Ο έρωτας γοητεύει, μα επίσης παγιδεύει.
Το γνώριμο σχήμα —πόθος, μέθη, εκπλήρωση, και ύστερα ζήλεια ή πλήξη— αφήνει πίσω του μια λεπτή ανησυχία. Δεν είναι «κακός» καθαυτό· είναι όμως ασταθής, γιατί τρέφεται από την έλλειψη και φωτίζεται από τον φόβο της απώλειας. Κι αν κοιτάξουμε βαθύτερα, πίσω από την απώλεια παραμονεύει ο πρωταρχικός φόβος: ο φόβος του θανάτου. Γι’ αυτό ο Επίκουρος τον κατατάσσει στις μη αναγκαίες ηδονές: πρόσκαιρη απόλαυση, χωρίς συνεισφορά στη γαλήνη.
Η ευδαιμονία για τον Επίκουρο δεν μετριέται με εξάρσεις, αλλά με αταραξία.
Η «τετραφάρμακος» δείχνει την κατεύθυνση: ἄφοβον ὁ θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος, τ’ ἀγαθὸν εὔκτητον, τὸ δεινὸν εὐεκκαρτέρητον. Όταν ο θάνατος «οὐδέν πρὸς ἡμᾶς», ατονεί κι η ρίζα της ανησυχίας που κάνει τον εραστή να προσκολλάται, να ζητά κατοχή, να αγωνιά. Τότε ο έρωτας μπορεί να υπάρξει πιο ήρεμος, ως αγαθό που δεν σφετερίζεται τον νου.
Εδώ αναδεικνύεται η φιλία:
Ο Επίκουρος την υμνεί ως το σταθερότερο στήριγμα της ανθρώπινης ζωής: «χορεύει ολόγυρα στην οικουμένη, καλώντας μας να ξυπνήσουμε για χάρη της ευτυχίας». Η φιλία δεν υπόσχεται αθανασία ούτε ζητά εγγυήσεις· προσφέρει ασφάλεια χωρίς κατοχή, χαρά χωρίς άγχος, αμοιβαιότητα χωρίς σκιά. Είναι ο τόπος όπου ο άνθρωπος παύει να διαπραγματεύεται με το κενό και αρχίζει να νοηματοδοτεί συνειδητά τον βίο του.
Ο Επίκουρος δεν κηρύσσει αποχή, αλλά μέτρο και καθαρότητα: πρώτα οι αναγκαίες συνθήκες του σώματος και του βίου —η «γαστρός ἡδονή» ως βάση ηρεμίας— κι έπειτα οι επιλογές που συντηρούν την αταραξία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο έρωτας αξίζει όταν δεν αναζωπυρώνει τον υπαρξιακό πανικό· όταν, φωτισμένος από τη φιλία, γίνεται σχέση ελευθερίας.
Ίσως λοιπόν ο έρωτας να είναι η αρχή της φλόγας και η φιλία η διάρκειά της. Ο πρώτος μας συγκλονίζει, η δεύτερη μας γαληνεύει. Κι αν έχουμε πράγματι μία ζωή, τότε το ζητούμενο δεν είναι η παράταση της ταραχής, αλλά η καλλιέργεια εκείνης της ήρεμης χαράς που κάνει την τελευταία ημέρα —όπως έγραψε ο ίδιος ο φιλόσοφος— «ευτυχισμένη». Σ’ αυτή την υπέροχη ισορροπία, ο έρωτας βρίσκει το μέτρο του και η φιλία το αληθινό της μεγαλείο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου