Η προσέγγιση Stra.Tech.Man. ως αναγκαία προϋπόθεση επιτυχίας στις Νεοφυείς Επιχειρήσεις

Φρανκφούρτη, Γερμανία
24 Μαΐου 2016

Θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω θερμά τον καλό φίλο και εξαίρετο επιστήμονα και πανεπιστημιακό δάσκαλο Χάρη Βλάδο για τη μεγάλη τιμή που μου κάνει φιλοξενώντας κείμενό μου στο νέο του πόνημα, το βιβλίο "Στρατηγική Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων σε Συνθήκες Κρίσης: Η προσέγγιση Stra.Tech.Man" που σύντομα θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Κριτική, το οποίο θεωρώ πως έχει μεγίστη χρησιμότητα τόσο σε φοιτητές και ερευνητές όσο και σε επιχειρηματίες. 

Η εμπνευσμένη προσέγγιση Stra.Tech.Man., που μπορεί να είναι μια αποτελεσματική πυξίδα σε κάθε είδους επιχείρηση, βρίσκει ιδανικό πεδίο εφαρμογής στη νεοφυή επιχειρηματικότητα – Στις επιχειρήσεις δηλαδή που είναι νέες σε ηλικία, έχουν κάποια προϊοντική ή διαδικαστική καινοτομία και στοχεύουν σε ταχεία ανάπτυξη των μεγεθών τους.

Στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια βιώνουμε την άνθιση των νεοφυών επιχειρήσεων και, πολύ περισσότερο, μια ολοένα και αυξανόμενη συζήτηση γύρω από αυτές. Ξαφνικά πολλοί και διάφοροι φορείς στη δημόσια σφαίρα, ιδιώτες και οργανισμοί, με ενθουσιασμό αναφέρονται στη νεοφυή επιχειρηματικότητα ως μια από τις λίγες διεξόδους που υφίστανται στην παρούσα κατάσταση της οικονομίας που χαρακτηρίζεται από τέλμα και απαισιοδοξία.

Έχοντας εργαστεί τα τελευταία δεκαέξι χρόνια στον τομέα, αρχικά ως επιχειρηματίας και στη συνέχεια ως επενδυτής, σίγουρα δεν θα μπορούσα να είμαι αντίθετος στη νεοφυή επιχειρηματικότητα – πολύ περισσότερο μάλλον αφού έδωσα σημαντικό ποσοστό του χρόνου, της ενέργειας και των πόρων μου για την προώθησή της στην Ελλάδα, μέσα από την Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων, αλλά και στην Ευρώπη, μέσα από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Νέων Επιχειρηματιών.

Παρά ταύτα, δεν μπορώ να είμαι ανήσυχος με τις εξελίξεις που παρατηρώ στην πολύπαθη χώρα μας – και όχι μόνο – κατά τα τελευταία δυο χρόνια. Μου θυμίζει τα φοιτητικά μου χρόνια στο Ηράκλειο Κρήτης όπου με έκπληξη άκουγα ανθρώπους στο κυλικείο του πανεπιστημίου, σε καφετέριες στο κέντρο της πόλης, ακόμα και σε περίπτερα και super market, να συζητούν για το χρηματιστήριο και για το νέο «δυνατό χαρτί» που είχαν μόλις αγοράσει και ήταν «βέβαιοι» πως σε ελάχιστο χρόνο θα τους απέφερε σημαντικότατα κέρδη – Διότι ήταν έξυπνοι και δεν χρειαζόταν πια να «ταλαιπωρούνται» με τις σπουδές ή τις εργασίες τους.

Αυτή ακριβώς ήταν η «κουλτούρα της αρπαχτής» που κατέστρεψε όχι μόνο την ελληνική οικονομία αλλά και, σε μεγάλο βαθμό, τα ίδια τα θεμέλια της κοινωνίας μας.

Δεν μπορώ να μην διαπιστώσω πως παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται στην σκηνή της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Η αποθέωση της «καταπληκτικής ιδέας» και του μεγάλου «κύκλου χρηματοδότησης». 

Πρόκειται για μια ζάλη, μια μορφή ναρκωτικού, που μας κάνει να ξεχνάμε το προφανές: Ότι το επίθετο «νεοφυής» έπεται του ουσιαστικού «επιχείρηση» – και, όπως πολλές φορές έχει αποδειχτεί ιστορικά με τους πιο εντυπωσιακούς τρόπους, όπως για παράδειγμα με το «dotcom bubble» στις αρχές του αιώνα μας – ακριβώς όταν ξεκινούσα την επιχειρηματική μου διαδρομή – οι νόμοι της αγοράς και των επιχειρήσεων παραμένουν αμείλικτοι ανεξαρτήτως των αλλαγών ή εξελίξεων στις διάφορες παραμέτρους του επιχειρηματικού γίγνεσθαι.

Ο Χάρης Βλάδος, παρέχοντας σημαντικότατη υπηρεσία στον κλάδο του επιχειρείν τόσο από την ακαδημαϊκή & ερευνητική  όσο και την εφαρμοσμένη εκδοχή του έχει προτείνει την προσέγγιση Stra.Tech.Man. ως εργαλείο / μπούσουλα για τη δημιουργία και διοίκηση των επιχειρήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στο υφιστάμενο περιβάλλον μας, εκείνο δηλαδή των μεσαίων, μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που είναι η κύρια μορφή επιχειρηματικότητας στον Ελλαδικό χώρο και μάλιστα στο περιβάλλον της οικονομικής (και κοινωνικής, πολιτικής, αξιακής, κ.ο.κ.) κρίσης που βιώνουμε, ή ορθότερα που έγινε ευρύτερα αντιληπτή, από το 2009 και έπειτα.

Είναι εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για τους νεοφυείς επιχειρηματίες η προσέγγιση Stra.Tech.Man., τόσο για όσους έχουν ήδη ξεκινήσει όσο και για τους επίδοξους, διότι έχει δυο βασικότατα χαρακτηριστικά – προϋποθέσεις για επιτυχία: Είναι σφαιρική και ορθολογική. Καταφέρνει να συνοψίζει τρεις βασικότατους άξονες για την ορθή διοίκηση και χάραξη στρατηγικής της επιχείρησης – Στρατηγική, Τεχνολογία και Μάνατζμεντ – προωθώντας τον ορθολογισμό ως κριτήριο λήψης αποφάσεων (κάτι που τόσο έντονα έχει λείψει από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα).

