Ιδιαίτερα οι γυναίκες…

Αυτοπροσδιορίζομαι ως αγνωστικιστής. Τα υπαρξιακά ερωτήματα με υπερβαίνουν. Έχω διαμορφωθεί όμως μεταξύ άλλων και με την ορθόδοξη χριστιανική παιδεία, την οποία τολμώ να πω ότι κατανοώ σε ικανοποιητικό βαθμό αλλά και ειλικρινά σέβομαι βαθιά.

Στο πλαίσιο αυτό βρίσκω το μίσος κάποιων θεσμών της εκκλησίας προς το γυναικείο σώμα, πέρα από αποκρουστικό, να είναι βαθιά αντιχριστιανικό.

Την παρακάτω επιγραφή την είδα πριν λίγες μέρες στην είσοδο του μοναστηριού — Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου— στην καστροπολιτεία της Σκύρου:

Χωρίς κανένα επιπλέον σχόλιο, την αφήνω στην κρίση του αναγνώστη.

Η πρόκληση της ‘ελευθεριακής επίλυσης διαφορών’

Την παρακάτω αφίσα την είδα στη γειτονιά μας και μου τράβηξε την προσοχή:

"Ελευθεριακή επίλυση διαφορών".

Τι μπορεί να είναι αυτό; Μπορεί να λειτουργήσει η 'δικαιοσύνη' χωρίς κάποιας μορφής γραπτή νομοθεσία και χωρίς μια δομή εξουσίας να επιβάλλει το 'δίκαιο';

Ανεξάρτητα της οπτικής καθενός μας, το ερώτημα μόνο του είναι πολύ ενδιαφέρον θεωρητικά (αλλά και ιστορικά - έγινε ποτέ;).

Έκανα μια σχετική ερώτηση στον αγαπημένο φίλο μας τον ChatGPT και πήρα την παρακάτω απόκριση:

⸻

Παρακάτω παρουσιάζω συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα εφαρμογής ελευθεριακής διευθέτησης διαφορών, χωρισμένα ανά γεωγραφική ή κινηματική συγκυρία. Πρόκειται για κοινότητες και κινήματα που αποπειράθηκαν να εφαρμόσουν τέτοιες μεθόδους χωρίς καταναγκαστικούς μηχανισμούς εξουσίας, βασιζόμενα στην οριζόντια, κοινοτική διαχείριση των συγκρούσεων.

1. Αναρχική Καταλονία (Ισπανικός Εμφύλιος, 1936–1939)

Πλαίσιο

Κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης, κυρίως στην Καταλονία και την Αραγονία, οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT–FAI εγκαθίδρυσαν ένα πείραμα κοινωνικής αυτοδιαχείρισης, χωρίς κεντρική κρατική εξουσία.

Μέθοδοι Διευθέτησης Συγκρούσεων

• Οι περισσότερες τοπικές επιτροπές (comités locales) διαχειρίζονταν εσωτερικές διαφορές μέσα από συνελεύσεις και λαϊκά συμβούλια.

• Δεν υπήρχαν αστυνομικές αρχές ή δικαστήρια. Οι σοβαρές συγκρούσεις επιλύονταν με παρέμβαση λαϊκών επιτροπών συμφιλίωσης.

• Πολλοί ιστορικοί (π.χ. Gaston Leval) περιγράφουν έμπρακτη εφαρμογή αποκαταστατικής λογικής, με έμφαση στην κοινότητα και όχι στην τιμωρία.

2. Ζαπατιστικές κοινότητες, Τσιάπας, Μεξικό (από το 1994)

Πλαίσιο

Οι αυτόνομες ιθαγενικές κοινότητες των Ζαπατίστας (EZLN) στο νότιο Μεξικό, από το 1994 και έπειτα, λειτουργούν έξω από το κρατικό σύστημα, βασιζόμενες στην αυτονομία και συλλογική διακυβέρνηση.

Επίλυση Συγκρούσεων

• Κάθε κοινότητα έχει “Συμβούλιο Καλής Διακυβέρνησης” (Juntas de Buen Gobierno), που ασκεί μη-κατασταλτικό ρόλο επίλυσης διαφορών.

• Οι διαδικασίες γίνονται μέσω λαϊκών συνελεύσεων, και η ποινή δεν είναι φυλάκιση αλλά συμβολικές πράξεις επανόρθωσης, κοινωνική εργασία, ή δημόσια συγγνώμη.

• Ο στόχος είναι η αποκατάσταση της σχέσης με την κοινότητα, όχι η τιμωρία του ατόμου.

3. Ελευθεριακές κολλεκτίβες και καταλήψεις στην Ευρώπη (π.χ. Δανία, Ελλάδα, Ιταλία)

Παραδείγματα

• Christiania, Κοπεγχάγη: Από τη δεκαετία του 1970 λειτουργεί ως αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα. Έχει δικό της σύστημα “δικαιοσύνης”, βασισμένο σε κοινές συνελεύσεις και ομότιμη διαπραγμάτευση.

• Καταλήψεις στην Ελλάδα (π.χ. Βίλα Αμαλίας, Λέλας Καραγιάννη, Πατησίων 61): Όταν ανακύπτουν εντάσεις ή συγκρούσεις, εφαρμόζονται συλλογικές διαδικασίες επίλυσης, πολλές φορές με εμπλοκή τρίτων μελών ως “διαμεσολαβητών”.

• Κοινωνικά Κέντρα στην Ιταλία (π.χ. CSOA Forte Prenestino, Ρώμη): Διαθέτουν “επιτροπές διαμεσολάβησης” (comitati di risoluzione) για την ειρηνική επίλυση εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων.

4. Κοινότητες Κουάκερων (Quakers), ΗΠΑ – 17ος–20ός αιώνας

Πλαίσιο

Παρότι δεν ήταν «αναρχικές» με την πολιτική έννοια, οι Κουάκεροι εφάρμοσαν αυτοδιαχειριζόμενα, συναινετικά μοντέλα επίλυσης διαφορών, βασισμένα στη μη βία και την αποκατάσταση.

Μέθοδος

• Δημιουργούσαν επιτροπές συμφιλίωσης (clearness committees), όπου το άτομο συνομιλούσε με 3–4 μέλη για να κατανοήσει τα αίτια της σύγκρουσης.

• Αποφεύγονταν πλήρως η ποινή ή ο καταναγκασμός.

5. Παραδοσιακές ιθαγενικές πρακτικές (π.χ. Αφρική, Καναδάς)

Π.χ. οι Gacaca της Ρουάντα

• Μετά τη γενοκτονία του 1994, εφαρμόστηκε ένα λαϊκό σύστημα δικαιοσύνης για αποκατάσταση και συμφιλίωση, χωρίς φυλακίσεις αλλά με δημόσια απολογία και αποδοχή ευθύνης.

• Παρότι οργανώθηκε από το κράτος, η πρακτική βασίστηκε σε παραδοσιακούς τρόπους κοινότητας, αντίστοιχους με τις ελευθεριακές αρχές.

⸻

Δυστυχώς δεν έχω ακόμα επαρκή μόρφωση και ενημέρωση ώστε όντως να αξιολογήσω τα παραπάνω δεδομένα. Χρειάζεται διάβασμα, το οποίο θα κάνω με χαρά.

Το βέβαιο είναι πως η προοπτική ενός συστήματος επίλυσης διαφορών χωρίς κρατική επιβολή φαντάζει ιδιαίτερα ελκυστικό. Σίγουρα θέλει μια πολύ περισσότερο συνειδητοποιημένη κοινωνία από αυτήν που ζούμε σήμερα. Οπωσδήποτε όμως είναι κάτι που αξίζει να μελετηθεί.

Για τον εξευτελισμό του κοινοβουλίου

Αυτά που έγιναν τις προάλλες στο κοινοβούλιο με τις δήθεν ‘επιστολικές ψήφους’ κλπ για το 'ξέπλυμα' Βορίδη και Αυγενάκη στην υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ…

…μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι στον Σύλλογο Φοιτητών Επιστήμης Υπολογιστών Πανεπιστημίου Κρήτης όπου ήμουν πρόεδρος στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, θα ντρεπόμασταν να τα κάνουμε.

Ενδεχομένως να περιερχόμαστε τέτοιων μέσων στο δεκαπενταμελές συμβούλιο. Και πάλι όμως, στου γυμνασίου, μόνο. Στου λυκείου, θα ήταν αδιανόητο.

Είναι μεγάλη ντροπή για την κοινωνία μας να συμβαίνει τέτοιος εξευτελισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας μπροστά στα μάτια μας και να ‘μην κουνιέται φύλλο’.

Ντροπή.

