Η απόφαση ήταν δύσκολη μα τελικά δεν τη μετανιώσαμε. Το ενοίκιο στην Κατεχάκη ήταν τόσο υψηλό που δεν μπορούσαμε να το αντέξουμε. Πάνω από 16 € / μ², μια τιμή που σίγουρα η κρίση καθιστούσε αδύνατη να αντέξουμε. Μετά από σύντομη αναζήτηση βρήκαμε ένα γραφείο στη Σανταρόζα σε τιμή 5 € / μ² (η οποία σήμερα έχει αναθεωρηθεί σημαντικά προς τα κάτω...!). Πήραμε τελικά περισσότερο χώρο απ΄ότι είχαμε στην Κατεχάκη, πληρώνοντας το 1/3 του κόστους. 1η Ιουλίου 2011 ο Όμιλος Virtual Trip μετακόμισε στη Σανταρόζα.
Στην αρχή βλέπαμε το bright side: Η πρόσβαση ήταν πανεύκολη (μετρό Ομόνοια & Πανεπιστήμιο, λεωφορεία, τρόλεϊ, ...) και ήμασταν στο κέντρο για ότι ήθελε να κάνει κάποιος μετά τη δουλειά. Από shopping μέχρι καφέ, φαγητό, σινεμά, ποτό, anything. Ανακάλυψα και εγώ ξανά το κέντρο που το είχα αφήσει για πολλά χρόνια – Ναι, είναι πάρα πολύ καλό!
Σύντομα όμως είδαμε και το dark side… Ποιο είναι αυτό; Στην περίπτωσή μας είναι το ζήτημα των ναρκομανών στην πλατεία πίσω από τα παλιά δικαστήρια – Ναι, εκείνη που μπήκε το άγαλμα του Παναγούλη, αυτήν που κανένας δεν ξέρει το όνομά της. Είναι πραγματικά ασύλληπτο το dealing που γίνεται εκεί, σχεδόν 24 ώρες το 24ωρο. Βλέπεις ανθρώπους να πάνε και να έρχονται, άλλους καλοντυμένους και άλλους σε πραγματικά άθλια κατάσταση. Με πρησμένα, πολλές φορές στην κυριολεξία «σαπισμένα» άκρα να γυρνούν άσκοπα (;) και να κάνουν ενέσεις όπου μπορείς να φανταστείς.
Αν δεν τους είχα δει δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ την ευκολία με την οποία κάποιος κάνει ένεση σε οποιοδήποτε σημείο του σώματός του, με τα γεννητικά όργανα να έχουν πολύ συχνά την τιμητική τους. Ειδικά ένας μελαμψός τύπος, αδύνατος, γύρω στο 1.70 ύψος, μας έχει όλους εντυπωσιάσει με τη δεξιοτεχνία του. Κάνει ενέσεις στο λαιμό του ενώ βαδίζει με ταχύ βήμα στον πεζόδρομο της Σανταρόζα. Ειλικρινά εντυπωσιακό.
Μια κοινωνία σε σήψη λοιπόν. Αναρωτιέσαι για τα παιδιά αυτά: Οικογένεια έχουν; Φίλους έχουν; Κοινωνία να τους φροντίζει υπάρχει; Κάποιο σύστημα υγείας και υποστήριξης; Είναι ασθενείς, είναι πασιφανές. Δεν χρειάζεται να είναι ειδικός κανείς για να καταλάβει πως το τέλος τους είναι κοντά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και τα αναπάντητα ερωτήματα να πληθαίνουν, συζητούσα ένα απόγευμα του περασμένου Γενάρη με τον καλό φίλο & συνεργάτη Γιάννη Τριανταφύλλου. Μιλούσαμε για την κατάντια του κέντρου, την εγκατάλειψη, την απουσία κάθε αισθητικής, την απουσία κάθε ενδιαφέροντος. Του είπα και για έναν φουσκωτό τύπο που μας είχε επισκεφθεί πριν τα Χριστούγεννα πουλώντας κουπόνια «για τον χορό της αστυνομίας» όπως είπε στη γραμματεία μας. Εκείνος που έλεγε πως τα ενοίκια έχουν καταρρεύσει πλήρως και πως ξέρει δεκάδες γραφεία ξενοίκιαστα στο κέντρο. Έτσι, μιλώντας χαλαρά είπε κάτι μαγικά απλό: «Μα γιατί δεν δίνουν κίνητρα στα start-ups να έρθουν στο κέντρο;».
