόσια στο ιστολόγιό μου - στήριξα ένθερμα το ΝΑΙ. Το έκανα όμως με ένα συγκεκριμένο σκεπτικό και πολιτικό συλλογισμό που, τολμώ να πω, δικαιώθηκε ιστορικά.

ΝΑΙ για την ισχυρή και δημοκρατική Ελλάδα, σε μια ισχυρή και δημοκρατική Ευρώπη που θα εξελιχθεί γρήγορα στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδιακή Ένωση.

Το ΝΑΙ μας είναι ξεκάθαρο. Το ίδιο ξεκάθαρο όμως είναι και το ΟΧΙ που λέμε, τόσο στην Σκύλλα όσο και στη Χάρυβδη:

• ΟΧΙ στους κάθε λογής γραφικούς που ονειρεύονταν δάνειο από τη Μόσχα ή από το Πεκίνο, ευελπιστώντας σύντομα να τυπώσουν δραχμές στον Χολαργό.

• ΌΧΙ όμως, ακόμα πιο ξεκάθαρο και ισχυρότερο, στην κρατικοδίαιτη,  κλεπτοκρατική και κακιστοκρατική κάστα που κυβέρνησε τη χώρα από τη μεταπολίτευση και μετά και έχει το απύθμενο θράσος να παριστάνει τους 'φιλελεύθερους' και τους 'ευρωπαϊστές'.

Η Ελλάδα αξίζει να είναι μια σύγχρονη, ευρωπαϊκή δημοκρατία. Να είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Ένωσης, μιας υπερδύναμης ειρήνης, ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και πολιτισμού.

Δέκα χρόνια μετά η Ελλάδα που θέλουμε παραμένει ένας όχι και τόσο κοντινός στόχος. Θα δουλέψουμε σκληρά και θα τον πετύχουμε.

Για τη Μαρία Βλάχου

Σήμερα η Μαρία Βλάχου θα γινόταν 45 ετών.

Τη Μαρία την γνώρισα τον Νοέμβρη του 2010, ήταν κεντρική ομιλήτρια στο 2o Greek Startup Forum το οποίο ήταν αφιερωμένο στα startups του αγροδιατροφικού τομέα. 

Παρουσίασε τη FEREIKOS-HELIX, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσπάθεια στην Κόρινθο που είχε ξεκινήσει με την αδερφή της, Πένυ Βλάχου. 

Ήταν χειμώνας του 2010, στο χειρότερο σκοτάδι της οικονομικής κρίσης, που εξελίχθηκε σε κοινωνική και πολιτική. Η εικόνα μιας ιδιαίτερα μορφωμένης νέας κοπέλας, που μιλούσε εννέα γλώσσες (!) και είχε ζήσει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες να επιστρέφει στην Κόρινθο και να ξεκινά μια αγροδιατροφική επιχείρηση ήταν μια ανάσα φρέσκου αέρα, μια χαραμάδα φωτός μέσα στο σκοτάδι που ζούσαμε. 

Η Μαρία έζησε λίγα χρόνια, πρόλαβε όμως να κάνει πολλά. Οχι μόνο για την οικογένεια και την επιχείρηση της αλλά και για την κοινότητα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και τη χώρα μας συνολικά. 

Τα νέα της ασθένειας της ήταν για όλους μας ένας κεραυνός εν αιθρία. Πάλεψε πολύ, τόσο σκληρά και αποφασιστικά, που για ένα διάστημα πιστέψαμε ότι ίσως και να καταφέρει το αδύνατον. Ήταν όμως άνιση η μάχη. Η Μαρία μας άφησε ένα πρωινό του Ιουλίου του 2019. 

Έχουν περάσει πια σχεδόν έξι χρόνια. Φαντάζομαι στους γονείς και σε όλη της την οικογένεια ακόμα θα φαίνεται σαν χθες και δεν υπάρχουν επαρκή λόγια να απαλύνουν τον πόνο τους. 

Οι υπόλοιποι όμως που είχαμε την τύχη να την γνωρίσουμε, εξακολουθούμε να εμπνεόμαστε από το παράδειγμα της. Ναι, εκείνη έδειξε τον δρόμο για τη νέα γενιά των δημιουργών. Για την επιστροφή του τόπου ως παράγοντα ανάπτυξης, για την ανάδειξη του συμβολικού κεφαλαίου, για την πρόταξη της αγροδιατροφής ως τομέα αιχμής της ελληνικής οικονομίας. 

