Το σοσιαλιστικό πρόσωπο του Steve Jobs

Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορεί αυτό το κείμενο που - υποτίθεται πως (?) - είναι ένα σημείωμα του Steve Jobs («email στον εαυτό του») που έγραψε έναν χρόνο πριν πεθάνει:

Ανεξάρτητα του αν είναι αυθεντικό ή όχι, ανεξάρτητα της οπτικής γωνίας από την οποία διαβάζει κανείς αυτό το κείμενο, δύσκολα θα διαφωνήσει κάποιος πως είναι ένα ‘σοσιαλιστικό μανιφέστο’. 

Πράγματι, η πρόταση του συνανθρώπου (της κοινωνίας, δηλαδή) έναντι του εαυτού, η συνειδητοποίηση ότι μπορούμε να υπάρχουμε αποκλειστικά και μόνο ‘μαζί με τους άλλους’, είναι για μένα η καρδιά του σοσιαλισμού. 

Όλα αυτά στον αντίποδα του ατομικισμού τον όποιον το κείμενο αυτό - υποτίθεται του Steve Jobs - ξεκάθαρα αποκηρύσσει.

Υπό την έννοια αυτή το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον και, εκτός όλων των άλλων, μου θύμισε ένα ντοκιμαντέρ που είχαμε συζητήσει παλιότερα (“The Swedish Theory of Love”) το οποίο κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η πραγματική ευτυχία, το νόημα της ζωής, μπορεί μόνο να βρεθεί στην «απολαυστική αλληλεξάρτηση» των ανθρώπων (‘pleasurable interdependency’). 

Η τελευταία και σημαντικότερη συνεισφορά του Διονύση Σιμόπουλου

Ήμουν στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου όταν μαζί με χιλιάδες άλλα παιδιά και μεγάλους έβλεπα τακτικά ένα υπέροχο τηλεπαιχνίδι στην ΕΡΤ: Κόκκινοι γίγαντες - Άσπροι νάνοι. Το παιδικό μυαλό μου ενθουσιάστηκε, η φαντασία μου γέμισε γαλαξίες, κβάζαρ, αστέρες νετρονίων, σούπερ-νόβα και φυσικά κόκκινους γίγαντες και άσπρους νάνους. Ναι, είχε καθοριστική σημασία που από τόσο νωρίς μας έγινε σαφές ότι οι απαντήσεις για τα υπαρξιακά μας ερωτήματα βρίσκονται στην επιστήμη και όχι στα παραμύθια, είτε φολκλορικά ή θεολογικά.

Αυτή υπήρξε μια από τις πολλές δράσεις του Διονύση Σιμόπουλου, ενός σπουδαίου επιστήμονα που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας. Πολλά έχουν γραφτεί για εκείνον και το πολυσχιδές έργο του στο Πλανητάριο και αλλού. Δεν σκοπεύω να επαναλάβω ούτε να αναμασήσω όλη αυτήν την πληροφορία, η οποία τον τιμά όπως του αρμόζει.

Θέλω να σταθώ σε κάτι που μου κέντρισε το ενδιαφέρον σε κάποιες από τις τελευταίες συνεντεύξεις του, όταν μιλούσε για την ασθένειά του και το γεγονός ότι οι εξελίξεις στην ιατρική επιστήμη του επέτρεπαν να είναι ακόμα μαζί μας ενώ οι αρχικές προγνώσεις του έδιναν πολύ λιγότερο προσδόκιμο (επέτυχε τελικά πολυετή επιβίωση, έναντι αρχικής ολιγόμηνης πρόγνωσης).

Είπε λοιπόν με θάρρος ο Σιμόπουλος: "Είμαι επικούρειος, δεν φοβάμαι τον θάνατο.".

Αυτή η δήλωση, προερχόμενη από έναν κορυφαίο επιστήμονα των ημερών μας και αναφερόμενη στα λόγια του κατά πολλούς κορυφαίου φιλοσόφου της αρχαιότητας (όσο και αν το κατεστημένο προσπαθεί να τον παρουσιάσει ως 'δεύτερης γραμμής', η σχολή του Επίκουρου υπήρξε μάλλον η σπουδαιότερη της ελληνιστικής περιόδου), έχει πραγματικά τεράστια σημασία.

Τολμώ να πω ότι ο Σιμόπουλος με τη δήλωση αυτή έκανε, στη δύση της ζωής του, τη σημαντικότερη συνεισφορά του στον άνθρωπο. Γιατί; Γιατί μας θύμησε που μπορούμε να βρούμε το 'φάρμακο' για την πιο φοβερή ασθένεια, εκείνη του φόβου του θανάτου!

Είχε πει ο Επίκουρος:

Ο θάνατος ουδέν προς ημάς· το γαρ διαλυθέν αναισθητεί· το δ’ αναισθητούν ουδέν προς ημάς.

Δηλαδή:

Ο θάνατος δεν είναι τίποτε για μας, γιατί αυτό που αποσυντίθεται δεν έχει αισθήσεις και ό,τι είναι χωρίς αισθήσεις δεν είναι τίποτε για μας.

Η φράση αυτή, η σημαντικότερη ίσως της τετραφαρμάκου, είναι η πεμπτουσία της επικούρειας φιλοσοφίας. Όχι, δεν πρέπει να φοβάται κανείς τον θάνατο. Τίποτα τρομερό δεν υπάρχει σ' αυτόν, επί της ουσίας δεν υπάρχει. Επιστρέφουμε στην ανυπαρξία, στην οποία βρισκόμασταν για δισεκατομμύρια χρόνια πριν τη γέννησή μας.