Λίγες μέρες αργότερα είχαμε στο CoLab Athens μια από τις συχνές συναντήσεις του Advisory Board της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων (που έχει γίνει πιο γνωστή σαν Hellenic Start-up Association, όμως η ελληνική λέξη είναι τελικά τόσο πολύ περισσότερο περιγραφική!). Μέσα σε όλα τα θέματα – είναι γνωστό σε όλους τους συνεργάτες μου ότι πολλές φορές γίνομαι χαοτικός ή, όπως το λένε, I tend to spread too thin – λέω στα παιδιά για την ιδέα του Γιάννη. Σε όλους φάνηκε πολύ καλή!
Είδαμε κάποια προφανή πράγματα:
Α) Το κέντρο βολεύει! Αυτό έχει περίτρανα αποδειχτεί στο CoLab.
Β) Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός γραφείων σε σχετικά καλή κατάσταση που τώρα είναιν ξενοίκιαστα.
Γ) Ένα μέτρο μη φορολόγησης επί των κερδών για 5 χρόνια θα μείωνε ελάχιστα τα έσοδα του δημοσίου θα αύξανε κατακόρυφα όμως το ρεύμα προς τη νεοφυή επιχειρηματικότητα
Λίγο καιρό μετά οργανώσαμε την Entrepreneur Week Greece, από 22 έως 25 Φεβρουαρίου στην Αθήνα με ομολογουμένως τεράστια επιτυχία. Εκεί ήρθε το τελειωτικό χτύπημα σε δυο δόσεις! Πρώτα απ’όλα οι 35 φιλοξενούμενοί μας από 10 χώρες είπαν πως είναι εντυπωσιασμένοι από το ανθρώπινο κεφάλαιο που βλέπουν στην Ελλάδα και δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί δεν κάνουμε την Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Δημιουργικότητας. Με νόημα έλεγαν, αν κάποιος έχει την εσωτερική δύναμη να δημιουργήσει, που αλλού μπορεί να το κάνει καλύτερα πέρα από την Αθήνα; Κάπου εκεί καταλάβαμε όλοι τι σημαίνει «συμβολικό κεφάλαιο».
Το δεύτερο χτύπημα όμως ήταν ακόμα χειρότερο. Οι καλοί φίλοι Alex Mitchell από τη Μεγάλη Βρετανία και Alvaro Cuesta από την Ισπανία μας είπαν πως στις χώρες τους, συγκεκριμένα στο Λονδίνο και στη Μαδρίτη, έχουν ήδη κάνει αντίστοιχα προγράμματα με μεγάλη επιτυχία! Την επιτυχία του προγράμματος αυτού στο Ανατολικό Λονδίνο μας επιβεβαίωσε και ο Horst Reichenbach όταν συναντηθήκαμε αργότερα με την Ομάδα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα ενώ με έκπληξη μάθαμε ότι κάτι αντίστοιχο έκανε και ο Δήμος του San Francisco μάλιστα με χρηματοδότηση από το Twitter.
Στη συνέχεια, τόσο εγώ προσωπικά όσο και όλοι οι συνάδελφοι από την Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων αναφέρουμε την πρόταση αυτή όπου βρεθούμε. Είδαμε και πολλές προσπάθειες αντιγραφής, επίκλησης πατρότητας της πρότασης και άλλα τέτοια χαριτωμένα. Δεν μας ενοχλούν καθόλου! Ας υλοποιηθεί το σχέδιο και δεν πειράζει να μην υπάρχει καμία αναφορά σε εμάς.