Θέλω να πιστεύω πως το παράδειγμα της Μαρίας θα βρίσκει όλο και περισσότερους μιμητές. Ότι οι ελληνικοί τόποι, από την Κρήτη έως την Θράκη, τον Μωριά, τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Ηπειρο, θα ζωντανέψουν ξανά. Με πολλούς νέους, πολίτες του κόσμου που θα κάνουν πράξη τη συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο και θα φέρουν την αληθινή, βιώσιμη άνοιξη της ελληνικής οικονομίας. Που θα επαναφέρουν τον ελληνικό τύπο στην παγκόσμια αγορά. 

Μαρία, σε θυμόμαστε πάντα με θαυμασμό και αγάπη και σε ευχαριστούμε για όλα! 

Βεβαιότητες και μίσος | Σκέψεις από μια σύντομη επιστροφή στο Facebook

Έλαβα μια πρόσκληση να εγγραφώ στο Facebook κάποια στιγμή το 2006 και άρχισα να το χρησιμοποιώ ενεργά από το 2007. Έβαλα στην πλατφόρμα αυτή πολύ χρόνο και πολλή ενέργεια. 

Έβλεπα πως άξιζε τον κόπο καθώς μπορούσα να μένω σε επαφή με το κοινωνικό μου δίκτυο αλλά και να γνωρίζω ανθρώπους που δεν ήξερα προηγουμένως. Πολύ περισσότερο όμως μου άρεσε πως μπορούσα να εκφράζω απόψεις για ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων και να βρίσκω ανθρώπους που τους ενδιέφεραν και μπορούσαμε να αλληλεπιδράσουμε.

Σε επόμενο χρόνο άρχισα να το χρησιμοποιώ και για επαγγελματικούς λόγους καθώς το Facebook προσέφερε ένα ευέλικτο κανάλι υποστηρίξης υφισταμένων πελατών αλλά και προσέλκυσης νέων.

Όσο περνούσαν τα χρόνια όμως παρατηρούσα μια αλλαγή: Η πλατφόρμα απαιτούσε όσο και περισσότερο χρόνο και προσοχή από μένα, σε σημείο που γινόταν - αρχικά υποσυνείδητα - κουραστική. Έβλεπα πως ότι κι αν έγραφα, όση προσπάθεια και αν αυτό απαιτούσε και όση απήχηση κι αν είχε, μετά από λίγες μέρες είχε ξεχαστεί οριστικά και αμετάκηλτα. Σε όρους "1984", πήγαινε στην 'τρύπα του χρόνου'.

Πάνω απ' όλα όμως έβλεπα όλους τους χρήστες να κινούνται προς όλο και πιο ακραίες απόψεις. Κατά τα άλλα ήρεμοι και φιλήσυχοι άνθρωποι δεν είχαν κανένα πρόβλημα να βρίζονται σαν λιμενεργάτες - ή και να 'ξεκατινιάζονται' - στην εντυπωσιακή αυτή πλατφόρμα.

Τέλος παρατήρησα μερικά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της δικής μου συμπεριφοράς που με εντυπωσίαζαν:

1. Ήμουν σε κρίσιμες συναντήσεις και έβλεπα τις ειδοποιήσεις μου

2. Οδηγούσα και απαντούσα σε σχόλια

3. Επισκεπτόμουν εντυπωσιακά μέρη, που πιθανότατα δεν θα έχω την τύχη να επισκεφτώ ξανά, και έχανα τον χρόνο μου αναρτώντας φωτογραφίες και λέγοντας - στο Fecebook - πόσο όμορφα ήταν.

Κάπου εκεί είδα το ντοκιμαντέρ "Το Κοινωνικό Δίλημμα", το οποίο ενθέρμως σας προτείνω να δείτε κι εσείς:

https://www.netflix.com/gr/title/81254224

Μετά από όλα αυτά, έγινε σε μένα ξεκάθαρο πως ήμουν εθισμένος. Έπρέπε να φύγω από την πλατφόρμα αυτή. Μου πήρε μερικές προσπάθειες, έφυγα όμως οριστικά το καλοκαίρι του 2020, σχεδόν πριν πέντε χρόνια.

__

Όχι το Facebook δεν είναι πλατφόρμα με σκοπό να "συνδέσει" τους ανθρώπους. Αντίθετα είναι ένας εκπληκτικός μηχανισμός τροποποίησης της συμπεριφοράς τους, πράγμα που καταφέρνει με εκπληκτική αποτελεσματικότητα.

Καθώς πλέον οι χρήστες του Facebook είναι κάποια ηλικίας (η δική μου γενιά είναι +/- 50 πια...), η ίδια αποστολή για τους νεώτερους επιτελείται από το Instagram, το TikTok και άλλες πλατφόρμες.

Σκοπός όλων είναι κοινός: Η τροποποίηση της συμπεριφοράς.

__

Πριν λίγες μέρες, σχεδόν 'κατά λάθος', επανήλθα στην πλατφόρμα για να λειτουργήσουν κάποιες εταιρικές σελίδες που είχε χαθεί άλλη πρόσβαση. Πειραματίστηκα, ίσως να "έπεσα και στην παγίδα", να προωθήσω κι εδώ τη δουλειά που κάνουμε με το Together for Europe - Movement for the European Federal Union, το οποίο όντως αξίζει να δείτε στο www.togetherforeurope.com και να υποστηρίξετε το petition μας στο https://change.org/EuropeanFederalUnion - πράγματι δεν υπάρχει άλλη λύση πέρα από τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Ένωσης!

__

Κάθισα λοιπόν αυτές τις δυο-τρεις μέρες και διάβασα αναρτήσεις τόσο φίλων όσο και αγνώστων. Δυστυχώς οι φόβοι μου επιβεβαιώθηκαν: Οι συντάκτες τείνουν να είναι απόλυτα βέβαιοι για όσα ισχυρίζονται. Αναρωτιέμαι, από που όλοι αυτοί οι συνάνθρωποί μας αντλούν τόση, μα τόση βεβαιότητα; Φαίνεται πως στο σύμπαν του Facebook, η αμφισβήτηση, ο σπόρος δηλαδή της προόδου και της επιστήμης, είναι έννοια απαγορευμένη.

Ακόμα χειρότερα διάβασα πλήθος αναρτήσεων, πολλές από ανθρώπους με πανεπιστημιακή μόρφωση, οι οποίες ξεχείλιζαν μίσος. Πόσος θυμός και πόση στενοχώρια; Πόση αρνητική ενέργεια; Και πόση χαμένη ευκαιρία όταν όλη αυτή η ενέργεια καταναλώνεται σε ένα ή περισσότερα posts στο Facebook και δεν τροφοδοτυεί μια αληθινή, προοδευτική δράση στον 'αληθινό κόσμο';

Πρέπει να σημειωθεί πως πολλοί από όσους γράφουν με θυμό και μίσος δηλώνουν στο προφίλ τους ότι είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ο υποφαινόμενος ακολουθεί με σεβασμό το τυπικό της θρησκείας μας στην κοινωνική ζωή του, τον ενοχλεί πάντα όμως ο φορμαλισμός. Πολύ περισσότερο, όταν έρχεται αντιμέτωπος με τα υπαρξιακά ερωτήματα, η μόνη ειλικρινής απάντηση που μπορεί να δώσει είναι μια: "Δεν ξέρω". Είμαι δηλαδή αγνωστικιστής και πολλά θεολογικά ερωτήματα με υπερβαίνουν.

Πιστεύω όμως στον άνθρωπο. Ένας εκπληκτικός άνθρωπος, σύμφωνα με τη θρησκεία μας, ήταν και ο Ιησούς Χριστός. Σύμφωνα με την ίδια θρησκεία πάντα, ο άνθρωπος αυτό, ο Γιός του Θεού και Θεάνθρωπος, μας δίδαξε επί της ουσίας ένα και μόνο πράγμα:

Ο Θεός Είναι Αγάπη.

Ας το προσπαθήσουν να το θυμηθούν αυτό όσοι πέφτουν στην παγίδα του φθόνου και του μίσους εκφραζόμενοι στην πλατφόρμα αυτή.

__

Ζητώ συγγνώμη αν σας κούρασα με τις σκέψεις αυτές. Θεωρήστε τις παρακαλώ ως έναν ειλικρινή χαιρετισμό. Σε λίγες μέρες θα αποχωρήσω εκ νέου. Οι περισσότεροι ξέρετε που να με βρείτε εφόσον το επιθυμήσετε. Ψηφιακά είμαι πάντα στο www.tsigos.gr 

Χάρηκα που έστω και έτσι ήρθαμε πάλι σε επικοινωνία. Να είστε πάντα καλά! Και την επόμενη φορά που θα κληθείτε να επιλέξετε μεταξύ μιας 'ψηφιακής εμπειρίας' και μιας εμπειρίας στον πραγματικό κόσμο, στην αληθινή ζωή δηλαδή, σκεφθείτε να επιλέξετε τη δεύτερη!

Ογδόντα χρόνια μετά: Ένα μεγάλο ευχαριστώ

Πέρασαν ογδόντα χρόνια από την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου στην Ευρώπη. Κοιτάζοντας πίσω, τώρα που έχουμε την τεράστια τύχη να είναι μαζί μας ελάχιστοι ακόμα επιζώντες του πολέμου, το λιγότερο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να πούμε ένα μεγάλο ευχαριστώ.

Ένα ευχαριστώ γενικά σε όσους αγωνίστηκαν, σε όσους έδωσαν τη ζωή τους για να νικήσουν το ναζιστικό τέρας.