Ακούω συχνά επίδοξους επιχειρηματίες να μιλούν για ιστορίες επιτυχίας (κύρια προερχόμενες από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού) όπου έγιναν εξαγορές νεοφυών επιχειρήσεων σε υψηλότατο τίμημα, όπως για παράδειγμα του WhatsApp και του Instagram, την στιγμή που οι εξαγοραζόμενες επιχειρήσεις είχαν από ελάχιστα έως μηδενικά έσοδα. Δημιουργούνται έτσι ψευδαισθήσεις ότι το φαινόμενο αυτό μπορεί να επαναληφθεί και μάλιστα στην Ελλάδα. Καλώς η κακώς – καλώς κατά την άποψή μου – οι περιπτώσεις αυτές ούτε μπορούν ούτε πρέπει να αντιγραφούν.

Οι επιχειρήσεις αυτές απλώς έτυχε να αναπτύξουν κάποια χαρακτηριστικά συμπληρωματικότητας προς μια άλλη, ευημερούσα και ταχέως αναπτυσσόμενη επιχείρηση – εν προκειμένω το facebook – η οποία προτίμησε να τις εξαγοράσει παρά να αναπτύξει αυτές τις υπηρεσίες εσωτερικά τόσο για λόγους χρόνου/κόστους όσο και για να «γλυτώσει» έναν αυριανό ανταγωνιστή. Δεν υπάρχει όμως τίποτα επαναλήψιμο στις στρατηγικές του WhatsApp & του Instagram. Αντίθετα, η στρατηγική του τύπου «θέλω να έχω πολλούς χρήστες και μετά θα δω πως  θα βγάλω χρήματα» έχει οδηγήσει στο κλείσιμο δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, ή και χιλιάδες σε παγκόσμια κλίμακα,  νεοφυείς επιχειρήσεις. Η ίδια η σύγκριση της πορείας του facebook με εκείνης του twitter είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτική: Καλές επιχειρήσεις είναι εκείνες που καταφέρνουν να αυξάνουν τα έσοδα και τα κέρδη τους στη βάση μιας μέσο- και μακροπρόθεσμης στρατηγικής.

Πλήθος μελετών καταλήγει σε συμπεράσματα που κάθε επιχειρηματίας με στοιχειώδη εμπειρία και ανοιχτό μυαλό θεωρεί προφανή: Καλές επιχειρήσεις είναι εκείνες που είναι τακτοποιημένες. Που κάνουν προγραμματισμό και προϋπολογισμό. Που οι κινήσεις τους είναι υπολογισμένες. Που προσέχουν τις σχέσεις τους με πελάτες και προμηθευτές. Που παρακολουθούν προσεκτικά και σέβονται τον ανταγωνισμό. Που δαπανούν χρόνο, ενέργεια και πόρους για να καταλάβουν τις τάσεις της αγοράς τους. Που σκέφτονται το σήμερα, το αύριο και το μεθαύριο, βασιζόμενες σε μια ορθολογική ανάλυση του τι συνέβη χθες και προχθές. Που δίνουν απόλυτη έμφαση στο ανθρώπινο δυναμικό τους και κάνουν ότι μπορούν για να το υποστηρίξουν με συστήματα και διαδικασίες.

Τελικά, επιτυχημένες επιχειρήσεις δημιουργούν οι άνθρωποι που προσέχουν όλα τα παραπάνω αλλά κάνουν και κάτι ακόμα, που προϋποθέτει ανοιχτό μυαλό (ορθολογισμό) και παραμερισμό των εγωισμών:  Καταφέρνουν να προσλαμβάνουν συνεργάτες που είναι καλύτεροι από εκείνους.

Μίλησα παραπάνω για την ανάγκη προϋπολογισμού. Θα ήθελα να δώσω μεγίστη έμφαση στο σημείο αυτό: Η ορθή  διαχείριση των οικονομικών, λογιστικά, φορολογικά, ταμιακά και καθ οιονδήποτε άλλο τρόπο, είναι προϋπόθεση απαραίτητη για την επιτυχία των επιχειρήσεων, είτε παραδοσιακών ή νεοφυών. Πολλές φορές ακούω νέους επιχειρηματίες να λένε ότι «βαριούνται» τα λογιστικά, «δεν καταλαβαίνουν» τα φορολογικά και θεωρούν τους προϋπολογισμούς και απολογισμούς ως «περιττή γραφειοκρατία». Ειλικρινά, δεν γνωρίζω συνταγή άλλη για πιο βέβαιη αποτυχία σε μια επιχείρηση. Όσο σημαντικός είναι ο πελάτης, όσο σημαντικό είναι το προϊόν, άλλο τόσο σημαντική είναι και η διαχείριση των οικονομικών.

Ο Καθηγητής Daniel Isenberg του Harvard Business School σε μια διάλεξή του που είχα την τύχη να παρακολουθήσω συνέκρινε τις επιχειρήσεις SEGWAY και ACTAVIS. Η πρώτη είχε εξαιρετική προϊοντική καινοτομία (το γνωστό δίτροχο όχημα που «μένει όρθιο μόνο του» χάρη σε γυροσκοπικούς μηχανισμούς κ.α.), εντυπωσιακή χρηματοδότηση (άνω των $400 εκ.), και συμβούλους & επενδυτές τα μεγαλύτερα ονόματα του παγκοσμίου επιχειρηματικού κύκλου. Η ACTAVIS ήταν μια μικρή εταιρεία στην Ισλανδία που παρήγαγε αντίγραφα (γενόσημα) φάρμακα. Οι δυο επιχειρήσεις ξεκίνησαν το 2009. Η μια με την επένδυση των $400 εκ, η άλλη με εξαγορά περίπου $12 εκ. Λιγότερο από δέκα χρόνια μετά, η SEGWAY είχε πρακτικά χρεοκοπήσει, ενώ η ACTAVIS αύξησε την αξία της κατά χίλιες φορές και πουλήθηκε περίπου $12 δις. Η ACTAVIS  μπορεί εξ ορισμού να μην είχε προϊόντική καινοτομία, καθότι παρήγαγε αντίγραφα φαρμάκων, ήταν μια εταιρεία με πολύ προσεγμένα οικονομικά, καταπληκτική διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού, εξαιρετικές πωλήσεις και απίστευτα logistics. Με λίγα λόγια ήταν μια εταιρεία που αξιοποίησε πλήρως την τεχνολογία, χάραξε ορθή στρατηγική και είχε άριστη διοίκηση.