Ο Επίκουρος, ο πρωτοπόρος και κορυφαίος φιλόσοφος του υλισμού, εδώ και εικοσιτρείς αιώνες μας δείνει τον δρόμο προς τη γαλήνη, την αταραξία. Μας μαθαίνει πως να ξεπεράσουμε τους μεγαλύτερους φόβους μας και πως να ζήσουμε με νόημα. Χρωστάμε όλοι ένα ολόψυχο, μεγάλο ευχαριστώ στον Διονύση Σιμόπουλο που μας το υπενθύμισε!

Επίκουρος και πνευμονογαστρικό νεύρο

Μια από τις ρήσεις που αποδίδονται στον Επίκουρο η οποία εξακολουθεί να προκαλεί θύελλα αντιδράσεων περίπου 2.300 χρόνια μετά τον θάνατο του κορυφαίου φιλοσόφου είναι η εξής: 

ἀρχὴ καὶ ῥίζα παντὸς ἀγαθοῦ ἡ τῆς γαστρὸς ἡδονή

Η φράση αυτή, που διασώθηκε από τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές (ο οποιος ήταν ορκισμένος εχθρός του Επικουρισμού), χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τον Επίκουρο ως κοιλιόδουλο, έρμαιο των απολαύσεων, άνθρωπο χωρίς βαθύτερο περιεχόμενο και πνευματική υπόσταση.

Οι υπερασπιστές του Επίκουρου ανά τους αιώνες αναφέρουν, πολύ πειστικά κατά την γνώμη μου, πως πολύ απλά η γαλήνη, η αταραξία στην επικούρεια διάλεκτο, δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν πρώτα δεν έχουν καλυφθεί οι ουσιώδεις σωματικές ανάγκες, όπως η πείνα και η δίψα, η προστασία από τα στοιχεία της φύσης και η ασφάλεια. 

Παρατίθενται μάλιστα δεκάδες σχετικές αναφορές λόγων του Επίκουρου που έλεγε πως αν έχει υγεία, ασφάλεια, ψωμί και νερό, είναι έτοιμος να παραβγεί με τον ίδιο τον Δία στην ευδαιμονία, ενώ σε άλλη περίπτωση έλεγε σε μαθητή του πως, αν του στείλει και λίγο τυρί (επιπλέον του ψωμιού και του νερού) θα μπορέσει να απολαύσει ένα πολυτελές γεύμα.

Παρότι το debate αυτό συνεχίζεται ανά τους αιώνες, νομίζω πως πια αποτελεί κοινό τόπο πως ο Επίκουρος με το ίδιο του το παράδειγμα δίδαξε το μέτρο και τον ρεαλισμό, όποτε η ηθική διάσταση του ζητήματος έχει, κατ’ εμέ, οριστικά λυθεί. 

Το θέμα γίνεται όμως πολύ πιο ενδιαφέρον αν κοιτάξουμε τις τελευταίες εξελίξεις στη σύνδεση του εντέρου με τον εγκέφαλο και συνολικά στη λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος με την ψυχολογία. Παρότι οι σχετικές έρευνες βρίσκονται εν εξελίξει, όπως γλαφυρά προυσιάζει η Giulia Enders στο καταπληκτικό της βιβλίο «Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου», φαίνεται πως τα τεκταινόμενα στον πεπτικό μας σωλήνα επηρεάζουν κομβικότατα το πνεύμα μας, ίσως δε η λεωφόρος που συνδέει αυτούς τους δυο κόσμους να μην είναι άλλη από το πνευμονογαστρικό νεύρο.

Να λοιπόν που η σύγχρονη επιστήμη ακόμα μια φορά φαίνεται να δικαιώνει τον γιο του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης. Ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί το ήταν η «παρέγκλιση» των ατόμων μέχρι να έρθει η κβαντική φυσική και ενδεχομένως να τον δικαιώσει τον εικοστό αιώνα, όπως ήδη είχε κάνει η αστρονομία με την ταξινόμηση των γαλαξιών και πλήθος άλλων περιπτώσεων.

Όχι, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να θεοποιήσω τον Επίκουρο - αυτό εξάλλου θα ήταν πράξη προδοσίας προς τη φιλοσοφία του. Θέλω όμως να ενώσω την φωνή μου με όλους αυτούς που ζητούν να ξαναδούμε πολύ προσεκτικά το έργο αυτού του κορυφαίου Έλληνα, το οποίο παραμένει εκπληκτικά επίκαιρο και που η σύγχρονη επιστήμη το επιβεβαιώνει διαρκώς. 

Ο Επίκουρος, ένας υλιστής, που όχι μόνο δεν πιστεύει στην αιώνια ζωή αλλά τη θεωρεί και ανούσια (ίσως και μια μορφή τιμωρίας!), μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα να ανακαλύψουμε εκ νέου το νόημα που τόσο λείπει στη ζωή μας. 

Ίσως το πρώτο βήμα να είναι στην αναζήτηση και στην επίτευξη της «γαστρός ηδονής». Μια βαθιά αρμονία μεταξύ σώματος και πνεύματος. Αν το πετύχουμε αυτό, ίσως βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην ευδαιμονία.