Το ευχαριστώ αυτό όμως οφείλει να γίνει και πολύ πιο συγκεκριμένο. Ο μεγάλος Ernest Hemingway είχε μιλήσει για την οφειλή αυτή με πολύ συγκεκριμένα λόγια:

«Ο κάθε άνθρωπος, που αγαπά την ελευθερία, χρωστάει τόσα στον Κόκκινο Στρατό, που δε θα μπορούσε να τα ξεπληρώσει ποτέ, με ό,τι κι αν έκανε».

Για το πείραμα που έγινε στη Ρωσία και τις γειτονικές της χώρες από το 1917 έως το 1991, μπορεί να πει κανείς πολλά. Σε όρους ιστορίας είναι ακόμα πολύ νωρίς. Τις επόμενες δεκαετίες, ίσως και τους επόμενους αιώνες, το πείραμα αυτό θα μελετηθεί και θα εξαχθούν συμπεράσματα.

Μπορεί κανείς να μιλήσει για πολλά επιτεύγματα του «κράτους των εργατών». Μπορεί ακόμα να μιλήσει και για μεγάλα λάθη, πολλά με εγκληματική διάσταση. Οι σχετικές συζητήσεις λαμβάνουν χώρα σε όλο τον κόσμο και οι διαφωνίες είναι έντονες. Λογικά θα συνεχίσουν για πολύ ακόμα.

Ένα όμως είναι αυτό που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς καλόπιστος παρατηρητής: Όταν ο Αντίχριστος εμφανίστηκε στη γη, με τη μορφή εκείνου του απεχθούς αυστριακού, ήταν ακριβώς ο στρατός του κράτους των εργατών, ο Κόκκινος Στρατός, που όρθωσε το ανάστημα του στους ναζί και εν τελεί, μαζί με τους ελεύθερους ανθρώπους όλου του κόσμου, συνέτριψε την προσποίηση του κακού και έσωσε την αξιοπρέπεια του ανθρώπινου είδους.

Το έκανε αυτό ο κόκκινος στρατός πληρώνοντας ένα αδιανόητο τίμημα: Περισσότερες από 20.000.000 ψυχές χάθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια για να μείνουμε άνθρωποι.

Σήμερα λοιπόν, την ογδοηκοστή επέτειο της μεγάλης αντιφασιστικής νίκης των λαών, θέλω να ενώσω τη φωνή μου με εκείνη του Ernest Hemingway και να ευχαριστήσω τον Κόκκινο Στρατό. Εκείνους που έμειναν όρθιοι και πάλεψαν όταν κάθε ελπίδα έμοιαζε χαμένη και έτσι εμείς σήμερα είμαστε ελεύθεροι.

Δίπλα στον Κόκκινο Στρατό βέβαια πολέμησαν ηρωικά και νικητήρια οι στρατοί των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας, της ελεύθερης Γαλλίας και δεκάδων άλλων εθνών, μεταξύ των οποίων κορυφαία θέση έχει ο ηρωικός Ελληνικός Στρατός και η απαράμιλλη Εθνική μας Αντίσταση.

Τα νούμερα όμως μιλούν από μόνα τους. Το τίμημα που πλήρωσε ο Κόκκινος Στρατός, που δίνει αντίστοιχα μεγάλη σημασία στην ιστορική του νίκη, είναι πέρα από κάθε δυνατότητα περιγραφής.

Αιώνια δόξα και τιμή στους ηρωικούς νικητές του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και διαχρονική επαγρύπνηση ώστε το αυγό του φιδιού να μην επωαστεί ποτέ ξανά.

Για την αυριανή Πρωτομαγιά

Παρότι η αυριανή ημέρα εδώ και χρόνια έχει εκφυλιστεί σε μια αργία,

Η οποία μάλιστα, δίχως ντροπή, 'μεταφέρεται' για κάποια άλλη, πιο βολική ημερομηνία,

Κανείς μας δεν πρέπει να ξεχνάει ότι στ' αλήθεια δεν είναι αργία, μα είναι όντως απεργία.

Διότι απ' όσα έχουμε, τίποτα δεν μας χαρίστηκε.

Όλα κερδήθηκαν με πολλή, σκληρή και ομαδική δουλειά,

Αλλά και με αγώνες, που άλλες εποχές απαίτησαν να χυθεί και κάμποσο αίμα.

Κι επειδή, όταν λέμε απεργία στην Ελλάδα, όλα ξεκίνησαν από τους Καπνεργάτες της Μακεδονίας,

Σπάνιο τέκνο των οποίων ήταν ένας άνθρωπος που τον έλεγαν Χρόνη Μίσσιο,

Αν θέλετε ακούστε τη συμβουλή μου και ψάξτε για να μάθετε την ιστορία του σημαντικού αυτού ανθρώπου,

Η διαδρομή της ζωής του οποίου μας αποκαλύπτει τι στην ευχή συνέβη σε αυτήν τη χώρα τον τελευταίο αιώνα.

Αξίζει τον κόπο. Δείτε παρακάτω ένα υπέροχο τραγούδι και ένα απόσπασμα από μια διαφωτιστική συνέντευξη.

Καλή Πρωτομαγιά σε όλους!

Ο Πάπας Φραγκίσκος και το Μεγάλο Σχίσμα

Ο Πάπας Φραγκίσκος υπήρξε ένας από τους Ποντίφικες που πραγματικά υπερασπίστηκαν με θέρμη τον τερματισμό του «Μεγάλου Σχίσματος» και εργάστηκαν σοβαρά για την επαναφορά της ενότητας στον χριστιανικό κόσμο — ευτυχώς, ο Ομόλογός του στη Νέα Ρώμη τον υποστήριξε πλήρως (κάτι που κατέστησε τον Βαρθολομαίο συχνά αντιδημοφιλή σε συντηρητικούς ελληνικούς θρησκευτικούς κύκλους).

Από ευρωπαϊκή σκοπιά, το Μεγάλο Σχίσμα είχε πολύ σημαντικές ιστορικές συνέπειες, οι οποίες εξακολουθούν (!) να γίνονται αισθητές και συχνά εργαλειοποιούνται από τους λαϊκιστές.

Το να εργάζεται κανείς για τον τερματισμό του Μεγάλου Σχίσματος (επιτέλους!), ήταν πράγματι μια θαρραλέα πράξη.

Εύχομαι ο διάλογος να συνεχιστεί και η προσπάθεια να ολοκληρωθεί.

Η Ανατολική και η Δυτική Ευρώπη ίσως με αυτόν τον τρόπο καταφέρουν τελικά να έρθουν πιο κοντά.

Ποτέ ξανά

Όσες φορές κι αν έρθω στο Μαυσωλείο του Διστόμου, δεν το συνηθίζω.

Αυτό που έγινε στη Ευρώπη τις δεκαετίες του 1920 και 1930 και οδήγησε στο γερμανικό ναζιστικό καθεστώς πρέπει να μελετηθεί καλά. Ξανά και ξανά. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αφήσουμε να ξανασυμβεί.

Οι δυνατότητες του ανθρώπου πλέον είναι τέτοιες που αν εμφανιστεί εκ νέου ένα τέτοιο καθεστώς (σπέρματα του οποίου βλέπουμε συχνά), θα σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας όπως την ξέρουμε.

Αν ακούσετε κάποιον να επιχειρηματολογεί ότι «αξίζει να σκοτώσεις κάποιον/ους για έναν υποτιθέμενο ‘ανώτερο σκοπό’», πιθανότατα έχετε να κάνετε με έναν φασίστα ή νεοναζί.

Στον οποίο πρέπει απλά να πείτε «ποτέ ξανά».

Σκύλλα και Χάρυβδη στην Ανατολία

 Είδα αυτό εδώ το άρθρο με τον απαίσιο τίτλο "Τουρκία: Στο συνέδριο του CHP Παπανδρέου και Δούκας" και μου ήρθε στο μυαλό το εξής:

Αν κάποιος σας ρωτήσει τι είναι να έχεις να διαλέξεις ανάμεσα στην Σκύλλα και τη Χάρυβδη, μπορείτε να του πείτε πως είναι σαν να έχεις να διαλέξεις ανάμεσα στους ισλαμοφασίστες του ΑΚΡ και τους κεμαλοφασίστες του CHP στην Τουρκία.

Ούτε Σκύλλα, ούτε Χάρυβδη λοιπόν.

Οι λαοί της Ανατολίας έχουν δικαίωμα στη δημοκρατία. Με μια πολυκεντρική, περιφερειακά οργανωμένη δημοκρατική χώρα, που θα σεβαστεί τους αυτόχθονες λαούς της Μικράς Ασίας και θα συνεργαστεί για ένα καλύτερο αύριο για όλους.

υγ. Όσο για τον υιό... τι να πει κανείς πια. Μάλλον έχει μείνει στα ζεϊμπέκικα με τον Τζεμ και στο "συνωστίζονταν" της Ρεπούση. Κρίμα όμως για τον Χάρη Δούκα. Πρέπει να διαβάσει περισσότερο.

Μνήμη Μιχάλη Χαραλαμπίδη - Μια συζήτηση για την περιφερειακή ανάπτυξη και πέρα από αυτήν

Στις 28 και 29 Μαΐου οργανώθηκε στην Αθήνα ένα διήμερο εκδηλώσεων μνήμης για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη υπό τον τίτλο «Εἶσαι τοῦ Ρήγα Φερραίου παιδί!». 