Όπως φανερώνει το παραπάνω παράδειγμα, και πάμπολλα άλλα στη βιβλιογραφία αλλά και στο εξαίρετο αυτό βιβλίο του Χάρη Βλάδου, η μεθοδολογική, ορθολογική προσέγγιση είναι αυτή που μπορεί να αποδώσει καρπούς με τρόπο προβλέψιμο. Είναι η βάση του επιχειρείν, τόσο παραδοσιακού όσο και νεοφυούς, που θα επαναφέρει την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη συνολικά στην τροχιά της ανάπτυξης και της προόδου.  

Σύνδεσμος Ελληνικών Καινοτόμων και Εξωστρεφών Επιχειρήσεων - Ένα αναγκαίο βήμα μπροστά

Αθήνα,
16 Απριλίου 2015

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ & ΕΞΩΣΤΡΕΦΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Του Δημήτρη Τσίγκου.

Πρώτα ήταν οι επιστημονικοί / επαγγελματικοί σύνδεσμοι. Δημιουργήσαμε την Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας, άλλοι έφτιαξαν το e-TEE, εδώ και δεκαετίες φυσικοί, χημικοί και άλλοι επιστήμονες είχαν τις δικές τους Ενώσεις. Δυστυχώς, αυτές έμειναν περιορισμένες στο επίπεδο του επαγγελματικού σωματείου. Αναγκαίο μεν, όχι όμως ικανό.

Μετά κάναμε στροφή προς την «επιχειρηματικότητα των νέων». Γέμισε η Ελλάδα σχετικές ενώσεις και οργανισμούς. Κάποιες, για λίγο, μπόρεσαν να ξεπεράσουν το στάδιο της «σφραγίδας». Χρήσιμες μεν, με λάθος στόχευση δε. Πρώτα και κύρια η επιχειρηματικότητα δεν καθορίζεται σημαντικά από την ηλικία, είναι πολύ ευρύτερο φαινόμενο.

Στη συνέχεια, παράλληλα, δημιουργήθηκαν κλαδικές ενώσεις επιχειρήσεων. Μια έκπληξη για πολλούς, μια μικρή όαση στην Ελλάδα που κατέρρεε. Κινητές εφαρμογές, hardware, βιοτεχνολογία, ακόμα και βιομηχανία διαστήματος. Παράλληλα, έκαναν δυναμική εμφάνιση οι νεοφυείς επιχειρήσεις. Εκείνες που είναι οποιουδήποτε κλάδου, μέχρι πέντε ετών, εισαγάγουν καινοτομία και στοχεύουν σε ταχεία ανάπτυξη.

Εκεί περίπου κατακτήθηκε ένας σημαντικός στόχος. Οι ανεξάρτητες αυτές συλλογικές κινήσεις των δημιουργών συναντήθηκαν με την τοπική αυτοδιοίκηση και μια πολυεθνική επιχείρηση. Κάπως έτσι γεννήθηκε το INNOVATHENS, ένα μικρό θαύμα για την Αθήνα και την Ελλάδα της 2^ης δεκαετίας του 21^ου αιώνα. Ένα μεγάλο βήμα μπροστά που όλοι ελπίζουμε θα βρει πολλούς μιμητές σε όλη τη χώρα.

Μετά τους πρώτους, σημαντικούς και απαραίτητους, πανηγυρισμούς έρχεται το reality check. Πρώτα απ’ όλα τα όρια μεταξύ των επιχειρηματικών αυτών κλάδων είναι πια αρκετά δυσδιάκριτα. Πληροφορική, Βιολογία, Διάστημα, Κινητές Εφαρμογές, όλα αυτά, και τόσα πολλά άλλα, έρχονται πια τόσο κοντά που μπορούν να αντιμετωπιστούν ενιαία σε πολλά επίπεδα – διατηρώντας βέβαια τις ιδιαιτερότητές τους. Επίσης, έγινε σαφές σε όλους τους τόνους πως το να συνεχίσεις και να μεγαλώσεις σε βάθος χρόνου είναι πολύ σημαντικότερο ενός δυναμικού ξεκινήματος.

Τέλος, ξεκίνησε επιτέλους η απομυθοποίηση της καινοτομίας. Δεν μπορεί να είναι στόχος η «μαγική» ιδέα, απλά γιατί δεν υπάρχουν μαγικές επιχειρήσεις. Υπάρχουν όμως καλές επιχειρήσεις που μπορούν να μεγαλώνουν με γρήγορο και ταυτόχρονα βιώσιμο ρυθμό και σε βάθος χρόνου να δημιουργούν τον αληθινό πλούτο και θέσεις εργασίας που τόσο πολύ έχει ανάγκη η χώρα.

Τα τελευταία 12 χρόνια έχω υπηρετήσει με όλες μου τις δυνάμεις την παραπάνω πορεία. Υπήρξα Πρόεδρος στην Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας, την Ομοσπονδία Συνδέσμων Νέων Επιχειρηματιών και στην Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων, ενώ ήμουν μέρος του Σynergies και του INNOVATHENS από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι και την πραγμάτωσή της.

