Ασπρόπυργος 1995

Το Σάββατο 22 Νοεμβρίου έγινε η συνάντηση των συμμαθητών του Λυκείου Ασπροπύργου που αποφοιτήσαμε το 1995. Πέρασαν 30 χρόνια. Είναι κάπως αντιφατικό, αδιανόητο και υπέροχο ταυτόχρονα! 

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους καταπληκτικούς συμμαθητές μου, η χαρά που τους είδα - κάποιους πρώτη φορά μετά το 1995! - είναι πολύ μεγάλη. Η ανταπόκριση της κοινότητάς μας ήταν επίσης μεγάλη: Μαζευτήκαμε περίπου 100 άτομα, από μια τάξη 135 παιδιών. 

Τριάντα χρόνια μετά, καθένας μας έχει πάρει τον δρόμο του. Μας ενώνουν όμως οι αναμνήσεις των παιδικών μας χρόνων, η αγάπη προς τον τόπο μας και μια ισχυρή αίσθηση κοινότητας. 

Όσο με αφορά, έχω φύγει από τον Ασπρόπυργο εδώ και αρκετά χρόνια πια. Είναι όμως ο τόπος που γεννήθηκα και μεγάλωσα, ο τόπος που ζουν πολλοί φίλοι και συγγενείς μου και η γη που αναπαύονται οι γονείς και όλοι οι πρόγονοί μου. Είναι βαθιά μέσα στην καρδιά μου και όσο επιτρέπουν οι δυνάμεις μου, θα τον υποστηρίζω.

Θα ήθελα επίσης να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους εξαίρετους καθηγητές μας, τόσο αυτούς που ήταν μαζί μας το Σάββατο όσο και σε αυτούς που δεν τα κατάφεραν. Ήμασταν τυχεροί που τους είχαμε και χάρη σε αυτούς το Λύκειο Ασπροπύργου ήταν ένα πραγματικά πολύ καλό σχολείο.

υγ. 'Οχι, δεν ήταν μόνο ο Αλέξης πρόεδρος δεκαπενταμελούς!

Από τη σημερινή πορεία του Πολυτεχνείου

​Αν ένα πράγμα το λέει το σύνθημα σωστά είναι ότι πράγματι «οι επαναστάσεις δεν μπαίνουν σε μουσεία». 

Τι σημαίνει άραγε σήμερα, τον Νοέμβρη του 2025, το να εμπνέεσαι από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και το Πολυτεχνείο; 

Σίγουρα οι άνθρωποι αυτοί θα απεχθάνονταν την «ειδωλολατρεία» που αναπτύχθηκε. Οπως έλεγε και ο δάσκαλος Μιχάλης Χαραλαμπίδης, «δεν αρκεί να ήσουν δημοκράτης το ‘73, πρέπει να είσαι και σήμερα».

Ποιος να είναι άραγε σήμερα αυτός ο δρόμος; 

Μόνο αν συνομιλήσουμε με αυθεντικότητα, θάρρος και ειλικρίνεια θα μπορέσουμε να τον βρούμε.

Το σημερινό μου συμπέρασμα είναι πολύ συγκεκριμένο:

Έστω και 5 λεπτά σε μια πορεία είναι αναζωογονητικά. Όσο υπάρχει κόσμος που κατεβαίνει στους δρόμους, ακόμα και με ένα θολό «γιατί», υπάρχει ελπίδα. 

Προς την επαναφορά του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας

Έγινε γνωστό σήμερα μέσα από δημοσίευμα του Απόστολου Λακασά στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ότι δρομολογείται η δημιουργία ενός νέου, ενιαίου Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας, που θα συγκεντρώσει τις σήμερα διάσπαρτες αρμοδιότητες και θα δημιουργήσει ένα συνεκτικότερο, διαφανές και αποτελεσματικό οικοσύστημα Έρευνας και Καινοτομίας.

Οι πολιτικές μου θέσεις και συγκεκριμένα η αξιολόγησή μου για την τωρινή κυβέρνηση της χώρας είναι γνωστές. Νιώθω όμως την ανάγκη να σημειώσω πως η κίνηση αυτή είναι στη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να επικροτηθεί απ’ όσους νοιάζονται για τη χώρα. 

Για να είμαι απόλυτα σαφής, η κίνηση που επικροτώ είναι η επαναφορά της ευθύνης για την έρευνα και την τεχνολογία σε επίπεδο Υπουργείου. Αυτό είναι πραγματικά πάρα πολύ σωστό. Αντίθετα, διατηρώ επιφυλάξεις για τη σύγχυση μεταξύ έρευνας και καινοτομίας. Η καινοτομία είναι κάτι που μπορεί να υπάρξει και χωρίς την υψηλή τεχνολογία, οπότε πρέπει να αντιμετωπιστεί ευρύτερα. Τέλος, παρότι κατανοώ το σκεπτικό, παραμένω επιφυλακτικός για την ένταξη της ανώτατης εκπαίδευσης στον ίδιο φορέα με τα ερευνητικά εργαστήρια.

Θα ήθελα ακόμα να σημειώσω το εξής: Διάβαζα πρόσφατα το βιβλίο του Καθηγητή Ιάκωβου Βαςάλου, συνιδρυτή του ΙΤΕ και ιδρυτή του ΕΚΕΤΑ, με τίτλο «Περιπέτειες Έρευνας στην Ελλάδα».  Σε μεγάλο βαθμό προκιπτει πως ό,τι καλό έγινε μεταπολιτευτικά στη χώρα στην έρευνα, την καινοτομία και στην τεχνολογία ανάγεται στην ίδρυση του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας το 1982, στο σχετικό όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου και σε έναν εμπνευσμένο υπουργό, τον Καθηγητή Γιώργο Λιάνη (όχι, δεν πρόκειται για τον δημοσιογράφο). Οποίον τον ενδιαφέρει η ιστορία πέρα από τα κλισέ και τα στερεότυπα, να κάνει την έρευνα του και νομίζω θα συμφωνήσει με την παραπάνω αξιολόγηση. 

Δυστυχώς εκείνο το βήμα πρωτοπορίας είχε μικρό ορίζοντα. Το υπουργείο τρία χρόνια αργότερα μετατράπηκε — δηλαδή, υποβαθμίστηκε — σε Γενική Γραμματεία και τη συνέχεια την γνωρίζουμε όλοι. 

Μακάρι το νέο εγχείρημα να συγκροτηθεί σωστά και, το κυριότερο, να αγκαλιαστεί απ’ όλους. Η σημασία του είναι υπαρξιακή. Οι επόμενες κυβερνήσεις πρέπει να το υποστηρίξουν όσο και η τωρινή που το δημιουργεί. 

Όταν η ικανότητα και οι πόροι δεν αρκούν: Μαθήματα από τη φούσκα των DotCom στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

​Από τα πρώτα μου βήματα στην επιχειρηματικότητα, πριν από δυόμισι δεκαετίες, θυμάμαι καλά τη γεύση της υπερβολικής σιγουριάς. Είχαμε πάθος, ταλέντο, όνειρο. Η ομάδα ικανή, οι άνθρωποι εξαιρετικοί, η δουλειά ατέλειωτη. Κι όμως —κάποιες φορές— το αποτέλεσμα ήταν αποτυχία.

Όχι από έλλειψη προσπάθειας· αλλά από λάθος προσανατολισμό.

Το ίδιο συνέβη σε μια ολόκληρη γενιά επιχειρηματιών την εποχή της «φούσκας των DotCom». Υπήρχαν τότε συναρπαστικά μυαλά, μεγάλες ιδέες, άφθονα κεφάλαια. Στα χαρτιά, όλα έδειχναν πως οδηγούσαν σε μια νέα εποχή ευημερίας. Στην πράξη, πολλοί οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Χάθηκαν πολλά χρήματα, οι καριέρες χιλιάδων ανθρώπων έκαναν ένα μεγάλο πισωγύρισμα.