Οι οργανωτές μου έκαναν την τιμή να με καλέσουν σε ένα τραπέζι συζήτησης με θέμα "Η Πολιτική ως τοπικό Σχέδιο. Για ένα περιφερειακό αναπτυξιακό μοντέλο.", συντονιστή τον Δικηγόρο Γιώργο Παπασίμο και συζητητές τον Τάσο Τσατσάκη, Αντιδήμαρχο Ηρακλείου, Μπενέτο Σπύρου, τ. Δήμαρχο Λειψών και εμένα. 

Έγινε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία φυσικά μίλησα χωρίς σημειώσεις, αφού νομίζω πως σε καμία σημείωση δεν μπορεί να χωρέσει λόγος που αφορά τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Οι συνομιλητές μου έκαναν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις, από τις οποίες έμαθα πολλά. Έκανα ότι μπορούσα να συνεισφέρω κι εγώ. Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα σήμερα, προσπαθώντας να ανακαλέσω στην μνήμη μου όσα ειπώθηκαν στη συζήτηση - παρότι είναι μάλλον αδύνατον ο προφορικός λόγος να τιθασευτεί σε ένα γραπτό κείμενο.

___

Το 1999 ακούσαμε τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη να μας καλεί να "γίνουμε όλοι μάστορες", όταν το ΚΚΚΑΣΟΡ - και το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού φάσματος - εξαπατούσε τον ελληνικό λαό με αυτό που κατέληξε στο 'σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου'.

Ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμά του. Γίναμε οι μάστορες του 21ου αιώνα και ο Μιχάλης, δίχως ίσως να το είχε σκεφτεί ποτέ, έγινε ο πατέρας του ελληνικού κινήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Το 2009 στην Πασκόσμια Εβδομάδα Επιχειρηματικότητας, το 2010 στο Ελληνικό Συνέδριο Νεοφυών Επιχειρήσεων, το 2011 στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Νέων Επιχειρηματιών και το 2012 στην Αθηναϊκή Εβδομάδα Επιχειρηματικότητας, μέσα στα σκοτεινότερα χρόνια της οικονομικής κρίσης - κρίση που κατά τον Χαραλαμπίδη ήταν πρώτα και κύρια πολιτική - η συμμετοχή του Μιχάλη συνέπερνε τους νέους δημιουργούς. "Δεν μοιάζει με πολιτικό", έλεγαν. "Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο της πολιτικής", απαντούσε, όμως η στρέβλωση των λέξεων δυσχεραίνει την επικοινωνία μας.

Βρεθήκαμε το καλοκαίρι του 2023, στο αγαπημένο του Metropol Cafe στο κέντρο. Συζητήσαμε για ένα κοινό μας όραμα, που είχαμε αγγίξει ξανά πριν αρκετό καιρό: Τη διοργάνωση ενός σεμιναριακού κύκλου μεταπτυχιακού επιπέδου για τους εργαζομένους και τους συνεργάτες των επιχειρήσεων της Starttech Ventures με σκοπό να τους φέρουμε σε επαφή με την αυθεντική πολιτική και την έκφρασή της στην αναπτυξιακή στρατηγική. Ο Μιχάλης σχεδίασε ένα υψηλοτάτου επιπέδου πρόγραμμα οχτώ διαλέξεων με τον εξής εμπνευσμένο τίτλο:

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ – Η ΝΕΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Νέα Πολιτική Εθνική Αναπτυξιακή Παιδεία

Η πρώτη διάλεξη έγινε το απόγευμα της Τρίτης 3 Οκτωβρίου. Το κοινό ενθουσιάστηκε. Συνεχίζαμε την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα, με τελευταία την Τρίτη 12 Μαρτίου όπου παρουσιάστηκε η ανανεωμένη "Αγροφιλία", ένα από τα σημαντικότερα έργα του Χαραλαμπίδη. Ο απρόσμενος αποχωρισμός δεν μας άφησε να κάνουμε τις δυο τελευταίες διαλέξεις, για το συμβολικό κεφάλαιο και την παραγωγική μνήμη, τις οποίες όμως θα ολοκληρώσουμε μελετώντας το έργο του.