Ποια είναι η πρόταση; Πολύ απλή στην ουσία της:
Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στην εθνικότητα των φορέων των επιχειρήσεων. Θα χαρούμε να υποδεχτούμε οποιονδήποτε από όλο τον Πλανήτη να έρχεται να πραγματώσει τη δημιουργικότητά του στην Αθήνα. Όπως έχει φανεί και από τα διάφορα co-working spaces, θα δημιουργηθεί τέτοιο ρεύμα. Αυτό που θέλουμε όμως να διασφαλιστεί είναι πως θα μιλάμε για αυθεντικά νεοφυείς επιχειρήσεις, δηλαδή επιχειρήσεις που δημιουργούν νέες, ποιοτικές θέσεις εργασίας, έχουν προοπτικές ταχείας ανάπτυξης και χαρακτηριστικά καινοτομίας.
Είναι ξεκάθαρη η αντίληψη των νεοφυών επιχειρήσεων σε αντιδιαστολή με δυο ζητήματα που μονοπώλησαν τη δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα:
Α) Σχετικά με την εγκληματικότητα στο κέντρο της Αθήνας
Τα φαινόμενα σήψης και παρακμής που παρατηρούνται στο κέντρο της Αθήνας οφείλονται κύρια στο ότι εκείνο εγκαταλήφθηκε από τους κατοίκους του. Αυτό βεβαίως έγινε λόγω της απουσίας οποιασδήποτε ρεαλιστικής αναπτυξιακής πολιτικής για το κέντρο εδώ και δεκαετίες. Η δική μας αντίληψη είναι πως δεν υπάρχει λύση καμία πέραν της ίδιας της επιστροφής των Πολιτών στην Πόλη. Εμείς οι ίδιοι θα γυρίσουμε στο κέντρο της Αθήνας, θα το καταστήσουμε πεδίο πραγμάτωσης της δημιουργικότητάς μας σε ώφελος δικό μας και όλης της κοινωνίας. Η Ευρυπίδου, η Αθηνάς, η Σόλωνος, από κέντρα δουλεμπορίου θα γίνουν κέντρα δημιουργικότητας που θα διαφημίζουν την Ελλάδα σε όλο τον πλανήτη. Το όπλο της Ελλάδας διαχρονικά υπήρξε η δημιουργικότητα. Ας το χρησιμοποιήσουμε.
Β) Σχετικά με το μοντέλο ανάπτυξης και τις φορολογικές ζώνες
Αμέτρητη φαιά ουσία δαπανήθηκε και ώρες ασκόπων συζητήσεων σχετικά με τις ειδικές φορολογικές ζώνες. Ένα θέμα – ταμπού που προκαλούσε παράκρουση ένθεν και κείθεν. Φανερώνεται δυστυχώς η φτώχεια των ιδεών για ένα βιώσιμο παραγωγικό – αναπτυξιακό μοντέλο στη χώρα μας.Λες και η γεωοικονομία, η γεωπολιτική και το ανθρώπινο κεφάλαιο της Ελλάδας δεν καθιστούν προφανή την ορθή στρατηγική. Ποιο είναι λοιπόν το ζήτημα; Να κάνουμε ειδικές ζώνες για χαμηλής ποιότητας εργατική εργασία μηδενικής προστιθέμενης αξίας; Για να ανταγωνιστούμε ποιον ακριβώς; Τη Βουλγαρία; Την Τουρκία; Την Κίνα; Με επενδύσεις τίνος σε εργοστάσια; Ή μήπως ο ορθολογισμός απαιτεί ειδικά φορολογικά μέτρα για την αξιοποίηση του ανθρωπίνου κεφαλαίου μας σε δραστηριότητες έντασης γνώσης και εξωστρέφειας με δημιουργία πολλών ποιοτικών θέσεων εργασίας; Έτσι θα λυθεί και το πρόβλημα της νέας μετανάστευσης του ανθρωπίνου δυναμικού μας και της γκετοποίησης των κέντρων των πόλεών μας με κορυφαία την Αθήνα.