Μορφές αντιφασιστικού αγώνα

Ο Eric Arthur Blair, γνωστός ευρύτερα με το ψευδώνυμο George Orwell, στο υπέροχο βιβλίο του "Πεθαίνοντας στην Καταλωνία" γράφει μεταξύ άλλων πως πήγε να πολεμήσει στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό των αναρχικών δυνάμεων με σκοπό, μεταξύ άλλων, 'να σκοτώσει έναν φασίστα'. Εξηγεί στη συνέχεια πως 'αν όλοι σκοτώναμε έναν φασίστα' θα απαλλάσσαμε τον κόσμο από αυτό το καρκίνωμα. 

Αξίζει να διαβάσετε το βιβλίο, μεταφέρει μαγικά την εικόνα του πολέμου αυτού αλλά, κυριότερα, της μοναδικής αναρχικής κοινωνίας που λειτούργησε για λίγο στην Καταλωνία. Ένα πείραμα υπέροχο, πραγματικά μοναδικό. Για την ιστορία πρέπει να πω ότι παρότι προσπάθησε πολύ, παρότι ήταν στην πρώτη γραμμή και τραυματίστηκε από σφαίρα στον λαιμό (!), ο συγγραφέας δεν κατάφερε τελικά να επιτύχει τον σκοπό του.

Ευτυχώς, τολμώ να πω, σχεδόν ενενήντα χρόνια αργότερα. Διότι, τόσο ο σκληρός Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, όσο και ο επίσης σκληρότατος εμφύλιος που ζήσαμε λίγο αργότερα εδώ στην Ελλάδα, μας δίδαξαν πρώτα και κύρια μια απλή αρχή:

Το αίμα δεν ξεπλένεται με αίμα.

Φασισμός σημαίνει θάνατος. Δεν μπορείς λοιπόν να πολεμήσεις τον φασισμό με το δικό του όπλο. 

Για να μην παρεξηγηθώ, προφανώς και όταν ο κόμπος φτάσει στο χτένι, όπως έγινε στους δυο παραπάνω εμφυλίους πολέμους, όπως έγινε στον β' ΠΠ και σε τόσες άλλες περιπτώσεις, οι λαϊκές δυνάμεις οφείλουν να οργανωθούν, το δημοκρατικό τόξο οφείλει να συγκροτηθεί σε ενιαία παράταξη και να σκοτώσει το φίδι του φασισμού και όσα αυγά ενδεχομένως αυτό έχει αφήσει. Αυτή όμως δεν είναι μια κανονικότητα, είναι η ακραία λύση, ξαναλέω, όταν έχουμε ήδη κάνει μια σειρά λαθών ως κοινωνία και έχουμε ήδη επιτρέψει στον 'κόμπο να φτάσει στο χτένι'.

Τι πρέπει να κάνουμε νωρίτερα λοιπόν, για να μην φτάσουμε εκεί;

Κάποια απλά πράγματα:

- Να φτοντίσουμε για μια υψηλή ποιότητα εκπαίδευσης διαθέσιμη σε όλα τα λαϊκά στρώματα, ανεξαρτήτως της οικονομικής τους κατάστασης,

- Να φροντίσουμε για μια δημοκρατία όσο γίνεται πιο άμεση, όσο γίνεται περισσότερο στηριγμένη στις κοινότητες και στη συμμετοχή, η οποία θα καλλιεργεί ένα αίσθημα ισοτιμίας και δικαιοσύνης,

- Να φροντίσουμε για μια συμμετοχική ανάπτυξη οικονομίας και της παραγωγής η οποία θα εξαφανίσει την φτώχεια από προσώπου γης,

Σήμερα, με την υπερ-επάρκεια πόρων, με την εκρηκτική ανάπτυξη της πληροφορικής και πολλών συναφών επιστημών και τεχνολογιών, τα παραπάνω έχουν φύγει από την σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας και είναι, όλα, απολύτως εφικτά. 

Ισχυρίζομαι λοιπόν πως η πρόληψη είναι καλύτερη της θεραπείας, ακόμα και στο φαινόμενο του φασισμού. Η κοινωνία μας πρέπει να εξαλείψει τις αιτίες που τον γεννάνε, που δεν είναι άλλες από την απληστία και τη δίψα για εξουσία, που με τη σειρά τους γεννούν την φτώχεια, την ανισότητα και το διάχυτο αίσθημα της αδικίας.

Αν χρειαστεί να πολεμήσουμε τον φασισμό λοιπόν, βεβαίως και θα το (ξανά)κάνουμε. Είναι νομίζω σοφότερο όμως να εργαστούμε σε ένα επίπεδο πριν από αυτό. Να εξαλείψουμε τις αιτίες που τον γεννάνε. 