Λίγο πριν τη διάλεξη του Φεβρουαρίου 2024, ρώτησα τον Μιχάλη σχετικά με τη φράση που συνήθιζε να λέει "πρέπει να μου ζητήσετε συγγνώμη". Προσπάθησα να του πω ότι, ιδιαίτερα τα νέα παιδιά, μπορεί να δυσκολευτούν να καταλάβουν τι εννοεί. Χαμογέλασε. Μου είπε πως αυτός τους έχει συγχωρήσει όλους. "Δημήτρη, την ψυχή μου την έχω σώσει", συνέχισε. "Από τον εαυτό του πρέπει καθένας να ζητήσει συγγνώμη". Ο δάσκαλος είχε δίκιο. Του χρωστάμε μια μεγάλη και ειλικρινή συγγνώμη. Να τη ζητήσουμε σήμερα, πριν κοιμηθούμε. Η ψυχή του είναι ευγενική, θα χαρεί και θα μας συγχωρήσει. Αρκεί όμως να κάνουμε ένα πράγμα: Να αρχίσουμε να διαβάζουμε. Τόσο τα βιβλία του όσο και άλλα. "Εν αρχή ην ο λόγος".

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης έζησε δέκα ζωές σε μια, στην κυριολεξία. Τα πεδία δραστηριοποίησής του πολλά και σε όλα κατάφερε να πρωτοπορήσει. Εκεί όμως που η συνεισφορά του ήταν ανυπέρβλητη είναι η οικονομία και η ανάπτυξη. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα του δώσει τα εύσημα της πρωτοπορίας. Το συμβολικό κεφάλαιο, η παραγωγική μνήμη, η συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο, οι αλυσίδες αξίας μικρών παραγωγών, η περιφερειακή διάσταση της οικονομίας με την ανάδειξη του τοπικού - μη αντιγράψιμου - ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, οι γρήγοροι κύκλοι παραγωγείς, τα παγκόσμια δίκτυα διανομής, η άμεση απόκριση στις ανάγκες της αγοράς. Η σκέψη του Χαραλαμπίδη τα συγκέντρωσε όλα σε ένα ενιαίο αφήγημα, όπως πολύ όμορφα δίνεται από το κορυφαίο βιβλίο του "Νέα Αναπτυξιακή Παιδεία".

Εναπόκειται σε εμάς πως θα δράσουμε. Αν θα δράσουμε. Αν θα θελήσουμε να κάνουμε τη δύσκολη μα όμορφη διαδρομή που τρέπει τους ψηφοφόρους σε πολίτες και τους εργαζόμενους σε δημιουργούς. Ο Μιχάλης μας έχει δείξει τον δρόμο, εμείς πρέπει να κινητοποιηθούμε και να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως και στη διάρκεια της λεγόμενης μεταπολίτευσης η χώρα εξακολουθεί να διοικείται από μια ξενοκίνητη οικονομική ολιγαρχία η οποία όχι σπάνια έχει μέχρι και εγκληματικά χαρακτηριστικά. Κάνουν 'επιχειρήσεις' πολύ χαμηλής ανταγωνιστικότητας οι οποίες πλουτίζουν μέσα από την προνομιακή εμπορική σχέση που αναπτύσσουν με το κράτος. Για την κάστα αυτή ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνος, καθώς ζητούσε από τους Έλληνες να σκεφτούν και να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους. Για αυτό και βίωσε μια ιδιότυπη εξορία. Είχε εκδοθεί απαγορευτικό για τις απόψεις του. Η άρση του απαγορευτικού αυτού έγινε στις 27/3/2024. Τότε νόμισαν πως έπαψε πια να είναι επικίνδυνος. Μέχρι και η ηγετική ομάδα του ΚΚΚΑΣΟΡ εμφανίστηκε στην τελετή αποχαιρετισμού, ευελπιστώντας να πάρει λίγη από τη λάμψη της διαδρομής του Χαραλαμπίδη. Να το γνωρίζουν καλά όμως: Γελοιοποιούνται. Η μνήμη, η ιστορία είναι με τη μεριά του. Όχι με αυτή των 'μικρών ανθρώπων', όπως χαρακτηριστικά τους αποκαλούσε.

Εμείς, όσοι είχαμε την αγαθή τύχη να τον γνωρίσουμε, πρέπει να απαρνηθούμε τον όρο του 'Χαραλαμπιδικού'. Κανείς μας δεν τον δικαιούται, πολύ απλά διότι ο Μιχάλης στα τριάντα και πλέον χρόνια της εξορίας τους, ήταν μόνος. Απελπιστικά μόνος. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε για να τιμήσουμε την μνήμη του και, ας το πούμε ειλικρινά, να συγχωρήσουμε τους εαυτούς μας είναι πρώτα να διαβάσουμε και μετά να δράσουμε. Να φύγουμε από το επίπεδο του ψηφοφόρου και να γίνουμε πολίτες. Να γίνουμε μάστορες. Να κάνουμε πράξη την περιφερειακή ανάπτυξη, να ανακαλέσουμε την παραγωγική μνήμη, να αξιοποιήσουμε το συμβολικό κεφάλαιο.