Ένα νοητικό πείραμα περί ευτυχίας

Για πολλούς ανθρώπους η ευτυχία είναι το νόημα της ζωής. Σίγουρα, αν δεν είναι το βασικό της νόημα, είναι ένας καταλύτης ή ίσως ένας ακριβής δείκτης που μας δείχνει εάν ο βίος που διάγουμε ανταποκρίνεται στις αληθινές μας επιθυμίες. Σε κάθε περίπτωση, πάει καιρός που κάποιος συνάντησε άνθρωπο ο οποίος δεν ήθελε να αισθάνεται ευτυχής.

Παρότι είναι ίσως δύσκολο να ορίσουμε 'τι είναι η ευτυχία', μπορούμε σχετικά εύκολα να δώσουμε παραδείγματα καταστάσεων και συναισθημάτων που δεν είναι ευτυχία. Ο φόβος, ο άγχος, η αγωνία, η αβεβαιότητα, ο πόνος, η ματαίωση, η θλίψη, η αποτυχία, η στενοχώρια, η πείνα, η ασθένεια αποτελούν καλά παραδείγματα απουσίας ευτυχίας ή ακόμα και δυστυχίας.

Αν κάνει κάποιος μια επίσκεψη σε ένα κεντρικό βιβλιοπωλείο, είτε σε φυσικό χώρο ή ψηφιακό, θα βρει δεκάδες βιβλία που πραγματεύονται αυτό το ζήτημα: Του πως κανείς να είναι ευτυχισμένος. Ψυχολόγοι, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι, γιατροί, γκουρού του μάνατζμεντ και των επιχειρήσεων, καλλιτέχνες, πολιτικοί, επιστήμονες, ένα τεράστιο φάσμα ειδικοτήτων γράφει περί της ευτυχίας. Για να γράφονται όμως τόσες χιλιάδες βιβλία για το ζήτημα κάθε χρόνο σε παγκόσμια κλίμακα, θα έλεγε κανείς πως μάλλον απέχουμε από την οριστική λύση του προβλήματος της ευτυχίας.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε μια πιθανή απάντηση, θα ήθελα να σας καλέσω σε ένα νοητικό πείραμα. Ανεξάρτητα των πιθανών θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων και εμπειριών σας, ας κάνουμε την εξής υπόθεση:

• Δεν υπάρχει κανείς άλλος κόσμος πέρα από τον αισθητό. Είμαστε θνητοί, η ύπαρξή μας αρχίζει με τη σύλληψη και ολοκληρώνεται οριστικά και αμετάκλητα με τον θάνατό μας. Δεν πρόκειται να υπάρξουμε ποτέ ξανά στον αιώνα των άπαντα, μας προσμένει μόνο μια παντοτινή ανυπαρξία.
  
  
• Επίσης δεν υπάρχει ψυχή. Αυτό που ονομάζουμε 'ψυχή' δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση που έχει να κάνει με τις νοητικές και άλλες σωματικές λειτουργίες του οργανισμού μας. Ο οργανισμός μας δεν είναι τίποτα άλλο παρά 'υλικό' και 'λογισμικό' (κατά μερικούς, μόνο λογισμικό), που εκτελεί έναν συγκεκριμένο κύκλο. 
  
  
• Τέλος, δεν υπάρχει Θεός ή κάποια άλλη Ανώτερη Δύναμη, όπως την έχουν αντιληφθεί χιλιάδες διαφορετικές θρησκείες στην ανθρώπινη ιστορία.

Ξαναλέω, πρόκειται για ένα νοητικό πείραμα. Καταλαβαίνω πως σε πολλούς οι παραπάνω θέσεις είναι ιδιαίτερα ξένες, ίσως και ενοχλητικές. Αξίζει όμως να δοκιμάσουμε να κάνουμε αυτές τις υποθέσεις και να δούμε πως θα αισθανόμασταν εάν ήταν αληθινές.

Ισχυρίζομαι πως για να μπορέσει κάποιος να νιώσει ευτυχισμένος πρέπει να μπορέσει να το κάνει θεωρώντας πως ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι αν δεν ισχύουν, ακόμα κι αν υπάρχει Θεός ή αν υφίσταται η έννοια της ψυχής, τα πράγματα θα είναι καλύτερα από τα οριζόμενα στο νοητικό αυτό πείραμα.

Μόνο λοιπόν εάν κανείς εμπεδώσει τη βεβαιότητα του επικείμενου θανάτου (δεν έχει σημασία αν έρχεται σε μια ώρα ή σε έναν αιώνα - έρχεται και είναι τελεσίδικος) και παρά ταύτη καταφέρει να νοηματοδοτήσει τον βίο του, τότε μόνο θα απαλλαχθεί από τον προαιώνιο φόβο του τέλους και θα καταφέρει να βιώσει την κατάσταση της ευτυχίας.

Πολλοί συγγραφείς ανά τους αιώνες λίγο πολύ υποστήριξαν πως ο άνθρωπος είναι κάτι σαν τρόφιμο αναμορφωτηρίου. Ότι χρειάζεται το φόβητρο της Θείας Δίκης για να μπορέσει να 'αυτοπεριοριστεί', να κρατηθεί δηλαδή στη 'νομιμότητα', προσμένοντας βεβαίως στην ανταμειβή της αιώνιας ζωής.

Είναι όμως αλήθεια τελικά; Για σκέψου, αγαπητέ αναγνώστη, η συνειδητοποίηση της απόλυτης ματαιότητας και της τόσο προσωρινής διάστασης της ύπαρξης, οδηγεί τελικά τον άνθρωπο προς το 'καλό' ή προς το 'κακό';

Ισχυρίζομαι πως η συνειδητοποίηση αυτή μας οδηγεί αποκλειστικά και μόνο προς το καλό. Όχι μόνο δεν καταρρέουμε από την επίγνωση της θνητότητας με τρόπο τελεσίδικο, αλλά αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Ακούγεται λίγο ειρωνικό, δεν έχω ειλικρινά καμία τέτοια διάθεση, αλλά οι συνθήκες του παραπάνω νοητικού πειράματος μας κάνουν 'καλούς χριστιανούς'.