Αυτό το διάστημα έχω κάνει πολλά και μεγάλα λάθη. Με τα πολλά και μεγάλα λάθη λοιπόν, προσπαθώ τουλάχιστον να μάθω λίγα και ασήμαντα, τα οποία θέλω να μοιραστώ με πολλούς συνοδοιπόρους μου και τους αναγνώστες του κειμένου αυτού. Το συμπέρασμα που έχω καταλήξει είναι πως υφίσταται απόλυτη ανάγκη για έναν ανοιχτό, ανεξάρτητο, μαζικό, ουδέτερο, μαζικό και αντιπροσωπευτικό οργανισμό ο οποίος αφενός θα συγκροτήσει και αφετέρου θα εκφράσει την επιχειρηματικότητα εξωστρέφεια, καινοτομίας και το κυριότερο της δυνμικής, μακρόχρονης & βιώσιμης ανάπτυξης.

Ο οργανισμός αυτός δεν μπορεί να είναι κρατικός. Πρέπει να είναι των επιχειρήσεων, από τις επιχειρήσεις και για τις επιχειρήσεις. Έτσι θα μπορέσει να έχει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Θα είναι ο οργανισμός αυτός που θα αποτελεί την ομότιμη οντότητα για τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς κυβερνητικούς θεσμούς όπως επίσης και για αντιστοίχους οργανισμούς εργαζομένων και άλλων επιχειρηματικών κλάδων.

Στην Ελλάδα του 2015 υπάρχει το ανθρώπινο και το συμβολικό κεφάλαιο που αν συνδυαστεί με το οικονομικό κεφάλαιο και κάποιες σημαντικές παρεμβάσεις αλλαγής πλαισίου, θεσμών και κουλτούρας, μπορεί να κάνει πραγματικότητα την άνοιξη της ελληνικής οικονομίας που θα σημάνει τελικά και την ελληνική άνοιξη, την επαναφορά μας στην Ευρωπαϊκή πρωτοπορία.

Το καλύτερο όμως είναι πως ο οργανισμός αυτός υπάρχει ήδη! Μέσα από το δίκτυο Σynergies, των τεσσάρων κλαδικών ενώσεων που ανέφερα παραπάνω (mobile apps, biotech, hardware, space) που μαζί με τις νεοφυείς (start-ups) οδήγησαν τελικά στο μικρό θαύμα του INNOVATHENS, έγινε απολύτως σαφές πως ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Κινητών ΕφαρμογώνΕλλάδας έχει το μέγεθος, την αξιοπιστία, τις δομές και το ανθρώπινο δυναμικό για να παίξει έναν πολύ σημαντικότερο ρόλο εκφράζοντας συνολικά το οικοσύστημα των καινοτόμων και εξωστρεφών επιχειρήσεων που θα φέρουν δυναμική, βιώσιμη και μακρόχρονη ανάπτυξη.

Τα αρχικά λοιπόν θα παραμείνουν τα ίδια. Απλά θα εκφράσουν το όλον και όχι μέρος του παραπάνω οικοσυστήματος, όπως γίνεται μέχρι σήμερα. Πρέπει να είμαστε σαφείς και ειλικρινείς: Η δυναμική και βιώσιμη ανάπτυξη αυτού του οικοσυστήματος, με ξεκάθαρες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές ακόμα και πολιτικές προεκτάσεις, είναι η μοναδική ελπίδα για τη χώρα.

Είναι βέβαια απόλυτα σαφές πως πρέπει να υπάρχει μια μεταβατική περίοδος και ένας ανοιχτός, δίκαιος και ξεκάθαρος μηχανισμός ενσωμάτωσης των υπολοίπων υφισταμένων ενώσεων και συνδέσμων (hardware, biotech, space, startups) στον νέο ΣΕΚΕΕ, φροντίζοντας για την ευλαβική τήρηση των αρχών & διαδικασιών λειτουργίας τους και την εκπλήρωση του κατασταστικού σκοπού τους. Σε κάθε περίπτωση, λύσεις στα τεχνικά ζητήματα υπάρχουν και θα βρεθούν εύκολα, εφόσον υπάρχει συμφωνία στο βασικό σκοπό που δεν είναι άλλος από τη δημιουργία του οργανισμού που μακροπρόθεσμα θα συνεισφέρει τα μέγιστα στην αλλαγή της οικονομικής πραγματικότητας της χώρας.

Κλείνω το κείμενο αυτό με μια ανοιχτή πρόσκληση – πρόκληση προς τα μέλη και τις διοικήσεις των πέντε συνδέσμων (mobile apps, hardware, biotech, space, startups) να σκεφτούν και να πράξουν δημιουργικά για την επέκταση και τον μετασχηματισμό του ΣΕΚΕΕ στο πλαίσιο που ορίστηκε παραπάνω ώστε τελικά τόσο να εκπληρωθούν ουσιαστικά οι καταστατικοί σκοποί όλων αυτών των ενώσεων όσο και να πραγματωθεί το όραμα των χιλιάδων δημιουργικών Ελλήνων που επιθυμούν τη δημιουργία του καταλλήλου περιβάλλοντος που θα τους επιτρέψει να πραγματώσουν τη δημιουργικότητά τους και να παράξουν με αυτήν ουσιαστικό οικονομικό & παραγωγικό αποτέλεσμα. 

Είναι μια πολύ σημαντική στιγμή για την οικονομία και συνολικά για την κοινωνία. Εδώ και πολύ καιρό έχει σημάνει η ώρα που οι δημιουργοί οφείλουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους. 

Ο ΣΕΚΕΕ μπορεί και πρέπει να είναι μια από τις βασικές πλατφόρμες στη διαδικασία αυτή.

Nash Equilibrium και Βιώσιμη Δημιουργικότητα: Η προσέγγιση του Επιχειρηματικού Οικοσυστήματος Virtual Trip

Ξεκινήσαμε το 2000 δημιουργώντας τη Virtual Trip στο Ηράκλειο. Δεν ξέραμε τι ακριβώς θέλουμε να κάνουμε, είχαμε όμως μια ασταμάτητη δύναμη μέσα μας "να κάνουμε πράγματα". Η πραγματικότητα σύντομα ήρθε και κατέρριψε όλους τους μύθους που η κοινωνία έχει καλλιεργήσει. Δουλεύαμε περισσότερο, ρισκάραμε περισσότερο, αμοιβόμασταν λιγότερο, δεν μπορούσαμε να μετακινήσουμε ευθύνες, δεν μπορούσε ποτέ να φταίει "κάποιος άλλος". Δεν υπήρχαν ωράρια, δεν υπήρχαν αργίες.