Βλέπω ξανά το ίδιο σκηνικό να στήνεται σήμερα — με αφορμή την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Και αυτή τη φορά ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος. Γιατί η AI μάς δίνει μια απίστευτη δύναμη: μπορούμε να δημιουργούμε πιο γρήγορα από ποτέ. Ιδέες, πρωτότυπα, προϊόντα — όλα παράγονται σε ρυθμούς που πριν λίγα χρόνια θα θεωρούσαμε αδιανόητους.

Όμως αυτό κρύβει και τον μεγάλο κίνδυνο: να κατευθύνουμε αυτή την ταχύτητα προς τη λάθος κατεύθυνση.

Έχω ζήσει τέτοιες στιγμές. Να δουλεύουμε μήνες σε κάτι που αγαπάμε, να επενδύουμε χρόνο, ενέργεια, χρήμα — και ξαφνικά να καταλαβαίνουμε ότι χτίζαμε κάτι που ο κόσμος δεν χρειαζόταν. Είναι από τις πιο δύσκολες αλήθειες στην επιχειρηματικότητα. Σε ταπεινώνει, αλλά σε ωριμάζει.

Από εκεί έμαθα πως πριν από όλα χρειάζεται μια νοοτροπία: καθαρότητα, ταπεινότητα, διάθεση να αμφισβητήσεις τον εαυτό σου.

Μετά χρειάζεται ο τρόπος δουλειάς. Όχι περίπλοκες μεθοδολογίες· απλά πράγματα:

— να δοκιμάζεις γρήγορα,

— να ακούς προσεκτικά,

— να αλλάζεις όταν πρέπει.

Μικρά βήματα, γρήγορη μάθηση, συνεχής επαφή με τον άνθρωπο που θα χρησιμοποιήσει αυτό που φτιάχνεις. Αυτή η φιλοσοφία —την οποία αργότερα ονόμασαν Lean Startup— έγινε για μένα μια σταθερή πυξίδα.

Και εδώ έρχεται η όμορφη αντίφαση της εποχής: η AI που μας δίνει υπερβολική ταχύτητα, μπορεί ταυτόχρονα να μας προστατέψει. Μπορεί να μας δείξει τι αξίζει να φτιαχτεί, όχι μόνο πώς να το φτιάξουμε. Να αναδείξει ανάγκες, να φωτίσει ευκαιρίες, να αποκαλύψει μοτίβα που δεν βλέπουμε με γυμνό μάτι.

Αν τη χρησιμοποιήσουμε με σύνεση, μπορεί να γίνει ο πιο πιστός μας σύμμαχος.

Για αυτό πιστεύω ότι η επόμενη δεκαετία δεν θα ανήκει στους πιο βιαστικούς.

Θα ανήκει σε αυτούς που δουλεύουν με συνείδηση, με αλήθεια, με προσανατολισμό. Σε όσους συνδυάζουν τη δύναμη της τεχνολογίας με την ανθρώπινη κρίση. Σε όσους παραμένουν κοντά στον άνθρωπο — όχι στο hype.

Το μέλλον είναι ανοιχτό και γεμάτο δυνατότητες. Ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Ας δημιουργήσουμε με κατεύθυνση, με ουσία, με τόλμη. Και κυρίως, ας θυμηθούμε κάτι απλό: 

Η ταχύτητα είναι χρήσιμη μόνο όταν ξέρεις προς τα πού πας.

Αδήριτη ανάγκη για την επανίδρυση της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων - Ένα κάλεσμα προς τους νέους δημιουργούς

Το καλοκαίρι του 2011, σε μια στιγμή μεγάλης συλλογικής έμπνευσης, περισσότεροι από εκατόν πενήντα άνθρωποι ανταποκρίθηκαν σε ένα δημόσιο κάλεσμα και συμμετείχαν στις ιδρυτικές συναντήσεις της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων (ΕΕΝΕ), που πραγματοποιήθηκαν στο αμφιθέατρο της ΓΣΕΒΕΕ στην Αθήνα.

Η προσπάθεια αυτή προφανώς δεν γεννήθηκε εν κενώ. Προέκυψε σαν ωρίμανση της πρωτοβουλίας "One Hundred Startups" η οποία οργάνωσε τρεις φορές το Greek Startup Forum, φέρνοντας μαζί ιδρυτές, επενδυτές, ερευνητές, δημοσιογράφους και διάφορους άλλους παραγωγικούς φορείς που ενδιαφέρονταν για το φαινόμενο της νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν μια εποχή βαθιάς κρίσης και ανασφάλειας, μα και μιας σπάνιας ευκαιρίας για δημιουργία. Τότε, για πρώτη φορά, ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας συνειδητοποίησε ότι η χώρα χρειαζόταν —και εξακολουθεί να χρειάζεται— ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο επιχειρηματικής ανάπτυξης. Το παλιό μοντέλο, χτισμένο πάνω στην κρατική εξάρτηση και την εσωστρέφεια, είχε καταρρεύσει αφήνοντας πίσω του οικονομική και ηθική ερήμωση.

Η ΕΕΝΕ γεννήθηκε ως απάντηση σε αυτή την ανάγκη. Και δεν ήταν μόνο ελληνική πρωτοπορία. Ήταν από τις πρώτες προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο να οργανωθεί η φωνή των νέων, καινοτόμων επιχειρηματιών. Μόνο το German Startups Association είχε προηγηθεί, ενώ δεκάδες άλλοι φορείς ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια.

Είναι χαρακτηριστικό πως η ίδια η έκφραση «νεοφυής επιχείρηση» καθιερώθηκε μέσα από εκείνη τη διαδικασία· εμπνευστής της ήταν ο ιδρυτικός γενικός γραμματέας της Ένωσης, δικηγόρος Γιώργος Παπαδόπουλος. Ήταν μια εποχή όπου όλα έπρεπε να ειπωθούν για πρώτη φορά — να οριστούν, να αποκτήσουν σχήμα και περιεχόμενο.

Η ΕΕΝΕ είχε το θάρρος να διατυπώσει έναν σαφή ορισμό: νεοφυής είναι μια επιχείρηση νέα, αυτόνομη —όχι προϊόν κληρονομικού ή ταξικού προνομίου, ούτε κρατικής εξάρτησης— καινοτόμος και με προοπτική δυναμικής ανάπτυξης. Να είναι δηλαδή μια επιχείρηση μεγάλων οριζόντων. Αυτή η τρίτη προϋπόθεση ήταν η καρδιά του ορισμού, γιατί ανέδειξε τον πυρήνα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας: τη φιλοδοξία να μεγαλώσει, να παράξει αξία και να σταθεί διεθνώς.

Παράλληλα, η Ένωση είχε τη διορατικότητα να χαρτογραφήσει πέντε στρατηγικούς τομείς για την ανάπτυξη των startups στην Ελλάδα: τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, τουρισμό, πολιτισμό, αγροδιατροφική επιχειρηματικότητα, ενέργεια και μεταφορές — με έμφαση στις καθαρές μορφές και τη ναυτιλία. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως μια ομάδα εθελοντών, χωρίς χρηματοδότηση, κατέληξε τότε σε συμπεράσματα πιο καθαρά και ουσιαστικά από μελέτες εκατομμυρίων ευρώ που ακολούθησαν.

Το όραμα της ΕΕΝΕ ήταν ξεκάθαρο: να υπάρξει ένας ανοιχτός, συλλογικός και αντιπροσωπευτικός φορέας των startups, από τα startups και για τα startups. Ένας οργανισμός που θα ανήκει στους ίδιους τους δημιουργούς του, που θα εκφράζει τις ανάγκες και τις αξίες της νέας επιχειρηματικότητας — της επιχειρηματικότητας που βασίζεται στη γνώση, στην καινοτομία και στην εξωστρέφεια, όχι στην εύνοια και στις “γνωριμίες”.

Η ΕΕΝΕ ήταν η πρώτη που είπε με σαφήνεια πως η αντίληψη της επιχειρηματικότητας ως μιας ευνοιοκρατικής εμπορικής σχέσης με το κράτος είναι στον πυρήνα του οικονομικού προβλήματος της χώρας. Πρότεινε ένα νέο μοντέλο, την οικονομίας της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας και κάλεσε κάθε δημιουργό να ενταχθεί στο νέο αυτό κίνημα.