Κάνοντάς τα όλα αυτά, θα τιμήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον μεγάλο αυτόν διανοητή, τον υπέροχο άνθρωπο, τον αληθινό πολιτικό. Είμαι απόλυτα βέβαιος πως όσο περνά ο καιρός, ο δρόμος αυτός θα γίνει δημοφιλής για τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα για τους νέους. Ενός λαού προδομένου και απογοητευμένου. Ενός λαού που σοφά επιλέγει τον ΄κανένα' - διότι, όπως σωστά έλεγε ο Χαραλαμπίδης, το κυρίαρχο μέγεθος της εποχής μας είναι ο 'κανένας'.

Τα εκατομμύρια του ελληνικού λαού που βγήκαν στους δρόμους στις 28/2/2025 έχουν μια βουβή απογοήτευση. Γνωρίζουν ότι κάτι πάει πολύ στραβά. Ξέρουν πως οι κάστες που πάρκαραν στο κράτος και απομυζούν τον δημόσιο πλούτο για δεκαετίες έχουν φτάσει στα αδιέξοδά τους. Εναγωνίως ο ελληνικός λαός αναζητά μια διαφυγή από τη βαρβαρότητα που βιώνει. Η μοναδική βιώσιμη έξοδος είναι ο όμορφος δρόμος της πολιτικής. Το σημείο εκκίνησης είναι η πολιτική σκέψη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Το πλέον κατανοητό πεδίο της, αυτό που αποδεικνύει πως όχι, δεν είναι "όλοι ίδιοι", είναι η οικονομική και αναπτυξιακή του σκέψη. 

Η νέα γενιά είναι αυτή που θα κάνει πράξη της περιφεριακή επαναθεμελίωση του κράτους και την ανάκτηση του ελληνικού τρόπου, όπως οραματίστηκε ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης. Η ιστορία ήδη τον δικαιώνει και αυτό θα φανεί πολύ σύντομα σε όλους.

Έναν χρόνο μετά ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είναι εδώ

Συμπληρώθηκε χθες ένας χρόνος που μας άφησε ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης.

Ο φίλος, ο δάσκαλος, το πρότυπο. Ο πατριώτης - διεθνιστής, ο διανοητής, ο συγγραφέας που έσωσε της τιμή της Πολιτικής στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Ο Πολιτικός με την αυθεντική έννοια του όρου.

Το κενό που άφησε ο Μιχάλης είναι δυσαναπλήρωτο και ο πόνος είναι βαρύς.

Όπως περνάει ο καιρός, μέσα στην θλίψη της μεγάλης αυτής απώλειας, αρχίζει να φαίνεται μια αχτίδα φωτός. Ο Χαραλαμπίδης είναι ακόμα εδώ. Υπάρχει μέσα από τα βιβλία του, τις ομιλίες του, την σκέψη που απλόχερα μοιράστηκε σε εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα.

Έρχεται στην σκέψη μας μέσα από την σχεδόν καθημερινή επιβεβαίωσή του από ζητήματα όπως η στρατηγική σημασία του σιδηροδρόμου, την ανάγκη για μια δημοκρατική & πολυκεντρική Ανατολία ή ακόμα και το αδιέξοδο της υπαρκτής 'πολιτικής' ως επικοινωνία και ως μέθοδος διαφόρων καστών που επιθυμούν να 'παρκάρουν στο κράτος' και να πλουτίσουν εις βάρος των πολλών.

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης συνομιλούσε με την Ιστορία, οπότε Εκείνη φέρεται με ιδιαίτερη ευγένεια προς αυτόν.

Ο λόγος του Μιχάλη είναι περισσότερο επίκαιρος από ποτέ. Η πολιτική είναι όντως η ύψιστη των τεχνών. Δεν είναι θέμα χαρισματικής προσωπικότητας, δεν είναι θέμα 'επικοινωνίας', δεν είναι θέμα 'διαχείρισης της καθημερινότητας'. Αντίθετα είναι ζήτημα ανάλυσης, οράματος και προγραμματικού λόγου. Είναι ζήτημα σχεδίου. Είναι η πραγμάτωση της επιστήμης.

Είναι αυτό που εναγωνίως αναζητούν τα εκατομμύρια των συμπατριωτών μας που για την ώρα - πολύ σοφά - επιλέγουν τον 'κανένα'.

Χαίρε δάσκαλε. Ως τη νίκη, πάντοτε.

___

Ως τη Νίκη, Πάντοτε, Μιχάλη Χαραλαμπίδη

Άρση απαγορευτικού

Αποχαιρετώντας έναν μεγάλο Πολιτικό, σπουδαίο Διανοούμενο και μοναδικό Άνθρωπο