Να κατέβουν τώρα τα μνημεία του μίσους

Τα τελευταία χρόνια το έφερε η ζωή να γίνει το ιστορικό Δίστομο η δεύτερη ιδιαίτερη πατρίδα μου και να το επισκέπτομαι συχνά. Όταν το 2022 πήγα για μια βάπτιση στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Διστόμου μου έκανε μεγάλη εντύπωση μια πλάκα με ονόματα θυμάτων στην είσοδο του λαού, στα οποία υπήρχε το εξής σχόλιο:

«Τους σκότωσαν οι Εαμοβούλγαροι διότι ηγάπησαν την πατρίδα τους, την Ελλάδα»

Εξεπλάγην και κοίταξα το κινητό μου να δω την ημερομηνία, την χρονιά στην οποία ζούμε. Ήμασταν άραγε στο 2022, όπως νόμιζα, ή με κάποιο μαγικό τρόπο ταξιδέψαμε πίσω στο 1952;

Απ’ όσο ξέρω ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Διστόμου ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας και μέσω αυτής στην Εκκλησία της Ελλάδος, η οποία εάν δεν κάνω λάθος χρηματοδοτείται πλουσιοπάροχα από την Ελληνική Δημοκρατία (και παρότι η άποψη μου αυτή είναι αντιδημοφιλής, καλά κάνει και χρηματοδοτείται).

Με ποιο δικαίωμα λοιπόν σε έναν Ναό του Θεού της Αγάπης αναπαράγεται το μίσος;

Εχω την εντύπωση επίσης πως με νόμο του ελληνικού κράτους στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αυτή η γελοιότητα σταμάτησε μια και καλή. Οι γιορτές και τα μνημεία του μίσους μπήκαν στο ‘χρονοντούλαπο της ιστορίας’ – ή μάλλον ακριβέστερα, γράφτηκαν σε μια κατάμαυρη σελίδα της – και ο ελληνικός λαός αποφάσισε να προχωρήσει μπροστά ενωμένος.

Δεν είναι δυνατόν λοιπόν η ρητορική των γερμανοτσολιάδων να επιβιώνει, έστω και σε μια μαρμάρινη πλάκα, ειδικά σε έναν μαρτυρικό τόπο όπως το Δίστομο.

Επαναλαμβάνω πως ζούμε στο 2025 και για τα γεγονότα της εμφύλιας σύρραξης τόσο στην κατοχή όσο και στον εμφύλιο πόλεμο, η ιστορία έχει αποφανθεί οριστικά και αμετάκλητα. Η πληροφορία που παρουσιάζεται σε δημόσιο χώρο, δεν γίνεται να αναπαράγει μια ανιστόρητη ρητορική.

Ας μεταφερθούν αυτά τα μνημεία μίσους, τόσο από το Δίστομο όσο και απ’ όλη την Ελλάδα - στα σημεία που βρίσκονται, σε ένα «Μουσείο Εμφυλίου Πολέμου» για να μαθαίνουν οι επόμενες γενιές πως ο ‘διεθνής παράγοντας’ με τις ντόπιες μαριονέτες τους έσπειραν το μίσος και έφεραν τον όλεθρο στον ελληνικό λαό.

Άλλο φασίστας, άλλο μαλάκας

Την Κυριακή 8 Ιουνίου 2025, στο πρόσφατα ανακαινισμένο μουσείο του Διστόμου, αφιερωμένου στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας της 10ης Ιουνίου 1944, είχα την τύχη να παρακολουθήσω μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δημόσια συζήτηση με θέμα «Δίστομο, 81 χρόνια από τη Σφαγή: Μνήμη – Διεκδίκηση».

Ομιλητές ήταν ο Καθηγητής Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Δημήτρης Χριστόπουλος, ο Δικηγόρος Αθηνών (Πολιτική Αγωγή στην δίκη της Χρυσής Αυγής ) Θανάσης Καμπαγιάννης, η δημοσιογράφος Ελευθερία Κουμάντου, ο Πολιτικός Επιστήμονα και Υπ. Διδάκτορας στο Πάντειο, Θανάσης Δημάκας, η Μάγδα Φύσσα και ο Στάθης Κουκής, μέλος της Συλλόγου Πολιτισμού Παύλος Killah-P Φύσσας, ενώ συντόνισε η Αμαλία Παπαϊωάννου, συντονίστρια του Μουσείου Θυμάτων Ναζισμού.