Το δίδαγμα της πρώτης εμπειρίας

Από την πρώτη εμπειρία της ΕΕΝΕ προκύπτει και ένα σημαντικό δίδαγμα. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις είναι, από τη φύση τους, εφήμερες: ζουν καθημερινά υπό πίεση, παλεύοντας για επιβίωση, ανάπτυξη και χρηματοδότηση. Συχνά οι άνθρωποι που τις δημιουργούν δεν είχαν —και δεν έχουν ούτε σήμερα— τον χρόνο να συνεισφέρουν όσο θα ήθελαν σε συλλογικές προσπάθειες, παρότι το επιθυμούν. Όμως αυτή η πραγματικότητα έχει πλέον αλλάξει.

Ο αριθμός των ελληνικών startups έχει πολλαπλασιαστεί, και μαζί του έχει αυξηθεί ο βαθμός ωριμότητας και συνειδητοποίησης. Υπάρχει σήμερα κρίσιμη μάζα ανθρώπων που μπορούν να διαθέσουν τον χρόνο, την ενέργεια και την προσοχή που χρειάζεται, ώστε η Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων να επιτύχει πραγματικά τους σκοπούς της.

Και κάτι ακόμη: παρότι η νέα Ένωση θα θελήσει να συνεργαστεί με κρατικούς και θεσμικούς φορείς όπως το Elevate Greece και άλλες σχετικές πρωτοβουλίες, έχει τεράστια σημασία η αντιπροσωπευτικότητα, η διαφάνεια και η ενεργός συμμετοχή. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρχει ένας συλλογικός φορέας που εκφράζει αυθεντικά την κοινότητα — και όχι συμφέροντα τρίτων.

Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον πως η πιο επιτυχημένη δράση της ΕΕΝΕ ήταν οι συναντήσεις «Είμαι - Κάνω - Θέλω», όπου οι ιδρυτές και τα στελέχη νεοφυών επιχειρήσεων μπορούσαν να συζητήσουν αδιαμεσολάβητα και ισότιμα, να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον χωρίς προϋποθέσεις και να καλλιεργήσουν στην πράξη την κουλτούρα της συνεργασίας που τόσο λείπει από το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον.

Η ώρα της επανίδρυσης

Η παραδοσιακή επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, ιδιαίτερα οι μεγάλες και κρατικοεξαρτημένες επιχειρήσεις, παρέμειναν —και παραμένουν— καχύποπτες απέναντι στις νεοφυείς. Όμως η ουσία είναι απλή: οι startups είναι η ελπίδα για έναν νέο τύπο ελληνικής οικονομίας· μια οικονομία ανοιχτή, δίκαιη, δημιουργική, με πραγματική διεθνή προοπτική.

Γι’ αυτό και πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να ξαναδώσουμε ζωή σε εκείνη την πρωτοβουλία του 2011 — όχι με νοσταλγία, αλλά με πίστη στο μέλλον.

Ως ένας από τους ιδρυτές και πρώτος πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων, αισθάνομαι πως έχω την ευθύνη να αναλάβω την πρωτοβουλία για τη σύγκληση μιας ανοιχτής γενικής συνέλευσης επανίδρυσης. Μιας διαδικασίας ανοιχτής, δημοκρατικής, διαφανούς και συμμετοχικής, που θα ανήκει εξ ολοκλήρου στα μέλη της.

Η δική μου αποστολή περιορίζεται στο να διευκολύνω τη γέννηση ενός οργανισμού που δεν θα μου ανήκει, ούτε θα με περιλαμβάνει. Έναν οργανισμό με δική του υπόσταση, με αυτονομία, με ήθος και θεσμική συνέχεια.

Σκοπός μου δεν είναι να επιστρέψω στο παρελθόν, αλλά να βοηθήσω να χτιστεί κάτι νέο, συλλογικό και ώριμο — η φωνή της νεοφυούς επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.

Κάλεσμα συμμετοχής

Καλώ, λοιπόν, όλες και όλους τους ιδρυτές και συνιδρυτές των ελληνικών startups να συμμετάσχουν στον διάλογο για την επανίδρυση της ΕΕΝΕ. 

Όποιος ή όποια έχει άποψη, προβληματισμό ή ιδέα για το πώς πρέπει να διαμορφωθεί αυτός ο νέος οργανισμός, παρακαλώ ας μη διστάσει να επικοινωνήσει μαζί μου.

Το επόμενο βήμα θα είναι να οριστεί ο τόπος και ο χρόνος της Γενικής Συνέλευσης Επανίδρυσης.

Όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να επικοινωνήσουν είτε μέσω της φόρμας επικοινωνίας του ιστολογίου μου, είτε απευθείας μέσω του LinkedIn.

Αυτό που χρειάζεται σήμερα το ελληνικό οικοσύστημα δεν είναι ένας ακόμη φορέας. Είναι ένας θεσμός αυτοπεποίθησης, συμμετοχής, αντιπροσωπευτικότητας, διαφάνειας και ενότητας — ένας οργανισμός που θα μας επιτρέψει να ορίσουμε συλλογικά το μέλλον μας.

Η στιγμή είναι τώρα.

Ας την αξιοποιήσουμε με αποφασιστικότητα, αισιοδοξία και πίστη στις δυνάμεις μας.

Η Κοιτίδα της Επιστήμης Υπολογιστών στην Ελλάδα

Τα σύμβολα λένε πολλά για έναν οργανισμό. Δεν είναι απλώς διακοσμητικά στοιχεία, αλλά αντανάκλαση της βαθύτερης κουλτούρας και των αξιών του. Βλέποντας στον τοίχο της κεντρικής αίθουσας του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης τις μορφές του Alan Turing και της Ada Lovelace, ένιωσα πως η επιλογή αυτή συμπυκνώνει ό,τι καλύτερο αντιπροσωπεύει το Τμήμα: σεβασμό στην επιστήμη, ιστορική αυτογνωσία και ανοιχτό πνεύμα.

Ο Turing, ο άνθρωπος που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Πληροφορικής και συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη κατά του ναζισμού, και η Lovelace, κόρη του Λόρδου Βύρωνα και πρώτη που συνέλαβε την έννοια του προγράμματος για μηχανή υπολογισμού, εκπροσωπούν μαζί τη δημιουργική σύνθεση λογικής και φαντασίας. Εκείνος, ο αυστηρός στοχαστής της μηχανικής νοημοσύνης· εκείνη, η οραματίστρια που διείδε την ποίηση μέσα στους αλγορίθμους.

Δεν είναι τυχαίο που ένα ελληνικό πανεπιστήμιο επέλεξε να τιμήσει ακριβώς αυτούς τους δύο. Με αυτή την εικόνα, το Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης δεν τιμά μόνο δύο κορυφαίους επιστήμονες, αλλά και την ίδια την έννοια της επιστημονικής περιέργειας, της ελευθερίας της σκέψης και της πνευματικής ισότητας. Και αυτό, πράγματι, είναι ένας από τους λόγους που το καθιστούν το κορυφαίο στο είδος του στη χώρα μας.

Η σκιά της οπλοκατοχής στην Κρήτη

Συχνά λέω στους φίλους μου πως ‘είμαι Αρβανίτης στο αίμα και Κρητικός στο πνεύμα’. Τα φοιτητικά μου χρόνια στο Ηράκλειο με επηρέασαν καθοριστικά, θα έλεγα ότι διαμόρφωσαν την προσωπικότητα μου. Η Κρήτη έχει ένα μεγαλείο που κάθε άνθρωπος οφείλει να γνωρίσει.

Όπως οτιδήποτε στον κόσμο μας η Κρήτη έχει κι αυτή δύο πρόσωπα, ένα φωτεινό και ένα σκοτεινό. Σήμερα όλη η Ελλάδα είδε το σκοτεινό της πρόσωπο και όλοι εμείς οι Κρητικοί, είτε στο αίμα ή στο πνεύμα, λυπηθήκαμε πολύ.