Τελικά το καλό έχει αξία από μόνο του. Αντίθετα η αξία του μειώνεται δραματικά, εκφυλίζεται θα έλεγε κανείς, εάν το πράττεις εν αναμονή κάποιας ανταμοιβής. Ο σχετικός θαυμασμός του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος προς τον μελλοθάνατο Νίκο Μπελογιάννη είναι ιδιαίτερα διδακτικός.

Μια τελική παρατήρηση έχει να κάνει με τον πλούτο. Δισεκατομμύρια άνθρωποι αναλώνονται στο κυνήγι του πλούτου και εν τω μεταξύ οι ζωές τους περνούν χωρίς εκείνοι να το συνειδητοποιούν. Ο Επίκουρος έλεγε πως αν έχει ψωμί να φάει και νερό να πιει, αν είναι προστατευμένος από τις καιρικές συνθήκες και τα άγρια θηρία, τότε μπορεί να παραβγεί στην ευτυχία τον ίδιο τον Δία. Αξίζει πραγματικά να σκεφτούμε καλά τα λόγια του κορυφαίου φιλοσόφου του αρχαίου κόσμου. 

Προφανώς τα υλικά αγαθά χρειάζονται για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός κανείς όμως με τα άγχη και τις στενοχώριες που συχνά συνοδεύουν την προσπάθεια αυτή.

Στιγμές

Είναι στιγμές που θέλω να πάρω τηλέφωνο σπίτι. Να σας ρωτήσω αν τα μάθατε τα νέα, παντρεύεται ο Φίλιππας με τη Μαριάνθη. Ότι πήγαμε στο σπίτι τους και είχε κόσμο. Ότι μετά βγήκαμε με τον γαμπρό και ήταν πολύ ωραία.

Το τηλέφωνο αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει. Είναι τελικά τόσο τραγικά δύσκολο για το μυαλό να διαχειριστεί το μη αναστρέψιμο — τουλάχιστον για το δικό μου μυαλό. Το γεγονός αυτό όμως, η τόσο μεγάλη δυσκολία διαχείρισης, δεν αλλάζει την πραγματικότητα: Το τηλέφωνο αυτό δεν μπορεί να γίνει πια και η κατάσταση αυτή είναι μη αναστρέψιμη.

Ένας φίλος μου είχε πει ότι μετά από χρόνια θα φύγει ο πόνος και θα μείνει μια γλυκιά ανάμνηση.

Ως προς το δεύτερο σκέλος, ο φίλος είχε δίκιο.

Παντρεύεται λοιπόν ο Φίλιππας με τη Μαριάνθη και αυτό είναι υπέροχο. Διασκεδάσαμε με φίλους που είχαμε να βρεθούμε πολλά χρόνια και αυτό ήταν επίσης εξαιρετικό. Η λογική μου λέει να περιοριστώ σε αυτά — και νομίζω πως καλά μου λέει.

Να όμως που η ύπαρξη μας, καλώς ή κακώς, εκτείνεται και πέραν της λογικής.

Έτσι τουλάχιστον νομίζω αυτό το πρωί της 30ης Ιουνίου 2017, περίπου 4:45πμ, ενώ είμαι μαζί με αγαπημένους φίλους κάπου στο Καλαμάκι.

Ξεκινώντας την 89η περιστροφή

Ασπρόπυργος,
14 Σεπτεμβρίου 2016

Ήταν ένα δύσκολο καλοκαίρι. Τέσσερις νοσηλείες περίπου μιας εβδομάδας κάθεμία, σε συνολικό διάστημα πενήντα ημερών. Τελευταία όμως τα πράγματα πάνε λίγο καλύτερα. Χθες φοβηθήκαμε πως ο πυρετός που ξαφνικά ανέβηκε θα μας χαλούσε το σερί των τριών εβδομάδων στο σπίτι, όμως τελικά οι εξαίρετοι γιατροί και η απαραίτητη τύχη το απέτρεψαν. Ο πατέρας μας είναι στο σπίτι και είναι σχετικά καλά.

Ο χρόνος είναι μια έννοια ιδιαίτερα περίεργη, νομίζω μαγική, που όσο και αν καθορίζει τη ζωή μας, όσο και αν όλη μας η καθημερινότητα περιστρέφεται γύρω από αυτόν, λίγοι τον έχουμε κατανοήσει σε βάθος. Ίσως για αυτό να ήθελα να σπουδάσω Φυσική όταν ήμουν στο δημοτικό και στο γυμνάσιο (ποιος ξέρει, μπορεί στο μέλλον να καταφέρω να κάνω πράξη το όνειρο αυτό). Η σύμβαση που ακολουθούμε πάντως εδώ και χιλίαδες χρόνια είναι να μετράμε τον χρόνο με τις περιστροφές του Ήλιου γύρω απόν την Γη (όχι, δεν τρελάθηκα), ή, όπως καταλάβαμε σχετικά πρόσφατα, τις περιστροφές της Γης γύρω από τον Ήλιο.