Περιέργως μας άρεσε. Όχι, δεν ήμασταν μαζοχιστές. Ήταν όντως πολύ ωραία - Κάναμε πράγματα. Είναι αυτό που είπαμε μετά ότι "απολαμβάναμε τη χαρά της δημιουργίας". Στο ποδήλατο όμως αν σταματάς πέφτεις. Σύντομα λοιπόν ήρθαμε αντιμέτωποι με ένα αμείλικτο ερώτημα: Πώς θα μεγαλώσουμε;

Από την αρχή το ένστικτο μας οδήγησε στη σωστή κατεύθυνση. "Δεν θέλουμε ποτέ να γίνουμε μια εταιρεία 500 ατόμων", είπαμε το 2004, θα θέλαμε όμως να γίνουμε ένα "δίκτυο 10 επιχειρήσεων που καθεμία από αυτές θα έχει περίπου 50 άτομα". Μαγική σύλληψη - Όχι και τόσο μαγική όμως για έναν επιστήμονα υπολογιστών: Η παραπάνω λογική είναι η βασική αρχή για την επίτευξη του scalability, της δυνατότητας δηλαδή να αυξάνουν τα μεγέθη μιας δραστηριότητας χωρίς να δημιουργούνται ουσιαστικά προβλήματα στη λειτουργία της.

Ήδη από το 2003 είχαμε δώσε σάρκα και οστά σε μια ιδέα που ξεκίνησε από μια επίσκεψη στην Πάτρα τον Μάρτιο του 2001, ιδρύοντας την Επίγνωσις ΕΠΕ που έμελλε να γίνει η κατάσκευάστρια εταιρεία του eFront e-Learning.

Η ιδέα είναι απλή: Πρέπει ο οργανισμός μας να έχει ισχυρό επιχειρηματικό κίνητρο. Ακόμα, πρέπει να έχει μικρές, ευέλικτες ομάδες, πολύ εξειδικευμένες που αναπτύσσουν προϊόντα απευθυνόμενα στη διεθνή αγορά.

Οι ομάδες αυτές δημιουργούν προϊόντα πάνω σε ένα έργο ή μια ιδέα που υπήρχε στην εταιρεία, πιθανότατα βλέποντας την ως ανάγκη σε έναν ή περισσότερους πελάτες. Έτσι, ένα από τα μέλη της ομάδας αναλάμβανε να "τρέξει" τη νέα επιχείρηση, παίρνοντας - δωρεάν!- ένα σημαντικό μειοψηφικό πακέτο και συνεχίζοντας να παίρνει κανονικά το μισθό του.

Δίχως να το καταλάβουμε λοιπόν, αρχίσαμε να δημιουργούμε επιχειρήσεις spin-out λειτουργώντας σαν early-stage investors.

Σιγά-σιγά οι επιχειρήσεις αυτές αποκτούσαν ουσιαστική δραστηριότητα. Ήθελαν λογιστήριο, γραμματεία, ήθελαν κάποιο βασικό web development και έναν system administrator. Μετά ήθελαν και έναν δικηγόρο, κάποιον να κάνει business development και να βλέπει θέματα διαχείρισης προσωπικού. Αρχικά σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε αυτές τις δομές σε κάθε spin-out. Υπήρχαν όμως ήδη στη Virtual Trip οπότε κάναμε το προφανές: Τις επαναχρησιμοποιήσαμε.

Και πάλι δίχως να το καταλάβουμε γίναμε ένα incubator. Ή, για να είμαστε πιο ευθυγραμμισμένοι με τη μόδα της εποχής, ένα start-up accelerator. Το ονομάσαμε "επιχειρηματικό οικοσύστημα", κάναμε την σχετική καταχώρηση στη wikipedia και τυποποιήσαμε τις ακόλουθες δέκα υπηρεσίες σε όλα τα μέλη του: 1. Στρατηγική, 2. Χρηματοδότηση, 3. Επιχειρηματική Ανάπτυξη, 4. Νομική Υποστήριξη, 5. Διαχείριση Προσωπικού, 6. Λογιστικά & Οικονομικά, 7. Επικοινωνιακό Marketing, 8. Yποδομές Πληροφοριακών Συστημάτων & Δικτύων, 9. Γραμματειακή & Οργανωτική Υποστήριξη, 10. Χώροι Γραφείων.

Πολύ σημαντικό ρόλο στον παραπάνω οργανισμό παίζει η εταιρεία υπηρεσιών - Δηλαδή η Virtual Trip. Δεν είναι ένα start-up με βάση έναν τυπικό ορισμό, όμως είναι εκεί που γεννιέται η καινοτομία. Μέσα από τα projects στους πελάτες βλέπεις πια είναι η αληθινή ανάγκη, τι είναι αυτό που δεν καλύπτεται από τα προϊόντα της αγοράς. Ακόμα, η επιχείρηση υπηρεσιών (consulting, development & integration services) είναι εκείνη που παίζει το ρόλο του preferred beta tester, δοκιμάζοντας τα πρϊόντα των start-ups σε αληθινές συνθήκες, ενώ με τα μεγέθη που δημιουργεί και τις δυνατότητες μόχλευσης που έχει παίζει καθοριστικό ρόλο στη χρηματοδότηση του  accelerator και εν συνεχεία των start-ups.

Ακόμα, στην πλήρη του μορφή ο οργανισμός έχει κάποια "antenna offices" ανά τον κόσμο. Μικρές μονάδες σε αγορές υψηλού ενδιαφέροντος, πχ ΗΠΑ, Αγγλία, Ινδία, Κίνα, Αυστραλία, κλπ, όπου ένα-δυο έμπειρα στελέχη sales & marketing προωθούν τα προϊόντα των start-ups του οικοσυστήματος στις κατά τόπους αγορές δημιουργώντας δίκτα μεταπωλητών και μιλώντας με στρατηγικής σημασίας πελάτες.