Η Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων σύντομα θα υποβάλλει επίσημα προς την κυβέρνηση, τα κόμματα και όλους τους αρμόδιους φορείς όπως ο Δήμος, τα Επιμελητήρια κλπ αναλυτικά την πρότασή της για το κέντρο της Αθήνας. Για το πως μπορούμε να αναδείξουμε το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα: Τον μοναδικό συνδυασμό ανθρωπίνου και συμβολικού κεφαλαίου.
Ναι, η Αθήνα από κέντρο δουλεμπορίου μπορεί να γίνει η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Δημιουργικότητας. Να συμμετέχει θετικά, με ενεργό ρόλο στην παγκοσμιοποίηση.
Έχει γίνει στο παρελθόν, θα το κάνουμε και πάλι.
Στην αρχή βλέπαμε το bright side: Η πρόσβαση ήταν πανεύκολη (μετρό Ομόνοια & Πανεπιστήμιο, λεωφορεία, τρόλεϊ, ...) και ήμασταν στο κέντρο για ότι ήθελε να κάνει κάποιος μετά τη δουλειά. Από shopping μέχρι καφέ, φαγητό, σινεμά, ποτό, anything. Ανακάλυψα και εγώ ξανά το κέντρο που το είχα αφήσει για πολλά χρόνια – Ναι, είναι πάρα πολύ καλό!
Σύντομα όμως είδαμε και το dark side… Ποιο είναι αυτό; Στην περίπτωσή μας είναι το ζήτημα των ναρκομανών στην πλατεία πίσω από τα παλιά δικαστήρια – Ναι, εκείνη που μπήκε το άγαλμα του Παναγούλη, αυτήν που κανένας δεν ξέρει το όνομά της. Είναι πραγματικά ασύλληπτο το dealing που γίνεται εκεί, σχεδόν 24 ώρες το 24ωρο. Βλέπεις ανθρώπους να πάνε και να έρχονται, άλλους καλοντυμένους και άλλους σε πραγματικά άθλια κατάσταση. Με πρησμένα, πολλές φορές στην κυριολεξία «σαπισμένα» άκρα να γυρνούν άσκοπα (;) και να κάνουν ενέσεις όπου μπορείς να φανταστείς.
Αν δεν τους είχα δει δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ την ευκολία με την οποία κάποιος κάνει ένεση σε οποιοδήποτε σημείο του σώματός του, με τα γεννητικά όργανα να έχουν πολύ συχνά την τιμητική τους. Ειδικά ένας μελαμψός τύπος, αδύνατος, γύρω στο 1.70 ύψος, μας έχει όλους εντυπωσιάσει με τη δεξιοτεχνία του. Κάνει ενέσεις στο λαιμό του ενώ βαδίζει με ταχύ βήμα στον πεζόδρομο της Σανταρόζα. Ειλικρινά εντυπωσιακό.
Μια κοινωνία σε σήψη λοιπόν. Αναρωτιέσαι για τα παιδιά αυτά: Οικογένεια έχουν; Φίλους έχουν; Κοινωνία να τους φροντίζει υπάρχει; Κάποιο σύστημα υγείας και υποστήριξης; Είναι ασθενείς, είναι πασιφανές. Δεν χρειάζεται να είναι ειδικός κανείς για να καταλάβει πως το τέλος τους είναι κοντά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και τα αναπάντητα ερωτήματα να πληθαίνουν, συζητούσα ένα απόγευμα του περασμένου Γενάρη με τον καλό φίλο & συνεργάτη Γιάννη Τριανταφύλλου. Μιλούσαμε για την κατάντια του κέντρου, την εγκατάλειψη, την απουσία κάθε αισθητικής, την απουσία κάθε ενδιαφέροντος. Του είπα και για έναν φουσκωτό τύπο που μας είχε επισκεφθεί πριν τα Χριστούγεννα πουλώντας κουπόνια «για τον χορό της αστυνομίας» όπως είπε στη γραμματεία μας. Εκείνος που έλεγε πως τα ενοίκια έχουν καταρρεύσει πλήρως και πως ξέρει δεκάδες γραφεία ξενοίκιαστα στο κέντρο. Έτσι, μιλώντας χαλαρά είπε κάτι μαγικά απλό: «Μα γιατί δεν δίνουν κίνητρα στα start-ups να έρθουν στο κέντρο;».