Τα τραγικά γεγονότα στα Βορίζα Ηρακλείου φέρνουν ξανά στο φως ένα πρόβλημα που όλοι γνωρίζουμε αλλά λίγοι τολμούν να αντιμετωπίσουν: τη διαδεδομένη οπλοκατοχή στη μεγαλόνησο.

Το φαινόμενο αυτό, που συχνά βαφτίζεται «παράδοση», δεν έχει καμία σχέση με την αυθεντική κρητική λεβεντιά — εκείνη που σήμαινε αξιοπρέπεια, αυτοσυγκράτηση και ευθύνη, όχι επίδειξη δύναμης.

Η οπλοκατοχή δεν εκφράζει ανδρεία αλλά ανασφάλεια· δεν δείχνει θάρρος, αλλά θρασυδειλία. Ο πραγματικά δυνατός άνθρωπος δεν χρειάζεται όπλο για να επιβληθεί ή να προστατευθεί.

Όσοι κρατούν όπλα στο όνομα της «τιμής» προσβάλλουν την ίδια την ιστορική και ηθική παράδοση του νησιού, που υπήρξε πάντοτε σύμβολο ελευθερίας, όχι αυθαιρεσίας.

Η ανοχή απέναντι σε αυτή την κουλτούρα έχει επιτρέψει την εξάπλωσή της σε όλη τη χώρα, συνδεόμενη πλέον άμεσα με την άνθιση του οργανωμένου εγκλήματος. Η πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να το αντιμετωπίσουν ως κορυφαία προτεραιότητα. Η Κρήτη —και η Ελλάδα συνολικά— αξίζουν μια εποχή όπου η λεβεντιά μετριέται με νηφαλιότητα, αξιοπρέπεια και σεβασμό προς τον άνθρωπο, όχι με σφαίρες.

Ο Επίκουρος για τον έρωτα και τη φιλία

Ο έρωτας γοητεύει, μα επίσης παγιδεύει.

Το γνώριμο σχήμα —πόθος, μέθη, εκπλήρωση, και ύστερα ζήλεια ή πλήξη— αφήνει πίσω του μια λεπτή ανησυχία. Δεν είναι «κακός» καθαυτό· είναι όμως ασταθής, γιατί τρέφεται από την έλλειψη και φωτίζεται από τον φόβο της απώλειας. Κι αν κοιτάξουμε βαθύτερα, πίσω από την απώλεια παραμονεύει ο πρωταρχικός φόβος: ο φόβος του θανάτου. Γι’ αυτό ο Επίκουρος τον κατατάσσει στις μη αναγκαίες ηδονές: πρόσκαιρη απόλαυση, χωρίς συνεισφορά στη γαλήνη.

Η ευδαιμονία για τον Επίκουρο δεν μετριέται με εξάρσεις, αλλά με αταραξία. 

Η «τετραφάρμακος» δείχνει την κατεύθυνση: ἄφοβον ὁ θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος, τ’ ἀγαθὸν εὔκτητον, τὸ δεινὸν εὐεκκαρτέρητον. Όταν ο θάνατος «οὐδέν πρὸς ἡμᾶς», ατονεί κι η ρίζα της ανησυχίας που κάνει τον εραστή να προσκολλάται, να ζητά κατοχή, να αγωνιά. Τότε ο έρωτας μπορεί να υπάρξει πιο ήρεμος, ως αγαθό που δεν σφετερίζεται τον νου.

Εδώ αναδεικνύεται η φιλία: 

Ο Επίκουρος την υμνεί ως το σταθερότερο στήριγμα της ανθρώπινης ζωής: «χορεύει ολόγυρα στην οικουμένη, καλώντας μας να ξυπνήσουμε για χάρη της ευτυχίας». Η φιλία δεν υπόσχεται αθανασία ούτε ζητά εγγυήσεις· προσφέρει ασφάλεια χωρίς κατοχή, χαρά χωρίς άγχος, αμοιβαιότητα χωρίς σκιά. Είναι ο τόπος όπου ο άνθρωπος παύει να διαπραγματεύεται με το κενό και αρχίζει να νοηματοδοτεί συνειδητά τον βίο του.

Ο Επίκουρος δεν κηρύσσει αποχή, αλλά μέτρο και καθαρότητα: πρώτα οι αναγκαίες συνθήκες του σώματος και του βίου —η «γαστρός ἡδονή» ως βάση ηρεμίας— κι έπειτα οι επιλογές που συντηρούν την αταραξία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο έρωτας αξίζει όταν δεν αναζωπυρώνει τον υπαρξιακό πανικό· όταν, φωτισμένος από τη φιλία, γίνεται σχέση ελευθερίας.

Ίσως λοιπόν ο έρωτας να είναι η αρχή της φλόγας και η φιλία η διάρκειά της. Ο πρώτος μας συγκλονίζει, η δεύτερη μας γαληνεύει. Κι αν έχουμε πράγματι μία ζωή, τότε το ζητούμενο δεν είναι η παράταση της ταραχής, αλλά η καλλιέργεια εκείνης της ήρεμης χαράς που κάνει την τελευταία ημέρα —όπως έγραψε ο ίδιος ο φιλόσοφος— «ευτυχισμένη». Σ’ αυτή την υπέροχη ισορροπία, ο έρωτας βρίσκει το μέτρο του και η φιλία το αληθινό της μεγαλείο.

Τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου;

Έκπληκτος έμαθα πως τα παιδάκια πια την 28η Οκτωβρίου μαθαίνουν ότι γιορτάζουμε τις “μέρες ελευθερίας”. Έγινα έξαλλος, το ομολογώ. Όχι, δεν γιορτάζουμε απλώς την ελευθερία, ούτε μια αόριστη “ανθρώπινη αξία”.

Γιορτάζουμε μια χρυσή σελίδα της ελληνικής ιστορίας — τότε που ένα μικρό έθνος στάθηκε όρθιο απέναντι στον φασισμό. Μια στιγμή όπου η αξιοπρέπεια νίκησε τον φόβο, και η ψυχή ενός λαού έγινε η πρώτη μεγάλη ρωγμή στο σκοτάδι που σκέπαζε την Ευρώπη.

Όπως το έλεγε ο μεγάλος δάσκαλος Μιχάλης Χαραλαμπίδης:

«Τα camicia nera σκίστηκαν στην Πίνδο», ανοίγοντας τον δρόμο για όλους τους λαούς που θα ακολουθούσαν.

Αυτό γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου — την αρχή της ευρωπαϊκής Αντίστασης. Την απόφαση ενός λαού να μην υποκύψει. Την επιλογή του ανθρώπου απέναντι στο τέρας.

Κι όμως, μέσα στη σύγχυση των καιρών, κινδυνεύουμε να σβήσουμε το νόημα αυτής της μέρας μέσα σε μια πολιτικά “ουδέτερη” γλώσσα. Η παιδεία, αντί να διδάσκει την αλήθεια, συχνά την εξομαλύνει — για να μην ενοχλεί. Μα έτσι ξεθωριάζει η ιστορική μνήμη· κι όπου η μνήμη ξεθωριάζει, η ελευθερία καταντά λέξη χωρίς ρίζες.

Αυτό πρέπει να μάθουν τα παιδιά μας: πως η 28η Οκτωβρίου δεν είναι “ημέρα ελευθερίας”, αλλά ημέρα Αντίστασης. Πως είτε άνθρωπος θα γίνεις, είτε φασίστας. Και πως ο άνθρωπος γεννιέται πραγματικά μόνο τη στιγμή που λέει το δικό του ΟΧΙ.

Επιστρέφοντας στην Πολιτική μέσα από τα βιβλία

Μοιράζομαι παρακάτω την παρέμβασή μου στο διήμερο εκδηλώσεων μνήμης του Μιχάλη Χαραλαμπίδη με τίτλο «Εἶσαι τοῦ Ρήγα Φερραίου παιδί!», στις 28 και 29 Μαρτίου 2025.