Είχαμε λοιπόν φτάσει πια να έχουμε περίπου 10 μέλη στο accelerator, κάποια είχαν ήδη αποκτήσει εταιρική υπόσταση ενώ κάποια άλλα παρέμεναν business units. Τότε φάνηκε ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα: Η ιδιοτέλεια. Τα μέλη κάθε ομάδας, ιδιαίτερα σε ένα περιβάλλον κρίσης που η επιβίωση μόνο εξασφαλισμένη δεν ήταν, αρχισαν να έχουν πολύ φυσιολογικά μια ιδιοτελή συμεπριφορά.

"Δεν χρειάζομαι όλες αυτές τις υπηρεσίες". "Χάνουμε πολλούς πόρους σε αυτό το μέλος του οικοσυστήματος, ενώ είναι προφανές ότι θα αποτύχει". Τέτοιες ήταν οι συζητήσεις που ελάμβαναν χώρα - Με άλλα λόγια, ο καρκίνος της ιδιοτέλειας εξαπλωνόταν στη συλλογική οντότητά μας.

Το αντιμετωπίσαμε με μια διπλή υπέρβαση: Αφενός, μέσα - ξαναλέω - στο περιβάλλον της σκληρότατης κρίσης, καταφέραμε να αντιμετωπίσουμε έστω και στοιχειωδώς το θέμα της χρηματοδότησης του οργανισμού. Αφετέρου και κύρια όμως, προχωρήσαμε σε μια μεγάλη καινοτομία:

Δεν θα συμμετέχει μόνο η μητρική επιχείρηση στα μέλη του accelerator αλλά θα συμμετέχουν και τα μέλη στη μητρική επιχείρηση! Με τον τρόπο αυτό, ο μέτοχος της εταιρείας μέλους έχει προφανώς άμεσο συμφέρον να "πάει καλά" η επιχείρησή του έχει όμως ομοίως μεγάλο συμφέρον να πάνε καλά και οι υπόλοιπες!

Σίγουρα είναι ακόμα πρώιμο, κινούμαστε όμως σε μια κατεύθυνηση της επίτευξης ενός Nash Equilibrium σε ένα start-up accelerator: Κάθε μέλος του accelerator καταστρώνει την στρατηγική του με γνώμονα τι είναι το βέλτιστο για εκείνο, δεδομένου του βέλτιστου για όλα τα υπόλοιπα μέλη.

Είναι απλό, μα είναι μαγικό. Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας και θα κάνουμε ότι περνά από το χέρι μας για να την κάνουμε πραγματικότητα!

Στο πλαίσιο αυτό, ακριβώς όπως δεν θέλαμε να γίνουμε μια εταιρεία 500 ατόμων αλλά 10 εταιρείες των 50 ατόμων, έτσι δεν θέλουμε να γίνουμε και ένα accelerator με 100 μέλη, αλλά 10 accelerators με 10 μέλη! Ξεκινώντας την πορεία μας στην κατεύθυνση αυτή συνεργαζόμαστε με co-working spaces, εκεί δηλαδή που θα αναπτύσσεται η καινοτομία την επόμενη δεκαετία, παρέχοντας pre-incubation περιβάλλον και παρακολουθώντας από κοντά τα επόμενα πετυχημένα ελληνικά start-ups.

Προσπαθούν πολλοί να μας πείσουν ότι το παιχνίδι είναι χαμένο. Οι Πληροφορικοί και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας της Virtual Trip έχουμε άλλη άποψη. Το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας μας είναι πολύτιμο και πανίσχυρο. Με σωστή οργάνωση, επιμονή και τήρηση της στρατηγικής, μπορούμε να επιτύχουμε στις διεθνείς αγορές.

Πολύ περισσότερο, μπορούμε να πετύχουμε οικονομικά βιώνοντας τη χαρά της δημιουργίας. Σε ίσους όρους, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο μέλος της ομάδας. Πράγμα που τελικά θα σημάνει και την επιτυχία μας!

Επανάσταση

H 5η συνάντηση του Hellenic Start-up Association γίνεται αυτήν την Τετάρτη 30/11 και ώρα 7:00μμ. 

- Όλοι εκείνοι που πιστεύουμε πως μπορούμε να ξαναβάλουμε την Ελλάδα στον δρόμο της προόδου με εργαλείο τη δημιουργικότητά μας, πρέπει να είμαστε εκεί. 

- Όλοι εκείνοι που πιστεύουμε πως ο ορθός λόγος μπορεί να ξαναβρεί τη θέση που του αρμόζει στην καθημερινότητά μας, πρέπει να είμαστε εκεί.

- Όλοι εκείνοι που πιστεύουμε πως οι λέξεις μαζικότητα, συλλογικότητα και αντιπροσωπευτικότητα πρέπει να ανακτήσουν το αυθεντικό τους νόημα, πρέπει να είμαστε εκεί.

Η επιχειρηματικότητα είναι μια μαζική, καθολική κοινωνική επιλογή. 

- Δεν έχει σε τίποτα να κάνει με την ιδιοτέλεια ή την αισχροκέρδεια. 

- Είναι το εργαλείο καθενός από εμάς να γίνει χρήσιμος στην κοινωνία απολαμβάνοντας τη χαρά τη δημιουργία. 

Αυτή είναι η επανάσταση που καθένας μας πρέπει να κάνει μέσα του.

To δικαίωμα στη Χαρά της Δημιουργίας για όλη την κοινωνία

Δεν είναι λίγοι αυτοί που προωθούν - νομίζουν - την επιχειρηματικότητα μιλώντας για τον "Έλληνα Steve Jobs" ή την "Ελληνική Google". Πρόκειται για μια, στην καλύτερη περίπτωση, αντίληψη επαρχιωτισμού που μόνο την ουσία των πραγμάτων δεν βλέπει.

Όχι, δεν μας ενδιαφέρει να γίνουμε η "Ανατολική Γερμανία" της επιχειρηματικότητας. Δεν θέλουμε να έχουμε - νομοτελειακά προσωρινούς - αστέρες. Θέλουμε αντίθετα η επιχειρηματικότητα να είναι μια μαζική, καθολική επιλογή για όλη την κοινωνία. Θέλουμε εκατομμύρια Έλληνες να νιώσουν τη χαρά της δημιουργίας. Είναι κάτι για πολλούς, δυνητικά για όλους, όχι για μια μικρή ελίτ.