Το ταξίδι καθενός μας λοιπόν ξεκινάει όταν γεννιόμαστε και μετριέται με τις περιστροφές που κάνουμε γύρω από τον Ήλιο. Η εκκίνηση για τον Γιώργο Τσίγκο δόθηκε την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 1928 - ή τουλάχιστον αυτό δηλώθηκε στις αρχές, αφού τότε τα παιδιά γεννιόντουσαν στο σπίτι και εγγράφονταν στα μητρώα μήνες ή και χρόνια αργότερα. Σήμερα, Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου 2016, για τον πατέρα μας συμπληρώθηκαν 88 περιστροφές και ξεκίνησε η 89η. 

Καθώς αναμετράται με τη νόσο του Alzheimer για περισσότερα από 13 χρόνια, ένας αγώνας μακρύς και άνισος, είναι αδύνατον να μας πει τις σκέψεις του για το ορόσημο αυτό. Για να είμαι απόλυτα ρεαλιστής, ο πατέρας μου σήμερα δεν έχει τέτοιες σκέψεις. Τον απασχολούν πολύ πιο απλά πράγματα: Αν οι άνθρωποι γύρω του είναι καλά, αν βλέπει τα παιδιά και τα εγγόνια του, αν κάνει κρύο ή ζέστη, αν πεινάει ή διψάει. Έχει επιστρέψει στη νηπιακή ηλικία όσον αφορά τις πνευματικές του ικανότητες, πράγμα που μερικές φορές είναι ανακουφιστικό και κάποιες άλλες αβάσταχτα στενάχωρο.

O χρόνος, ξαναλέω, είναι έννοια περίεργη. Τον αντιμετωπίζουμε ως κάτι συνεχές, που ποσοτικοποιείται σε διάρκεια. Διαβάζοντας όμως το καταπληκτικό Chasing Daylight του Eugene O'Kelly, καταλαβαίνει κανείς πως δεν υπάρχει τίποτα άλλο πέρα από στιγμές που δεν μετριούνται σε διάρκεια αλλά σε αριθμό και σε ποιότητα. Η ζωή μας, αυτό που μένει τελικά, είναι ένα σύνολο στιγμών. Για αυτό, ενδεχομένως να μην έχει σημασία πόσες περιστροφές θα ολοκληρώσει κανείς γύρω από τον Ήλιο, αλλά πόσες αληθινές στιγμές έζησε στη διάρκεια αυτή. Ο Eugene O'Kelly λέει πως τη δεκαετία πριν τη διάγνωση τελικού σταδίου καρκίνου του εγκεφάλου, στα 53 του χρόνια, μπορούσε μετά βίας να ανακαλέσει δυο ή τρια "perfect moments",  ελάχιστες δηλαδλη τέλειες στιγμές. Αντίθετα, προσπαθώντας να ζήσει διαφορετικά τις τελευταίες 100 μέρες της ζωής του, έφτασε να ζει τέσσερα ή και πέντε perfect moments την ημέρα. Γνώρισε έτσι την πραγματική ευτυχία, φεύγοντας χαρούμενος, ήρεμος και πλήρης. Για να ανακαλύψει τη ζωή χρειάστηκε να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τον θάνατο.

1933-34. O Γιώργος Τσίγκος το πρώτο παιδί από τα δεξιά. Στη μέση ο μεγάλος αδερφός Δημήτρης (1927-1944) και αριστερά ο  μικρός Νίκος (1930-2010). Πίσω ο Βασίλης Τσίγκος (1899-1968), στη μέση η Μαργαρίτα Τσεβά-Τσίγκου (1900-1971) και αριστερά, πιθανότατα, η Παρασκευή Τσεβά-Καραμιχάλου.

Από τις συζητήσεις με τον πατέρα μου έχω πολλές περιγραφές του έντονα χαραγμένες στην μνήμη μου:

- Μια οικογένεια με πέντε παιδιά - και τη γιαγιά / νονά, φυσικά - να ζει σε ένα μόνο δωμάτιο, κυριολεκτικά κολλητά στο κτήριο του στάβλου με τις αγελάδες

- Την οικογένεια ολόκληρη να εργάζεται στις αγελάδες και στο περιβόλι

- Τα παιδιά που πήγαιναν ξυπόλητα, κυριολεκτικά και όχι ως σχήμα λόγου, στο Δημοτικό Σχολείο

- Τα πολύ λιγότερα παιδιά που συνέχισαν στο Γυμνάσιο, εννοείται στην Ελευσίνα καθώς ο Ασπρόπυργος δεν είχε τότε Γυμνάσιο, και πήγαιναν φυσικά με τα πόδια. Επτά χιλιόμετρα το πρωί, επτά χιλιόμετρα επιστροφή το μεσημέρι.

- Τους αγελαδοτρόφους να πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από τους χονδρεμπόρους και να απαντούν με την ίδρυση του συνεταιρισμού ΑΣΠΡΟ (που εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη βιομηχανία γάλακτος της χώρας τις δεκαετίες του '60 και του '70).

- Τους αγρότες να πηγαίνουν με τη σούστα στη λαχαναγορά και τα άλογα να δυσκολεύονται να σύρουν το βαρύ φορτίο στην ανηφόρα του Δαφνιού.

Πέρα από τις συζητήσεις της καθημερινότητας αυτής της τόσο παλιάς εποχής, δεν μπορούσαν να μην υπάρξουν επίσης και συζητήσεις για τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν τότε και καθόρισαν τη μεταπολεμική μας ιστορία:

- Την κατοχή. Την αντίσταση. ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ. Τις πράξεις ηρωϊσμού. Τις θυσίες. Τις φιλίες που χάλασαν (Πριν λίγα μόλις χρόνια, για κάποιον συντοπίτη μας: "Γιατί ρε παιδί μου έγιναν έτσι τα πράγματα... κάναμε παρέα πριν τα γεγονότα, ήμασταν καλοί φίλοι").