Μιλώ για την περιφερειακή ανάπτυξη, για την επικαιρότητα της σκέψης του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, την ηθική υποχρέωση που έχουμε απέναντί του όπως και για την ανάγκη κινητοποίησης. Κινητοποίησης που πρέπει να ξεκινήσει μέσα από την γνώση, μέσα από το διάβασμα των βιβλίων. 

Ένα νέο πολιτικό κίνημα, πολιτικό με την αυθεντική και όχι με την κυρίαρχη μεν, εκφυλισμένη δε έννοια του όρου, για να έχει λόγο ύπαρξης, οφείλει πρώτα και κύρια να είναι μορφωτικό. 

Το μνημειώδες συγγραφικό έργο του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, πέρα από το λαμπρό προσωπικό του παράδειγμα, αποτελεί την απαραίτητη πυξίδα που θα δείξει τη διαδρομή της γέννησης του νέου αυτού κινήματος.

Προς μια παιδεία αυτοπεποίθησης: Η τραγωδία της «αγγλόφωνης» εκπαίδευσης

Τι τραγωδία και τι ειρωνία μαζί: η χώρα που χάρισε στον κόσμο τη γλώσσα της λογικής και της ποίησης, να θεωρεί σήμερα «πλεονέκτημα» την εκπαίδευση σε μια ξένη γλώσσα. Γενιές παιδιών που θα μπορούσαν να μιλούν και να γράφουν άπταιστα ελληνικά, τελικά μετά βίας τη συλλαβίζουν. Είναι μια ασύλληπτη καταστροφή — όχι απλώς γλωσσική, αλλά πολιτισμική και κοινωνική.

Η ελληνική γλώσσα δεν είναι απλώς εργαλείο επικοινωνίας· είναι τρόπος σκέψης. Πάνω της χτίστηκαν οι έννοιες της ελευθερίας, της αρετής και της δικαιοσύνης. Και δεν είναι υπερβολή να πούμε πως υπήρξε η πρώτη πραγματικά παγκοσμιοποιημένη γλώσσα. Από την Αλεξάνδρεια ως τη Βακτρία και από τη Συρία ως την Κάτω Ιταλία, η κοινή ελληνική —η lingua franca του αρχαίου κόσμου— υπήρξε το όχημα του λόγου, της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Στους αιώνες που ακολούθησαν, από αυτήν δανείστηκαν δεκάδες γλώσσες, μεταφέροντας στην παγκόσμια σκέψη τις ρίζες των ελληνικών εννοιών. Κι όμως, σήμερα, εμείς οι ίδιοι τη θεωρούμε σχεδόν βάρος.

Δεν έχω τίποτα εναντίον των αγγλικών· είναι απαραίτητα, όπως και κάθε ξένη γλώσσα. Το πρόβλημα αρχίζει όταν τα μετατρέπουμε από μέσο γνώσης σε υποκατάστατο ταυτότητας. Δεν θέλουμε απλώς να μάθουμε αγγλικά· θέλουμε να γίνουμε αγγλόφωνοι, λες και η μίμηση μιας άλλης κουλτούρας θα μας εξαγνίσει από την αμηχανία μας απέναντι στη δική μας. Αυτό όμως είναι το μεγαλύτερο ψέμα — και η πιο ύπουλη μορφή αλλοτρίωσης.

Όταν ένας λαός χάνει την αυθεντική του φωνή, υποτάσσεται χωρίς να το καταλάβει. Είναι το μαρτύριο της ψεύτικης ταυτότητας: το να πιστεύεις πως γίνεσαι «σύγχρονος» ενώ στην πραγματικότητα αποκόβεσαι από τον εαυτό σου. Ο Antonio Gramsci το είχε περιγράψει εύστοχα έναν αιώνα πριν: καμία εξουσία δεν είναι σταθερή χωρίς πολιτισμική ηγεμονία. Και η ηγεμονία αυτή δεν επιβάλλεται με τη βία — επιβάλλεται με τη γλώσσα, με τα πρότυπα, με το τι θεωρούμε «κανονικό». Όλοι οι λαοί που βίωσαν πολιτισμική υποταγή σε μεγάλες δυνάμεις πέρασαν αυτήν την οδυνηρή φάση — την ψευδαίσθηση ότι η σωτηρία βρίσκεται στην αντιγραφή. Κι όμως, καμία μίμηση δεν φέρνει ελευθερία· μόνο η δημιουργική αυτοπεποίθηση το κάνει.

Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: παιδιά που αδυνατούν να διατυπώσουν ολοκληρωμένη σκέψη, γιατί η γλώσσα τους έχει περιοριστεί σε λεξιλόγιο επιβίωσης. Κι όταν περιορίζεται η γλώσσα, φτωχαίνει και η σκέψη. Όπως σημείωνε ο Robert Reich στο The Common Good, η παιδεία είναι η βάση της κοινωνικής συνοχής· όταν χάνεται η κοινή γλώσσα, χάνεται και η κοινή πραγματικότητα.

Η «αγγλόφωνη» φρενίτιδα είναι, στην ουσία, η νέα μορφή ταξικότητας. Γιατί ποιοι μπορούν να τη χρηματοδοτήσουν; Οι λίγοι. Οι υπόλοιποι αρκούνται σε ένα δημόσιο σχολείο που έχει αφεθεί στην τύχη του. Έτσι, η γλωσσική ανισότητα έρχεται να προστεθεί στις κοινωνικές, ολοκληρώνοντας την απαξίωση της δημόσιας παιδείας — αυτής που κάποτε αποτελούσε τον πυρήνα της κοινωνικής κινητικότητας.

Αν τα παιδιά αντιλαμβάνονταν τι κακοποίηση υφίστανται, θα επαναστατούσαν. Μα το χειρότερο είναι πως ούτε το συνειδητοποιούν — κι αυτό είναι ευθύνη δική μας. Γιατί η γλώσσα, όπως ο αέρας και το φως, δεν ανήκει σε κανέναν· είναι κοινό αγαθό. Όποιος την υποτιμά, υπονομεύει το ίδιο του το μέλλον.

Σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι να παράγει άψογους μιμητές, αλλά ανθρώπους με αυτοπεποίθηση. Να μαθαίνουν να στέκονται ισότιμα στον κόσμο, με σεβασμό προς όλους αλλά και χωρίς να νιώθουν κατώτεροι απέναντι σε κανέναν. Η πραγματική παιδεία καλλιεργεί τη βεβαιότητα ότι μπορείς να συμμετέχεις στο παγκόσμιο γίγνεσθαι χωρίς να απαρνηθείς τον εαυτό σου· ότι μπορείς να συνομιλείς, όχι να υποτάσσεσαι.

Η λύση δεν βρίσκεται σε «διεθνοποιημένα» προγράμματα. Βρίσκεται στη βαθιά επανεκτίμηση της παιδείας ως κοινωνικού δεσμού. Να ξαναγίνει η γλώσσα μας πηγή υπερηφάνειας και χαράς· όχι εργαλείο εξετάσεων, αλλά μέσο έκφρασης και δημιουργίας. Να εμπιστευθούμε το δημόσιο σχολείο, να στηρίξουμε τους δασκάλους, να δείξουμε ενδιαφέρον.

Αν θέλουμε πραγματικά μια Ελλάδα που να στέκεται ισότιμα στον κόσμο, πρέπει πρώτα να ξαναβρούμε τη φωνή μας. Να μάθουμε ξένες γλώσσες για να επικοινωνούμε με τους άλλους — χωρίς να πάψουμε να μιλάμε ουσιαστικά με τον εαυτό μας. Γιατί η πρόοδος δεν είναι να αρνηθείς ποιος είσαι· είναι να μπορείς να πεις ποιος είσαι, καθαρά και με αυτοπεποίθηση.

Μῆτις — Η θεά της επιχειρηματικότητας

Σήμερα το πρωί διάβαζα ένα πολύ ωραίο βιβλίο με τίτλο «Το εγκώμιο της απραξίας» του Φρανσουά Ζυλλιέν. Σε ένα σημείο μιλάει για μια ελληνική λέξη που λέγεται «μῆτις», η οποία χρησιμοποιούταν πριν την κλασική περίοδο.