Λίγες μέρες αργότερα είχαμε στο CoLab Athens μια από τις συχνές συναντήσεις του Advisory Board της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων (που έχει γίνει πιο γνωστή σαν Hellenic Start-up Association, όμως η ελληνική λέξη είναι τελικά τόσο πολύ περισσότερο περιγραφική!). Μέσα σε όλα τα θέματα – είναι γνωστό σε όλους τους συνεργάτες μου ότι πολλές φορές γίνομαι χαοτικός ή, όπως το λένε, I tend to spread too thin – λέω στα παιδιά για την ιδέα του Γιάννη. Σε όλους φάνηκε πολύ καλή!
Είδαμε κάποια προφανή πράγματα:
Α) Το κέντρο βολεύει! Αυτό έχει περίτρανα αποδειχτεί στο CoLab.
Β) Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός γραφείων σε σχετικά καλή κατάσταση που τώρα είναιν ξενοίκιαστα.
Γ) Ένα μέτρο μη φορολόγησης επί των κερδών για 5 χρόνια θα μείωνε ελάχιστα τα έσοδα του δημοσίου θα αύξανε κατακόρυφα όμως το ρεύμα προς τη νεοφυή επιχειρηματικότητα
Λίγο καιρό μετά οργανώσαμε την Entrepreneur Week Greece, από 22 έως 25 Φεβρουαρίου στην Αθήνα με ομολογουμένως τεράστια επιτυχία. Εκεί ήρθε το τελειωτικό χτύπημα σε δυο δόσεις! Πρώτα απ’όλα οι 35 φιλοξενούμενοί μας από 10 χώρες είπαν πως είναι εντυπωσιασμένοι από το ανθρώπινο κεφάλαιο που βλέπουν στην Ελλάδα και δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί δεν κάνουμε την Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Δημιουργικότητας. Με νόημα έλεγαν, αν κάποιος έχει την εσωτερική δύναμη να δημιουργήσει, που αλλού μπορεί να το κάνει καλύτερα πέρα από την Αθήνα; Κάπου εκεί καταλάβαμε όλοι τι σημαίνει «συμβολικό κεφάλαιο».
Το δεύτερο χτύπημα όμως ήταν ακόμα χειρότερο. Οι καλοί φίλοι Alex Mitchell από τη Μεγάλη Βρετανία και Alvaro Cuesta από την Ισπανία μας είπαν πως στις χώρες τους, συγκεκριμένα στο Λονδίνο και στη Μαδρίτη, έχουν ήδη κάνει αντίστοιχα προγράμματα με μεγάλη επιτυχία! Την επιτυχία του προγράμματος αυτού στο Ανατολικό Λονδίνο μας επιβεβαίωσε και ο Horst Reichenbach όταν συναντηθήκαμε αργότερα με την Ομάδα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα ενώ με έκπληξη μάθαμε ότι κάτι αντίστοιχο έκανε και ο Δήμος του San Francisco μάλιστα με χρηματοδότηση από το Twitter.
Στη συνέχεια, τόσο εγώ προσωπικά όσο και όλοι οι συνάδελφοι από την Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων αναφέρουμε την πρόταση αυτή όπου βρεθούμε. Είδαμε και πολλές προσπάθειες αντιγραφής, επίκλησης πατρότητας της πρότασης και άλλα τέτοια χαριτωμένα. Δεν μας ενοχλούν καθόλου! Ας υλοποιηθεί το σχέδιο και δεν πειράζει να μην υπάρχει καμία αναφορά σε εμάς.
Ποια είναι η πρόταση; Πολύ απλή στην ουσία της:
«Αυθεντικά νεοφυείς επιχειρήσεις (αυτό μπορεί εύκολα να ελεγχθεί με τον κανόνα de minimis της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλα σχετικά εργαλεία) οι οποίες εγκαθίστανται στο κέντρο της Αθήνας (σε συγκεκριμένες περιοχές του κέντρου) θα έχουν μηδενική φορολογία για διάστημα πέντε ετών από την ίδρυσή τους.».