-  Τον απόλυτο παραλογισμό του τέλους της κατοχής και του εμφυλίου. (Τη δολοφονία του Μήτσου *  Την κηδεία του Μήτσου που την παρακολούθησε κρυμμένος κάτω από την πραμάτεια σε μια σούστα * Το μπλόκο της Χασιάς * Τη σύλληψη και τη μεταφορά στο Μεγάλο Πεύκο, στην Γκεστάπο * Τις εικονικές εκτελέσεις * Τη φάλαγγα * Τα ψυχολογικά βασανιστήρια *  Τον παππού να κρύβεται στο βουνό * Την απελευθέρωση * Την ΕΑΜοκρατία *  Τη δολοφονία του θείου Γιάννη * Το σπίτι να πυρπολείται δυο φορές * Τον παππού να καταδικάζεται εις θάνατον και να μένει στη φυλακή δεκαεπτά χρόνια και να σώζεται από τύχη καθαρή * Τη Μακρόνησο * Τα βασανιστήρια και τελικά την επιστροφή.)

Μέσα σε αυτά τα απίστευτα δύσκολα χρόνια, από τις συζητήσεις τόσο με τον ίδιο όσο και με τους φίλους του, αυτό που έβγαινε ήταν μια τεράστια δίψα για ζωή. Οι άνθρωποι που τα πέρασαν όλα αυτά, που έδωσαν τη ζωή τους για ένα μεγάλο ιδανικό, για έναν καλύτερο κόσμο, αφού ήρθαν αντιμέτωποι με το μίσος, τον παραλογισμό και το φάσμα της ανυπαρξίας, αυτό που ήθελαν τελικά ήταν απλά να ζήσουν. Να ζήσουν ελεύθερα, έντονα και αληθινά. Δυσκολευόμουν να το κατανοήσω αυτό, φαινόταν λίγο αντιφατικό, μέχρι που διάβασα το εξαιρετικό "...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς" του Χρόνη Μίσσιου. Ένα πραγματικά αποκαλυπτικό και διδακτικό βιβλίο.

Συζητώντας, πέρα από τα γεγονότα τα ίδια, καταλάβαινα τα συναισθήματά του. Πόνο, χαρά, θλίψη, υπερηφάνια, κούραση. Ανάλογα με το θέμα συζήτησης η έκφραση του προσώπου αλλάζει. Υπερηφάνια για τους γονείς. Πένθος για τον χαμένο αδερφό. Αποφασιστικότητα για τη ζωή. Ρεαλισμό για τις δυσκολίες. Αγάπη και αφοσίωση για την οικογένεια. 

Δυο πράγματα όμως μου έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση. Πέρα από ζητήματα που αφορούσαν την οικογένεια και τις μεγάλες δυσκολίες που πέρασε, σε δυο μόνο τύπους συζητήσεων τον έβλεπα πολύ ευτυχισμένο: Όταν μιλούσε για τους φίλους του και όταν μιλούσε για τον αθλητισμό - ειδικά για το ποδόσφαιρο. 

Ο Θανάσης, ο Λάκης, ο Μπαμπης. Ο γιατρός, ο μαθηματικός, ο επιχειρηματίας. Δεν ξέρω αν σήμερα οι άνθρωποι αναπτύσσουν τόσο ισχυρές, διαχρονικές φιλίες. Ελπίζω να το κάνουν. Ελπίζω να το κάνουμε και, όταν μετά από χρόνια κοιτάξω πίσω, να βρω αντίστοιχα ισχυρούς και ειλικρινείς δεσμούς.

Δεκαετία 1950 - Ο Γιώργος Τσίγκος 4ος από αριστερά

Ο αθλητισμός όμως, ειδικά το ποδόσφαιρο, ήταν αυτό που έκανε το πρόσωπό του να λάμπει. Ήταν χαρισματικός, έλεγαν όλοι. Εντελώς διαφορετικός από μένα - μικρόσωμος, μυώδης, εκρηκτικός. Άριστος επιθετικός στο ποδόσφαιρο, αλλά και σπρίντερ στον στίβο. Έγινε τελικά οικονομολόγος, διότι δεν κατάφερε να γίνει γυμναστής. Γιατί δεν τα κατάφερε; Διότι η νομοθεσία της εποχής είχε όριο ύψους για τους γυμναστές και το 1.64 ήταν ελάχιστα κάτω από το όριο... 

Παρά τις κυρίαρχες αντιλήψεις επί του θέματος, παρά την εξαίρετη καριέρα που έκανε ως λογιστής, φορετέχνης, οικονομικός διευθυντής,  είμαι απόλυτα βέβαιος πως ο πατέρας μου θα ήταν σίγουρα πολύ πιο ευτυχισμένος, περισσότερο ολοκληρωμένος σαν προσωπικότητα, αν είχε γίνει γυμναστής. Αυτό ήταν το όνειρό του και δυστυχως δεν κατάφερε να το εκπληρώσει (χωρίς να μου το πει ποτέ, δείχοντας, άθελά του ίσως, πόσο του είχε στοιχίσει το γεγονός ότι δεν κατάφερε να ακολουθήσει αυτόν τον ρόλο, σκέφτομαι ότι με βοήθησε όσο κανένας άλλος να ακολουθήσω τον δρόμο της επιχειρηματικότητας).