Με πολύ μεγάλη χαρά μίλησα σήμερα για τα θέματα αυτά στην εξαιρετική εκδήλωση της Μονάδας Καινοτομίας & Επιχειρηματικότητας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ιδιαίτερα θέλω να δώσω έμφαση στο τέλος της παρουσίασης: Όχι, η επιχειρηματικότητα δεν αφορά (μόνο) το "να κάνεις εταιρεία". Αντίθετα, η επιχειρηματικότητα είναι στάση ζωής, η οποία ολοκληρώνεται με τη διασφάλιση της συνέχειας, της μεταλαμπάδευσης της δημιουργικότητας στην επόμενη γενιά.

Τελικά, μιλάμε για την ευτυχία.

MKE AUEB

View more presentations from Dimitris Tsigos

Από ένα πετυχημένο start-up σε μια βιώσιμη επιχείρηση

Virtual Trip: Το πρώτο πετυχημένο φοιτητικό start-up

Η Virtual Trip δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2000 από μια ομάδα πέντε τελειόφοιτων του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών Πανεπιστημίου Κρήτης και την εταιρεία criticalpublics.com. Αναγνωρίζεται σαν το πρώτο πετυχημένο start-up φοιτητικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Παρά ταύτα, δεν υπάρχει κάποιο «μυστικό» στην επιτυχία μας. Εργαζόμαστε εντατικά και ομαδικά με προσήλωση στις ανάγκες των Πελατών μας, προσπαθώντας να βρίσκουμε συνεχώς νέους τρόπους να κάνουμε τις Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών ουσιαστικά χρήσιμες στην κοινωνία και την οικονομία.

Materializing Innovation

Προσπαθούμε να βρίσκουμε συνεχώς νέους τρόπους να κάνουμε τις Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών ουσιαστικά χρήσιμες στην κοινωνία και την οικονομία. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο καθώς η πρόοδος στην επιστήμη και την τεχνολογία δεν σημαίνει ταυτόχρονα και βελτίωση των παραγωγικών διαδικασιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ίδιες οι επιχειρήσεις Πληροφορικής: Ενώ υποτίθεται πως «οργανώνουν»¨τους Πελάτες τους, κατά γενική ομολογία οι ίδιες είναι από τις πλέον «ανοργάνωτες». Γενικά, δεν θέλουμε να δίνουμε έμφαση στην ίδια την τεχνολογία αλλά στη βελτίωση που αυτή φέρνει σε μια ομάδα ανθρώπων και μια παραγωγική διαδικασία.

Ένα ευέλικτο βιώσιμο και επεκτάσιμο επιχειρηματικό μοντέλο

Ο Όμιλος Virtual Trip αναπτύσσεται με το μοντέλο του δικτύου επιχειρήσεων έντασης γνώσης. Πρόκειται για ένα πλέγμα δραστηριοτήτων στο χώρο της υψηλής τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών το οποίο προσπαθεί να συνδυάσει τις οικονομίες κλίμακας του αυξημένου μεγέθους με το προσωπικό επιχειρηματικό κίνητρο, τη δημιουργικότητα και την ευελιξία μιας μικρής ομάδας. Είναι ένα μεγάλο στοίχημα για τους Πληροφορικούς του Ομίλου μας!

Οι εξαγωγές τεχνολογίας είναι μονόδρομος!

Η ίδρυση της Virtual Trip Spain τα τέλη του 2008 είναι το πρώτο βήμα για την επέκτασή μας στη διεθνή αγορά. Η επιλογή της Ισπανίας έγινε διότι είναι μια αγορά που έχει πολύ παρόμοια χαρακτηριστικά με την Ελλάδα, έχοντας βέβαια πενταπλάσιο μέγεθος. Ευελπιστούμε όμως πως η παρουσία μας εκεί θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη λόγω της προνομιακής σχέσης που έχουν οι Ισπανικές εταιρείες με την αγορά της Λατινικής Αμερικής η οποία εκτιμούμε πως έχει τεράστιες ευκαιρίες για τα προϊόντα μας. Ο Όμιλός μας στοχεύει να προχωρήσει τη διεθνή ανάπτυξή του ιδρύοντας μερικές ακόμα θυγατρικές επιχειρήσεις σε επιλεγμένες αγορές. Άμεσα θα ακολουθήσουν οι ΗΠΑ και η Βραζιλία ενώ εξετάζουμε και άλλες επιλογές για τη συνέχεια. Πέραν αυτών, προχωράμε σε σύναψη συνεργασιών αντιπροσώπευσης και υποστήριξης των προϊόντων μας έχοντας ήδη σχετικές συμφωνίες σε Αίγυπτο, Αυστραλία, Βέλγιο, Δανία και Ινδία. Τέλος, για συγκεκριμένα προϊόντα και υπηρεσίες θα επιχειρήσουμε και απευθείας πωλήσεις μέσω Διαδικτύου. Ας γίνει απόλυτα σαφές: Η εσωστρέφεια έχει καταστρέψει την ελληνική αγορά πληροφορικής. Ήρθε η ώρα των εξαγωγών, σαν αποτέλεσμα ουσιαστικής έρευνας & ανάπτυξης υψηλής τεχνολογίας.

Υψηλή προστιθέμενη αξία μέσα από επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη.