Μου κίνησε το ενδιαφέρον διότι ο συγγραφέας δηλώνει αδυναμία να τη μεταφράσει ακριβώς· λέει πως έχει να κάνει με την αποτελεσματικότητα. Όμως δεν είναι μόνο αυτή. Μία μετάφραση - που δίνει βέβαια από τα γαλλικά - είναι η "καπατσοσύνη", όπως θα λέγαμε για έναν έμπορο.

Νομίζω όμως πως έχει πολύ μεγάλη σχέση με την επιχειρηματικότητα, τουλάχιστον όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι. Ας ανακαλύψουμε λοιπόν εκ νέου τη Μήτιδα, σύζυγο του Δία, ο οποίος εν τέλει την …κατάπιε, ώστε να σιγουρευτεί πως θα την αφομοιώσει πλήρως!

υγ. Στα αγγλικά θα την απέδιδα περιφραστικά περίπου ως "read the room / catch the wave / go with the flow, and, eventually, thrive".

Η παρακμή της χώρας σε ένα γράφημα

Το αναδημοσιεύω χωρίς κανένα επιπλέον σχόλιο, πέραν του ότι αποτελεί μεγάλη ντροπή για τη χώρα που διαμόρφωσε την έννοια της ‘παιδείας’ όπως σήμερα την αντιλαμβάνεται όλος ο πλανήτης.

Όποιος επιθυμεί να δει τις λεπτομέρειες μπορεί να το κάνει εδώ.

Επιχειρηματικότητα, ιδέες και γλώσσα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Τι είναι μια εταιρεία;

Αξίζει πραγματικά να αναρωτηθούμε. Είναι το ΑΦΜ της ή το καταστατικό της; Μήπως είναι τα γραφεία της ή άραγε το προϊόν της;

Αν το μελετήσουμε θα καταλήξουμε πως είναι κάτι πέρα από αυτό. Είναι μια ιδέα, ένα όραμα ή ίσως μια κοινή πεποίθηση, η οποία με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο ενώνει και συντονίζει ανθρώπους ώστε να συν-εργαστούν και να συν-δημιουργήσουν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Στο μνημειώδες έργου του ‘Sapiens’ ο Harari αναφέρει έναν παρόμοιο συλλογισμό. Όταν το διάβασα μου φάνηκε υπερβολικός, όσο όμως το σκέφτομαι και όσο αναλογίζομαι την εμπειρία, τελικά κρίνω πως έχει δίκιο.

Μια εταιρεία είναι (και αυτή) μια ιδέα.

Να προσέχουμε τις ιδέες μας λοιπόν και να φροντίζουμε να τις μοιραζόμαστε με τους σωστούς ανθρώπους, μην ξεχνώντας πως αυτός είναι τελικά ο ρόλος τους: Να υπηρετούν τον άνθρωπο.

Τέλος, ειδικά στην εποχή της αναπλαστικής τεχνητής νοημοσύνης (Gen AI), πρέπει να ξαναδούμε με μεγάλη σοβαρότητα την γλώσσα. Αν χάσουμε, ή καλύτερα αν σταματήσουμε να εξελίσσουμε την γλώσσα, θα είναι ένα μεγάλο πισωγύρισμα για την ανθρωπότητα καθότι χωρίς γλώσσα, δεν υπάρχουν (αξιόλογες) ιδέες. Αν φτάσουμε εκεί, καμιά μηχανή δεν θα μπορέσει να μας βοηθήσει.

Τώρα λοιπόν που ξεκινά η σχολική χρονιά, αν θέλετε ακούστε με: Μην σας απασχολούν οι πολλές δραστηριότητες, ούτε το απύθμενο βάθος των διαφόρων δεξιοτήτων.

Τα παιδιά μας βασικά πρέπει να μάθουν να γράφουν και να μιλάνε. Να κάνουν φυσική αγωγή και μουσική, όπως θέλει η κλασική παιδεία. Πάνω απ' όλα όμως, να διδαχτούν να αγαπάνε. Αν επιτευχθούν αυτά, η αποστολή μας ως κοινωνία θα έχει εκπληρωθεί. 

Στη γιορτή για τα 25 χρόνια της Virtual Trip

Ο Επίκουρος, πιθανότατα ο κορυφαίος των διανοητών ανά τους αιώνες, την αποκαλούσε ‘καταστηματική ηδονή’.

Ισως αυτό περιγράφει καλύτερα το βίωμα μου κατά την αποψινή γιορτή με τους συναδέλφους μου για τα 25 χρόνια από την ίδρυση της ‘εταιρείας των φοιτητών’, της Virtual Trip.

Ένα τεράστιο ευχαριστώ, μέσα απ’ την καρδιά μου, σε όλους όσους ταξιδέψαμε μαζί αυτό το τέταρτο του αιώνα!

Τέλος, μια υπόσχεση πως θα συνεχίσουμε με την ίδια ενέργεια και ενθουσιασμό για τα επόμενα 25 χρόνια, προσπαθώντας να είμαστε χρήσιμοι, να είμαστε δημιουργικοί και διαφυλάττοντας ως κόρη οφθαλμού την ανθρώπινη υπόστασή μας.

Χρειάζεται και τύχη, κυρίως όμως απαιτείται επιμονή

Καθώς γιορτάζουμε τα 25 χρόνια από την ίδρυση της Virtual Trip, ένα μήνυμα του συνιδρυτή μου, του Περικλή Ακριτίδη, μου φάνηκε ιδιαίτερα εύστοχο:

«Αν έμαθα κάτι τα τελευταία 25 χρόνια, είναι ότι για να πετύχεις πρέπει να επιμείνεις. Η τύχη μετράει, αλλά δεν είναι το παν».

Δεν θα μπορούσα να το θέσω καλύτερα. Για μένα, αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική αλήθεια όχι μόνο της επιχειρηματικότητας, αλλά της ίδιας της ζωής.

Στην Ελλάδα μεγαλώσαμε μέσα σε μια βαθιά ριζωμένη «κουλτούρα της τύχης». Αν κάποιος πετυχαίνει, λέμε ότι «στάθηκε τυχερός». Αν αποτυχαίνει, τον λυπόμαστε γιατί «ήταν άτυχος». Είναι μια βολική εξήγηση για όλα, που μας απαλλάσσει από την ευθύνη να δούμε κατάματα την πραγματικότητα: ότι τις περισσότερες φορές δεν επιμείναμε όσο έπρεπε, δεν προσπαθήσαμε αρκετά, δεν δουλέψαμε με την απαιτούμενη συνέπεια και ένταση.

Η αλήθεια είναι σκληρή αλλά απελευθερωτική: η τύχη παίζει πολύ μικρότερο ρόλο απ’ όσο νομίζουμε. Ναι, υπάρχουν οι ακραίες καταστάσεις που καθορίζουν δραματικά μια ζωή — από το να γεννηθείς σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μέχρι να βρεθείς θύμα ενός τραγικού ατυχήματος. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για το ενδεχόμενο να γεννηθεί κανείς σε μια ιδιαίτερα εύπορη οικογένεια. Όμως, έξω από αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις, η ζωή είναι, κατά μία έννοια, δίκαιη.

Αν επιμένεις σοβαρά, με συνέπεια και για αρκετό καιρό, τότε έχεις πραγματικές πιθανότητες να πετύχεις. Όχι σίγουρη επιτυχία — αλλά σίγουρες πιθανότητες. Και αυτό είναι κάτι που το χρωστάμε πρώτα στον εαυτό μας και μετά στην κοινωνία μας: να πάψουμε να κρυβόμαστε πίσω από τη «τύχη» και να αναλάβουμε την ευθύνη της προσπάθειας.

Η «κουλτούρα της τύχης» είναι μια παγίδα που διαπερνά την ελληνική κοινωνία. Από το σχολείο και την πολιτική μέχρι την επιχειρηματικότητα και την καθημερινότητα, συνηθίσαμε να αναζητούμε εξωτερικές δικαιολογίες αντί να καλλιεργούμε την αρετή της επιμονής. Κι όμως, καμία κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει έτσι.