Στο σύντομο αυτό σημείωμα θα ήθελα να αναδείξω κάτι πολύ απλό που είπε ο κ. Χριστόπουλος: Το να είναι κάποιος φασίστας σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο. Φασίστας δεν είναι ο δεξιός, ο συντηρητικός, ούτε καν ο θρησκόληπτος ακροδεξιός, ούτε ακόμα ο εθνικιστής. Φασίστας είναι κάποιος που ίσως έχει κάποιες από τις παραπάνω ιδιότητες (ίσως και όχι), που όμως πάνω απ’ όλα δεν υπολογίζει τη ζωή σου. Είναι αυτός που δεν έχει πρόβλημα να σε σκοτώσει για αυτό που είσαι ή για αυτά που πιστεύεις και πολύ συχνά το κάνει.

Πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ, πολύ προσεκτικοί όταν αποκαλούμε κάποιον φασίστα. Οφείλουμε να είμαστε σίγουροι ότι όντως αξίζει τον χαρακτηρισμό, διότι ο χαρακτηρισμός αυτός έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.

Μπορεί κάποιος να μας φαίνεται πολιτικά απεχθής. Μπορεί να είναι υπερσυντηρητικός ή οτιδήποτε άλλο σχετικό. Αυτό όμως δεν τον κάνει απαραίτητα φασίστα.

Για να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται, το γεγονός ότι στην καθομιλουμένη χρησιμοποιείται η λέξη ‘φασίστας’ περίπου ως ισοδύναμη της λέξης ‘μαλάκας’ — ας με συγχωρήσουν οι αναγνώστες μου — είναι ένα σοβαρό πολιτικό σφάλμα, το οποίο τελικά ρίχνει νερό στον μύλο του φασισμού.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε εξάλλου πως όταν οι λαοί χρειάστηκε να ορθώσουν το ανάστημα τους και εν τέλει να συντρίψουν τον φασισμό, πολέμησαν μαζί τους άνθρωποι απ’ όλο το φάσμα που σήμερα θα αποκαλούσαμε ‘δημοκρατικό τόξο’. Κι αν κάτι τέτοιο χρειαστεί να γίνει ξανά, είναι βέβαιο πως θα το ξανακάνουν.

Δέκα χρόνια από το δημοψήφισμα του 2015

Συμπληρώνονται σήμερα 10 χρόνια από το δημοψήφισμα του 2015 περί της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Όσο κι αν πολλοί προσπάθησαν τότε - και προσπαθούν ακόμα - να διατυπώσουν διαφορετικά το ερώτημα, η δυναμική εκείνων των ημερών ήταν τέτοια που τελικά αυτό ήταν το διακύβευμα.

Όπως ξέρουν οι άνθρωποι του κύκλου μου - τα έγραφα και δημόσια στο ιστολόγιό μου - στήριξα ένθερμα το ΝΑΙ. Το έκανα όμως με ένα συγκεκριμένο σκεπτικό και πολιτικό συλλογισμό που, τολμώ να πω, δικαιώθηκε ιστορικά.

ΝΑΙ για την ισχυρή και δημοκρατική Ελλάδα, σε μια ισχυρή και δημοκρατική Ευρώπη που θα εξελιχθεί γρήγορα στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδιακή Ένωση.

Το ΝΑΙ μας είναι ξεκάθαρο. Το ίδιο ξεκάθαρο όμως είναι και το ΟΧΙ που λέμε, τόσο στην Σκύλλα όσο και στη Χάρυβδη:

• ΟΧΙ στους κάθε λογής γραφικούς που ονειρεύονταν δάνειο από τη Μόσχα ή από το Πεκίνο, ευελπιστώντας σύντομα να τυπώσουν δραχμές στον Χολαργό.

• ΌΧΙ όμως, ακόμα πιο ξεκάθαρο και ισχυρότερο, στην κρατικοδίαιτη,  κλεπτοκρατική και κακιστοκρατική κάστα που κυβέρνησε τη χώρα από τη μεταπολίτευση και μετά και έχει το απύθμενο θράσος να παριστάνει τους 'φιλελεύθερους' και τους 'ευρωπαϊστές'.

Η Ελλάδα αξίζει να είναι μια σύγχρονη, ευρωπαϊκή δημοκρατία. Να είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Ένωσης, μιας υπερδύναμης ειρήνης, ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και πολιτισμού.

Δέκα χρόνια μετά η Ελλάδα που θέλουμε παραμένει ένας όχι και τόσο κοντινός στόχος. Θα δουλέψουμε σκληρά και θα τον πετύχουμε.