Ο Όμιλος Virtual Trip από το 2003 μέχρι σήμερα υλοποιεί ένα φιλόδοξο στρατηγικό σχέδιο για την παραγωγή μιας πλειάδας προϊόντων λογισμικού υψηλής τεχνολογίας τα οποία θα μπορέσουν να βρουν θέση στη διεθνή αγορά. Έχουμε ήδη υλοποιήσει τα Solo Gateway, eFront, mVision και Insurance Manager, ενώ σύντομα θα βγουν στην αγορά τα Diagramma και OpenVote. Επιπλέον, αυτή την στιγμή είναι στο στάδιο της έρευνας & ανάπτυξης τρία ακόμα προϊόντα που αναμένεται να κάνουν τις πρώτες τους πωλήσεις στο τέλος του 2009. Οι επενδύσεις αυτές απαίτησαν ένα σημαντικό κεφάλαιο που καταβλήθηκε από τους Πληροφορικούς του Ομίλου. Πρέπει όμως να γίνει σαφές πως τα αποτελέσματα της επένδυσης αυτής είναι πολύ σημαντικότερα απ’ ότι θα ανέμενε κανείς από το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί, χάρη στο υψηλότατο επίπεδο, τη δέσμευση και το επιχειρηματικό κίνητρο των Πληροφορικών μας. Οι άνθρωποι κάνουν πάντα τη διαφορά και είμαστε υπερήφανοι που αυτό πραγματώνεται στον Όμιλο Virtual Trip.

Ο στόχος μας

Ο απώτερος στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας που θα πρωταγωνιστούν στη διεθνή αγορά έχοντας σαν κινητήρια δύναμη τους εργαζόμενους τους.
Είμαστε πεπεισμένοι ότι η ηθική και συναισθηματική σχέση των Πληροφορικών μας με το αντικείμενο της εργασίας τους είναι το κλειδί της επιτυχίας.

Η Ελλάδα οφείλει να επενδύσει στην Πληροφορική!

Υπάρχουν εξαιρετικά καλές προοπτικές που όμως απαιτούνται συγκεκριμένα βήματα για να γίνουν πραγματικότητα. Είναι σαφές πως στη χώρα μας έχουμε πολύ υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό στις ΤΠΕ. Αυτό, το «brain-power» όπως αναφέρεται από πολλούς είναι ένα πολύ σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ίσης σημασίας είναι και η γεωγραφική θέση της χώρας η οποία μπορεί να έχει καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη των επικοινωνιών και των ΤΠΕ γενικότερα.
Ταυτόχρονα όμως υπάρχει απουσία στρατηγικής η οποία έχει εμφανείς επιπτώσεις στον κλάδο. Η Ελλάδα, ενώ θα μπορούσε να γίνει η «Ινδία της Ευρώπης», εμφανίζεται να μην ξέρει τι θέλει να πετύχει. Είναι ντροπή ο κλάδος των ΤΠΕ να παραμένει μη - οριοθετημένος, χωρίς καμία διασφάλιση ποιότητας. Είναι απαράδεκτο να μην έχει θεσμοθετηθεί ένας σύμβουλος του κράτους στις ΤΠΕ. Είναι τέλος θλιβερό να βασανιζόμαστε από μια ανυπόφορη εσωστρέφεια και στρεβλά επιχειρηματικά μοντέλο, με χειρότερο παράδειγμα το «εμπόριο ελπίδας» με τα δεκάδες «πιστοποιητικά γνώσεων πληροφορικής» που κυριαρχούν στην αγορά ως νέα συγχωροχάρτια προσφέροντας «μόρια για τον ΑΣΕΠ».
Για την αντιμετώπιση των παραπάνω υπάρχει από το 2004 η πρόταση της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδας για τη δημιουργία του «Επιμελητηρίου Πληροφορικής & Επικοινωνιών» [http://www.epe.org.gr/various/EThEEP.zip] ως φορέα χάραξης εθνικής στρατηγικής και διασφάλισης ποιότητας στην αγορά των ΤΠΕ. Η πρόταση αυτή, καρπός συλλογικής εθελοντικής εργασίας των Ελλήνων Πληροφορικών, ήρθε η ώρα να γίνει πραγματικότητα προς όφελος του κλάδου, της οικονομίας και της κοινωνίας συνολικά.

Η επιχειρηματικότητα είναι επιλογή δημιουργίας και προσφοράς στην κοινωνία!

Η επιχειρηματικότητα βρίσκεται ακόμα σε πολύ χαμηλά επίπεδα στη χώρα μας. Δυστυχώς, στο μεγαλύτερό της ποσοστό είναι «επιχειρηματικότητα ανάγκης» και όχι «ευκαιρίας», δηλαδή επιχειρήσεις ξεκινούν άνθρωποι που δεν διορίστηκαν στο δημόσιο ή δεν βρήκαν την εργασία που επιθυμούσαν.
Παρά ταύτα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφής βελτίωση και έχουμε πλέον πολλά καλά παραδείγματα ελληνικών επιχειρήσεων που εκτιμώ ότι πλήθος νέων θα θελήσει να ακολουθήσει.
Οι δυο βασικότεροι παράγοντες που μπορούν να ωθήσουν, αν όχι να απογειώσουν, την επιχειρηματικότητα είναι η κουλτούρα και το κεφάλαιο υψηλού ρίσκου.
Σχετικά με την επιχειρηματική κουλτούρα, αναφέρομαι αφενός στην απενοχοποίηση της επιχειρηματικότητας, δηλαδή στην ξεκάθαρη διάκρισή της από την εκμετάλλευση & την κερδοσκοπία, αφετέρου στην ανάπτυξη της εξωστρέφειας και της στρατηγικής σκέψης.
Το ζήτημα της διάθεσης κεφαλαίου υψηλού ρίσκου παραμένει ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Παρά τις μεγάλες προσπάθειες του ΤΑΝΕΟ και τη λειτουργία μεγάλου αριθμού VCs, τα αποτελέσματα απέχουν από το να είναι ικανοποιητικά. Εκτιμώ πως η έμφαση πρέπει να δοθεί στον θεσμό των Business Angels για επενδύσεις προϊοντικής κατεύθυνσης και εξωστρεφούς στρατηγικής.
Για να δώσουν λύσεις στα ζητήματα αυτά Έλληνες επιχειρηματίες από όλη τη χώρα έχουν συστήσει σε διάφορες περιοχές τους Ελληνικούς Συνδέσμους Νέων Επιχειρηματιών, η Ομοσπονδία των οποίων, ΟΕΣΥΝΕ – www.esyne.gr, είναι ο εθνικός φορέας εκπροσώπησης στο YES – European Confederation of Young Entrepreneurs.