Η διαδρομή από τη Virtual Trip ως την Epignosis, την AbZorba Games, τη Yodeck και τόσες άλλες προσπάθειες το αποδεικνύει. Δεν πετύχαμε επειδή ήμασταν «τυχεροί». Πετύχαμε γιατί συνεχίσαμε. Γιατί δεν τα παρατήσαμε όταν όλα έμοιαζαν αβέβαια. Γιατί, μέσα από κόπο, απογοήτευση και εξάντληση, επιμείναμε.

Πέρα από την κοινωνία συνολικά, το μήνυμα αυτό έχει μεγάλη αξία για την κοινότητα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Αν καλλιεργούμε την ιδέα ότι «όλα είναι θέμα τύχης», ουσιαστικά αποθαρρύνουμε τους νέους ιδρυτές. Τους μαθαίνουμε να παραδίνονται νωρίς, να αλλάζουν εύκολα πορεία, να εγκαταλείπουν. Αντίθετα, το πιο πολύτιμο που μπορούμε να τους μεταδώσουμε είναι ότι η επιμονή είναι ο μόνος αξιόπιστος δρόμος προς την επιτυχία.

Κι αυτό είναι το πραγματικό μήνυμα που θέλω να μείνει από αυτήν την επέτειο:

Η τύχη είναι εκτός ελέγχου μας. Η επιμονή, όμως, είναι πάντα στα χέρια μας. Και αν θέλουμε να αλλάξουμε την πορεία της χώρας μας, πρέπει να επιλέξουμε την επιμονή — και να θάψουμε για πάντα την κουλτούρα της τύχης.

υγ. Θα ήθελα κλείνοντας, στο παραπάνω πλαίσιο, να αναγνωρίσω τη δική μου καλή τύχη. Γεννήθηκα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’70. Όχι μέσα στην προνομιούχα αφρόκρεμα, αλλά σε μια κοινωνία που μου προσέφερε σταθερότητα, παιδεία και δυνατότητες. Γι’ αυτό νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη. Γνωρίζω ότι για την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού οι δυνατότητες αυτές δεν προσφέρονται ακόμα. Έτσι λοιπόν, μία από τις αποστολές της ζωής μου είναι να αξιοποιώ όποιο βήμα έχω για να δώσω σε περισσότερους ανθρώπους —ιδίως σε όσους προέρχονται από λιγότερο τυχερές γωνιές του κόσμου— παρόμοιες ευκαιρίες: να προσπαθήσουν, να επιμείνουν, να πετύχουν.

Virtual Trip: 25 χρόνια από το πρώτο φοιτητικό startup στην Ελλάδα

Πριν από 25 χρόνια, στο Ηράκλειο Κρήτης, πέντε προπτυχιακοί φοιτητές μαζί με την Critical Publics ξεκινήσαμε τη Virtual Trip. Ίσως το πρώτο φοιτητικό startup στην Ελλάδα. Μια προσπάθεια που άνοιξε δρόμους, με πολλές δοκιμές και –όπως ήταν αναμενόμενο– αρκετές αποτυχίες. Όμως μέσα από αυτήν τη διαδικασία χτίστηκε το γόνιμο έδαφος για μελλοντικές μεγάλες επιτυχίες, όπως οι εταιρείες Epignosis, Yodeck και AbZorba Games.

Εκείνη την Τρίτη, 5 Σεπτεμβρίου 2000, όταν με τον Περικλή, τον Χάρη, τον Μίλτο και τον Νίκο ιδρύαμε τη Virtual Trip, δεν ξέραμε τι μας επιφύλασσε το μέλλον. Ήμασταν όμως όλοι γεμάτοι ενθουσιασμό για αυτό το πρώτο βήμα στο άγνωστο.

Αναλογιζόμενος σήμερα αυτό το τέταρτο του αιώνα, καταλήγω ότι ο «ενθουσιασμός του εξερευνητή» αποτελεί βασικό κινητήριο μοχλό όχι μόνο για τους ιδρυτές, αλλά για όλα τα μέλη κάθε επιχειρηματικού οργανισμού. Η επιχειρηματικότητα είναι ένα βήμα στο άγνωστο· ένα ταξίδι σε αχαρτογράφητα νερά. Και όμως, η δύναμη της θέλησης για εξερεύνηση μπορεί να γίνει τόσο ισχυρή, που συχνά μοιάζει με σιγουριά – ή ακόμα και με βεβαιότητα.

Νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη για όλους όσους ταξιδέψαμε μαζί, από το υπόγειο του Επιστημονικού και Τεχνολογικού Πάρκου Κρήτης μέχρι το κτίριο της Starttech Ventures στο κέντρο της Αθήνας.

Σήμερα, σε αυτήν την επέτειο, μπορώ μόνο να πω πως η εσωτερική ανάγκη μου για εξερεύνηση, για δοκιμή νέων πραγμάτων, παραμένει το ίδιο ισχυρή όπως εκείνη την Τρίτη του Σεπτεμβρίου του 2000.

Στα επόμενα 25 χρόνια, λοιπόν!

Αξίζει να ιδρύεται μια νεοφυής επιχείρηση αποκλειστικά για να πουληθεί;

Στο οικοσύστημα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας υπάρχει μια ιδέα που επανέρχεται ξανά και ξανά: ότι οι startups φτιάχνονται για να πουληθούν. Πρόκειται για μια από τις πιο διαδεδομένες παρεξηγήσεις — και, κατά τη γνώμη μου, μια αντίληψη που κάνει ζημιά. Γιατί αν δούμε την επιχειρηματικότητα μόνο μέσα από το πρίσμα της εξαγοράς, υποσκάπτουμε τα ίδια της τα θεμέλια.

Η αξία μιας επιχείρησης δεν είναι η «ελπίδα» μιας μελλοντικής εξόδου. Είναι το σύνολο των μελλοντικών της κερδών. Η δουλειά των ιδρυτών είναι να χτίζουν χρόνο με τον χρόνο μια εταιρεία που βελτιώνει συνεχώς την κερδοφορία της και παράλληλα αυξάνει το μακροπρόθεσμο δυναμικό της. Αυτό σημαίνει διαρκή ισορροπία: ανάπτυξη, κερδοφορία και επενδύσεις που απλώνονται σε διαφορετικούς ορίζοντες — από το άμεσο μέχρι το μακρινό μέλλον.

Μια εταιρεία που λειτουργεί με αυτή τη λογική μπορεί να σταθεί μόνη της. Μπορεί να είναι βιώσιμη, αναπτυσσόμενη και ιδιαίτερα κερδοφόρα. Να μοιράζει μερίσματα, να δημιουργεί αξία για τους μετόχους και να προσφέρει προοπτική στους ανθρώπους της. Και ακριβώς επειδή δεν έχει ανάγκη να πουληθεί, αν προκύψει κάποτε μια προσφορά εξαγοράς, η αξία της θα είναι πολλαπλάσια.

Φυσικά, αν εμφανιστεί μια «πρόταση που δεν μπορείς να αρνηθείς», θα εξεταστεί. Μπορεί να αφορά μειοψηφικό ή πλειοψηφικό πακέτο, ή ακόμα και το σύνολο της εταιρείας. Πότε θα γίνει αυτό; Κανείς δεν μπορεί να το προβλέψει. Είναι πιθανό να συμβεί μέσα σε λίγα χρόνια; Ναι, ιδιαίτερα με τις σημερινές συνθήκες της αγοράς. Αλλά δεν είναι αυτός ο στόχος.

Ο πραγματικός στόχος είναι να φτιάξεις μια εταιρεία που δεν χρειάζεται να πουληθεί ποτέ. Μια εταιρεία που στέκεται όρθια χάρη στη δική της δύναμη. Αν η εξαγορά έρθει, θα είναι αποτέλεσμα αυτής της πορείας — όχι ο σκοπός της.