Ας είναι αυτό ένα μάθημα για όλους μας: Κανένα στερεότυπο να μην αφήσουμε να εγκλωβίσει τη δημιουργικότητά μας, διότι απλά έτσι χάνεται το νόημα της ζωής που είναι η ευτυχία.

Ασπρόπυργος, 14-9-2016

Σήμερα το μεσημέρι του ευχηθήκαμε με τον Βασίλη "χρόνια πολλά", γνωρίζοντας πάρα πολύ καλά πως η ευχή αυτή πια έχει μόνο τυπικό περιεχόμενο. Η ποσότητα του χρόνου δεν είναι πλέον το ζητούμενο. Ίσως ποτέ να μην ήταν, απλά τώρα να μας γίνεται αντιληπτό. Υπάρχει σίγουρα η επιθυμία να ζήσουμε και άλλες τέλειες στιγμές μαζί του. Με τα εγγόνια του, τον Γιώργο και τη Βάλια, που το προγραμματιζουμε για αύριο κιόλας. Σύντομα με την αδερφή του, με τα ανίψια του, με τους λίγους φίλους του που είναι ακόμα στη ζωή. 

Πάνω απ' όλα όμως κυριαρχεί ένα συναίσθημα ευγνωμοσύνης. Ευγνωμοσύνης προς τον ίδιο, για όσα έκανε και όσα μας προσέφερε. Ευγνωμοσύνη όμως και προς την ίδια τη ζωή, ίσως και την τύχη, που μας επέτρεψε να τον έχουμε μαζί μας όλα αυτα τα χρόνια και να μας διδάξει τόσα πολλά.

Εύχομαι να μπορέσουμε πράγματι να ζήσουμε πολλές ακόμα στιγμές ευτυχίας μαζί του. Πολύ περισσότερο εύχομαι όλοι μας να μπορέσουμε να φτάσουμε στα χρόνια του και, κοιτώντας πίσω, να μπορέσουμε να πούμε πως τα σωστά που κάναμε ήταν περισσότερα από τα λάθη. Ότι το αποτύπωμα που αφήσαμε σε αυτόν τον κόσμο ήταν θετικό.

Είναι τελικά “cool” να έχεις startup; H Gisele, o Zuckerberg και η πραγματική ευτυχία

Αναδημοσίευση από το http://hellenicstartups.gr/?p=687

Όλο και περισσότερα startup events γίνονται στην Ελλάδα. Μόνο το περασμένο Σ/Κ πρέπει να είχε 3-4 διαφορετικά μόνο στην Αθήνα. Θα έλεγε κανείς πως τα startup events είναι τα νέα hot spots. Τι πρέπει να κάνεις για να γνωρίσεις τη γυναίκα των ονείρων σου; Στα 70s έπρεπε να είσαι πολιτικοποιημένος και να πηγαίνεις στο “Ρήγα Φεραίο”. Στα 80s να σου αρέσει η Rock μουσική και στα 90s να είσαι fit και να χαίρεσαι να πληρώνεις μεγάλους λογαριασμούς στο Κολωνάκι και στη Μύκονο. Σήμερα; Δεν χωρά καμία αμφιβολία: Για να είσαι cool πρέπει να είσαι σε κάποιο startup event! Από το TEDx, το open-coffee μέχρι το StartupLive και το Entrepreneur Week.

Είναι πολύ cool να είσαι “entrepreneur”!

Σοβαρά; Δυστυχώς όχι και τόσο.

Τα άτομα που στα 70s “σύχναζαν” στο Ρήγα Φεραίο έγιναν οι πιο ακραίοι νεοφιλελεύθεροι, οι rockers των 80s έκαναν άλμα από τον Alice Cooper προς τον Πλούταρχο και οι fit λεφτάδες των 90s έμειναν από “καύσιμα” στις πιστωτικές τους. Βάσιμα μπορεί να ανησυχεί κανείς λοιπόν πως οι σημερινοί “startup entrepreneurs” (πολλοί από αυτούς, για να είμαστε δίκαιοι) θα κάνουν παρόμοια στροφή 180°, πάντοτε “εξ’ανάγκης” (όπως ισχυρίζονται και όλοι οι προηγούμενοι).

Τι σε κάνει τελικά cool;

 

Σίγουρα το να είσαι sexy είναι cool! Ποιος λοιπόν δεν θα ήθελα να είναι μαζί με τη Gisele; Πιθανότατα οι περισσότεροι άντρες (ενδεχομένως και γυναίκες – πάντοτε ανοιχτόμυαλοι οι επιχειρηματίες) θα ήθελαν πολύ. Αν όμως μείνουν σε αυτόν τον στόχο, να είναι με τη Gisele, μάλλον θα μείνουν μόνοι τους με πολύ συγκεκριμένες δυνατότητες έκφρασης των συναισθημάτων τους. Πολύ περισσότερο, γυναίκες που θα ήθελαν να μοιάσουν στη Gisele, μάλλον θα ακολουθήσουν μια πορεία που δεν θα τις κάνει καθόλου περήφανες – ούτε καθόλου ευτυχισμένες.