Είναι ξεκάθαρη η αντίληψη των νεοφυών επιχειρήσεων σε αντιδιαστολή με δυο ζητήματα που μονοπώλησαν τη δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα:
Α) Σχετικά με την εγκληματικότητα στο κέντρο της Αθήνας
Τα φαινόμενα σήψης και παρακμής που παρατηρούνται στο κέντρο της Αθήνας οφείλονται κύρια στο ότι εκείνο εγκαταλήφθηκε από τους κατοίκους του. Αυτό βεβαίως έγινε λόγω της απουσίας οποιασδήποτε ρεαλιστικής αναπτυξιακής πολιτικής για το κέντρο εδώ και δεκαετίες. Η δική μας αντίληψη είναι πως δεν υπάρχει λύση καμία πέραν της ίδιας της επιστροφής των Πολιτών στην Πόλη. Εμείς οι ίδιοι θα γυρίσουμε στο κέντρο της Αθήνας, θα το καταστήσουμε πεδίο πραγμάτωσης της δημιουργικότητάς μας σε ώφελος δικό μας και όλης της κοινωνίας. Η Ευρυπίδου, η Αθηνάς, η Σόλωνος, από κέντρα δουλεμπορίου θα γίνουν κέντρα δημιουργικότητας που θα διαφημίζουν την Ελλάδα σε όλο τον πλανήτη. Το όπλο της Ελλάδας διαχρονικά υπήρξε η δημιουργικότητα. Ας το χρησιμοποιήσουμε.
Β) Σχετικά με το μοντέλο ανάπτυξης και τις φορολογικές ζώνες
Αμέτρητη φαιά ουσία δαπανήθηκε και ώρες ασκόπων συζητήσεων σχετικά με τις ειδικές φορολογικές ζώνες. Ένα θέμα – ταμπού που προκαλούσε παράκρουση ένθεν και κείθεν. Φανερώνεται δυστυχώς η φτώχεια των ιδεών για ένα βιώσιμο παραγωγικό – αναπτυξιακό μοντέλο στη χώρα μας.Λες και η γεωοικονομία, η γεωπολιτική και το ανθρώπινο κεφάλαιο της Ελλάδας δεν καθιστούν προφανή την ορθή στρατηγική. Ποιο είναι λοιπόν το ζήτημα; Να κάνουμε ειδικές ζώνες για χαμηλής ποιότητας εργατική εργασία μηδενικής προστιθέμενης αξίας; Για να ανταγωνιστούμε ποιον ακριβώς; Τη Βουλγαρία; Την Τουρκία; Την Κίνα; Με επενδύσεις τίνος σε εργοστάσια; Ή μήπως ο ορθολογισμός απαιτεί ειδικά φορολογικά μέτρα για την αξιοποίηση του ανθρωπίνου κεφαλαίου μας σε δραστηριότητες έντασης γνώσης και εξωστρέφειας με δημιουργία πολλών ποιοτικών θέσεων εργασίας; Έτσι θα λυθεί και το πρόβλημα της νέας μετανάστευσης του ανθρωπίνου δυναμικού μας και της γκετοποίησης των κέντρων των πόλεών μας με κορυφαία την Αθήνα.
Η Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων σύντομα θα υποβάλλει επίσημα προς την κυβέρνηση, τα κόμματα και όλους τους αρμόδιους φορείς όπως ο Δήμος, τα Επιμελητήρια κλπ αναλυτικά την πρότασή της για το κέντρο της Αθήνας. Για το πως μπορούμε να αναδείξουμε το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα: Τον μοναδικό συνδυασμό ανθρωπίνου και συμβολικού κεφαλαίου.
Ναι, η Αθήνα από κέντρο δουλεμπορίου μπορεί να γίνει η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Δημιουργικότητας. Να συμμετέχει θετικά, με ενεργό ρόλο στην παγκοσμιοποίηση.
Έχει γίνει στο παρελθόν, θα το κάνουμε και πάλι.