Και κάπου εδώ φαίνεται καθαρά η διαφορά ανάμεσα στην επιχειρηματικότητα που χτίζει και στην επιχειρηματικότητα που παρεξηγεί: η πρώτη δημιουργεί μακροχρόνια αξία, η δεύτερη κυνηγάει βραχυπρόθεσμες προσδοκίες.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Lean SpaceTech: Ο ελληνικός δρόμος προς το διάστημα με λιτή καινοτομία και επιχειρηματικότητα

Από παιδί με συνέπαιρνε το μυστήριο του διαστήματος. Διάβαζα Ιούλιο Βερν, Άρθουρ Κλαρκ, Ισαάκ Ασίμοφ· ρωτούσα ασταμάτητα για κβάζαρ, λευκούς νάνους και σουπερνόβα. Αναζητούσα να καταλάβω τι υπάρχει «εκεί έξω» και πώς θα μπορούσαμε κάποτε να φτάσουμε εκεί. Το όνειρο αυτό δεν με εγκατέλειψε ποτέ.

Μεγαλώνοντας, όμως, η επιχειρηματική οδός προς το διάστημα έμοιαζε απροσπέλαστη. Ένας χώρος που απαιτούσε αμέτρητα εκατομμύρια, όπου το καλύτερο που μπορούσε να πετύχει κανείς ήταν να γίνει υπεργολάβος ενός κρατικού οργανισμού. Πολύ μακριά από το όραμα που με ενέπνευσε ως παιδί.

Κι όμως, η αποστολή Chandrayaan-3 της Ινδικής Διαστημικής Υπηρεσίας άλλαξε τα δεδομένα. Με προϋπολογισμό μικρότερο από μια χολιγουντιανή ταινία διαστημικής επιστημονικής φαντασίας, έφτασε με επιτυχία στον νότιο πόλο της Σελήνης. Μια ιστορική στιγμή που απέδειξε πως με δημιουργικότητα, αποφασιστικότητα και λιτή λογική μπορείς να καταφέρεις όσα φάνταζαν αδύνατα.

Είναι η ίδια αρχή που στήριξε την πορεία μας στην τεχνολογία: να πετυχαίνεις περισσότερα με λιγότερα. Με πειθαρχία και καθαρό όραμα καταφέραμε να δημιουργήσουμε διεθνείς εταιρείες λογισμικού με περιορισμένους πόρους, αλλά με τεράστια επίδραση. Και τώρα αυτή η ίδια λογική μπορεί να ανοίξει δρόμο και στο διάστημα.

Η συνάντησή μου με τον Αύγουστο Πανταζίδη — Έλληνα επιστήμονα με όνειρο να γίνει ο πρώτος Έλληνας αστροναύτης — ήταν καθοριστική. Από εκεί ξεκίνησε το Lean SpaceTech: μια πρωτοβουλία που γεννήθηκε από το Starttech Ventures, αλλά που είναι πολύ περισσότερα από μια επένδυση. Είναι μια πρόσκληση για όσους πιστεύουν ότι το διάστημα δεν ανήκει στους δισεκατομμυριούχους και στα κράτη, αλλά σε όλους όσοι θέλουν να το προσεγγίσουν με φαντασία και λιτή καινοτομία.

Το Lean SpaceTech ξεκινά ως κοινότητα: ένας τόπος όπου επιστήμονες, μηχανικοί, επενδυτές και ονειροπόλοι μπορούν να συναντηθούν, να μοιραστούν ιδέες και να δημιουργήσουν. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι δεν χρειάζεσαι δισεκατομμύρια για να στοχεύσεις στα άστρα· χρειάζεσαι πίστη, καθαρή σκέψη και συνεργασία.

Αν έχεις κοιτάξει ποτέ τον νυχτερινό ουρανό και σκέφτηκες «θέλω να κάνω κάτι για να μας φέρει πιο κοντά εκεί», τότε το Lean SpaceTech είναι για σένα. Μαζί μπορούμε να κάνουμε το διάστημα προσβάσιμο. Μαζί μπορούμε να το κατακτήσουμε με τον λιτό τρόπο. Και, το σημαντικότερο απ' όλα, μαζί θα δημιουργήσουμε και θα αναπτύξουμε ένα νέο πεδίο επιχειρηματικότητας!

Lean SpaceTech: www.leanspacetech.com

Lean SpaceTech: www.leanspacetech.com

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

#FuturEdAI Hackathon στο Ηράκλειο: Μαζί για την εκπαίδευση του μέλλοντος

Με ιδιαίτερη χαρά ενημερώνω για τη διεξαγωγή του FuturEd AI Hackathon, μιας διοργάνωσης που πραγματοποιείται στο Ηράκλειο στις 2 και 3 Οκτωβρίου 2025 από την Epignosis σε συνεργασία με το Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πρόκειται για μια ξεχωριστή πρωτοβουλία που έχει στόχο να φέρει κοντά φοιτητές, απόφοιτους, ερευνητές αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο ώστε να σχεδιάσουμε όλοι μαζί τις λύσεις που θα αλλάξουν την εκπαίδευση μέσα από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Για εμένα προσωπικά, το Hackathon αυτό έχει και έναν έντονα συναισθηματικό χαρακτήρα. Είμαι απόφοιτος του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης εκεί σφυρηλατήθηκαν όχι μόνο οι πρώτες γνώσεις αλλά και οι φιλοδοξίες που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία μου. Στους χώρους του τμήματος, πριν από 25 χρόνια, ιδρύθηκε η Virtual Trip, η «εταιρεία των φοιτητών» που αποτέλεσε τη βάση για ό,τι ακολούθησε. Από εκείνον τον σπόρο γεννήθηκε σταδιακά η Επίγνωσις, η οποία σήμερα οργανώνει το Hackathon. Είναι ένας κύκλος που κλείνει με τον πιο όμορφο τρόπο: επιστρέφοντας στην πηγή για να μοιραστούμε έμπνευση και δημιουργικότητα με τις νέες γενιές.

Το FuturEd AI Hackathon απευθύνεται πρωτίστως στην κοινότητα του Τμήματος — φοιτητές, απόφοιτους, ερευνητές — αλλά και σε οποιονδήποτε άλλον θέλει να συμμετάσχει. Δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις· αρκούν η περιέργεια, η δημιουργικότητα και η διάθεση για συνεργασία. Μέσα σε δύο ημέρες, ομάδες 2–3 ατόμων θα δουλέψουν εντατικά για να αναπτύξουν πρωτότυπες ιδέες γύρω από την προσωποποιημένη μάθηση, την προσβασιμότητα στην εκπαίδευση και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας.

.

Κατά τη διάρκεια του Hackathon θα υπάρχει υποστήριξη από έμπειρους μέντορες που θα βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να αξιοποιήσουν σύγχρονα εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης και να εστιάσουν σε πραγματικές ανάγκες της εκπαίδευσης. Οι καλύτερες ομάδες θα βραβευτούν με χρηματικά έπαθλα (€3.000, €2.000 και €1.000 αντίστοιχα), ενώ όλες θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και να δικτυωθούν με ανθρώπους από τον χώρο της τεχνολογίας και της εκπαίδευσης.

Η Κρήτη υπήρξε για εμάς τόπος αφετηρίας και δημιουργίας· είναι συμβολικό που το συγκεκριμένο Hackathon γίνεται εδώ, στον τόπο που μας ενέπνευσε πριν από ένα τέταρτο του αιώνα. Πιστεύουμε ακράδαντα πως η επόμενη μεγάλη καινοτομία στην εκπαίδευση μπορεί να ξεκινήσει ξανά από το Ηράκλειο, από την κοινότητα που απέδειξε ότι η γνώση, όταν συνδυάζεται με πάθος, μπορεί να παράξει θαύματα.

Σας καλώ λοιπόν όλους να συμμετάσχετε. Δηλώστε συμμετοχή έως τις 19 Σεπτεμβρίου στην ιστοσελίδα hackathon.csd.uoc.gr, βρείτε την ομάδα σας και ετοιμαστείτε για δύο ημέρες γεμάτες δημιουργία, συνεργασία και έμπνευση. Η εκπαίδευση του μέλλοντος μας περιμένει — ας τη διαμορφώσουμε μαζί.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.