Σίγουρα το να είσαι επιτυχημένος είναι cool! Ποιος λοιπόν δεν θα ήθελε να είναι τόσο πετυχημένος όσο ο Mark Zuckerberg και από ένα φοιτητικό όνειρο να δημιουργήσεις μια εταιρεία αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων;  Θα το ήθελαν πολλοί – ίσως όλοι. Όχι λίγες φορές ακούμε διαφόρους, ειδικούς και “ειδικούς”, να μιλούν για το “ελληνικό facebook”, την “ελληνική google” και άλλα τέτοια χαριτωμένα. Φανερώνεται μεγάλη άγνοια του οικοσυστήματος των startups και αναμφίβολα ένας επιχειρηματικός επαρχιωτισμός. Είναι βέβαιο πως αν ο μέσος νεοφυής επιχειρηματίας γινόταν γνώστης όλων των συμβιβασμών και των καταστάσεων που απαιτούνται για ένα τέτοιο εγχείρημα (μια μικρή γεύση πήραμε από τη “βουτιά” της μετοχής), μάλλον θα έβλεπε πως δεν είναι και τόσο cool.

Τι μπορεί τελικά να σε κάνει cool; Σίγουρα το να είσαι ευτυχισμένος είναι cool! Ποιος είναι λοιπόν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στη γη; Όπως ίσως θυμάστε από το σχολείο, το ερώτημα αυτό είχε τεθεί και απαντηθεί πριν περισσότερα από 2.500 χρόνια:

Ο Κροίσος λοιπόν είχε ρωτήσει το Σόλωνα, ποιος είναι ο ευτυχέστερος των ανθρώπων στη γη, αναμένοντας από τον επισκέπτη να αναγνωρίσει την ευτυχία του οικοδεσπότη. Περιέργως όμως ο Σόλων απάντησε πως οι πλέον ευτυχείς άνθρωποι στη γη ήταν δυο, ο Κλέοβις και ο Βίτων.  Η συνομιλία τους έληξε με το γνωστό “μηδένα πρό του τέλους μακάριζε” – Που μάλλον αφορά τους “αριστερούς”, τους “rockers” και τους “πλούσιους” που αναφέραμε νωρίτερα.

Ποιος λοιπόν θα ήταν ο Κλέοβις και ο Βίτων του 21ου αιώνα στην Ελλάδα;  

Δεν χωρά αμφιβολία πως παρόμοια ευτυχία μπορεί να βιώνει ένας Έλληνας δημιουργός ο οποίος παρά τις τόσο αντίξοες συνθήκες εξακολουθεί να έχει μια ευημερούσα παραγωγική δραστηριότητα, καλύπτοντας τις προσωπικές και οικογενειακές βιοποριστικές του ανάγκες, δίνοντας θέσεις εργασίας που βοηθούν άλλους συμπολίτες και τις οικογένειές τους να καλύψουν τις δικές τους βιοποριστικές τους ανάγκες και, πάνω απ’ όλα, παράγει προϊόντα / υπηρεσίες που καλύπτουν πραγματικές ανάγκες συνανθρώπων του, οι οποίοι το αναγνωρίζουν έμπρακτα αγοράζοντας τα.

Κλέοβις και Βίτων λοιπόν είναι σήμερα κάθε συνάνθρωπός μας που καταφέρνει να είναι πραγματικά χρήσιμος, που καλύπτει μια ανάγκη συνανθρώπων του, οπουδήποτε και αν είναι αυτοί στον πλανήτη,πραγματώνοντας της δημιουργικότητά του.

Αυτό ακριβώς είναι το μήνυμα που θέλουμε να δώσουμε με την Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων:  Το επιχειρηματικό μας ίνδαλμα δεν είναι ο Mark Zuckerberg αλλά ο απλός επιχειρηματίας, καθένας από εμάς, που πραγματώνοντας τη δημιουργικότητά του δίνει ποιοτικές θέσεις εργασίας και αυξάνει την ανταγωνιστικότητα της χώρας – Όπως ίσως η γυναίκα της ζωής μας δεν είναι η Gisele αλλά η απλή κοπέλα που είναι δίπλα μας στο πανεπιστήμιο, στη δουλειά και οπουδήποτε αλλού.

Είναι απλό: Θα κάνουμε τα πάντα για να γίνουμε χρήσιμοι, βέβαιοι πως έτσι θα γίνουμε και ευτυχισμένοι.

Κλέοβις, Βίτων και επιχειρηματικότητα

Είχα σήμερα τη χαρά να κάνω μια ομιλία στο Athens Startup Weekend University στο πλαίσιο της υποστήριξης που παρείχε στην εκδήλωση η StartTech Ventures.

Βλέποντας με μεγάλη ανησυχία να δυναμώνει το φαινόμενο του "wannabe entrepreneur", θέλησα να μοιραστώ με τους φοιτητές τις σκέψεις μου για τον αληθινό λόγο που μπορεί να οδηγήσει κάποιον να προσπαθήσει να πραγματώσει τη δημιουργικότητά του.

Σε μια πολύ ωραία εκδήλωση στην ΑΣΟΕΕ τον Νοέμβριο του 2011, είχα σημειώσει πως τελικά η επιχειρηματικότητα έχει να κάνει με την ευτυχία. Τι είναι όμως ευτυχία σήμερα; Ποιος είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος; Μια ερώτηση που σίγουρα αξίζει όλοι μας να απαντήσουμε.

Για τη δική μου απάντηση, μπορείτε να δείτε παρακάτω:

20120930 sv.tsigos as_wuni from StartTech Ventures

Σίγουρα, η ιστορία του Κλέοβι και του Βίτωνα έχει πολλά να μας διδάξει σήμερα! Ελπίζω πως πολλοί φοιτητές - και όχι μόνο - θα αντιληφθούν το νόημα και θα πράξουν αναλόγως.