Η Κοιτίδα της Επιστήμης Υπολογιστών στην Ελλάδα

Τα σύμβολα λένε πολλά για έναν οργανισμό. Δεν είναι απλώς διακοσμητικά στοιχεία, αλλά αντανάκλαση της βαθύτερης κουλτούρας και των αξιών του. Βλέποντας στον τοίχο της κεντρικής αίθουσας του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης τις μορφές του Alan Turing και της Ada Lovelace, ένιωσα πως η επιλογή αυτή συμπυκνώνει ό,τι καλύτερο αντιπροσωπεύει το Τμήμα: σεβασμό στην επιστήμη, ιστορική αυτογνωσία και ανοιχτό πνεύμα.

Ο Turing, ο άνθρωπος που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Πληροφορικής και συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη κατά του ναζισμού, και η Lovelace, κόρη του Λόρδου Βύρωνα και πρώτη που συνέλαβε την έννοια του προγράμματος για μηχανή υπολογισμού, εκπροσωπούν μαζί τη δημιουργική σύνθεση λογικής και φαντασίας. Εκείνος, ο αυστηρός στοχαστής της μηχανικής νοημοσύνης· εκείνη, η οραματίστρια που διείδε την ποίηση μέσα στους αλγορίθμους.

Δεν είναι τυχαίο που ένα ελληνικό πανεπιστήμιο επέλεξε να τιμήσει ακριβώς αυτούς τους δύο. Με αυτή την εικόνα, το Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης δεν τιμά μόνο δύο κορυφαίους επιστήμονες, αλλά και την ίδια την έννοια της επιστημονικής περιέργειας, της ελευθερίας της σκέψης και της πνευματικής ισότητας. Και αυτό, πράγματι, είναι ένας από τους λόγους που το καθιστούν το κορυφαίο στο είδος του στη χώρα μας.

Η σκιά της οπλοκατοχής στην Κρήτη

Συχνά λέω στους φίλους μου πως ‘είμαι Αρβανίτης στο αίμα και Κρητικός στο πνεύμα’. Τα φοιτητικά μου χρόνια στο Ηράκλειο με επηρέασαν καθιστικά, θα έλεγα ότι διαμόρφωσαν την προσωπικότητα μου. Η Κρήτη έχει ένα μεγαλείο που κάθε άνθρωπος οφείλει να γνωρίσει.

Όπως οτιδήποτε στον κόσμο μας η Κρήτη έχει κι αυτή δύο πρόσωπα, ένα φωτεινό και ένα σκοτεινό. Σήμερα όλη η Ελλάδα είδε το σκοτεινό της πρόσωπο και όλοι εμείς οι Κρητικοί, είτε στο αίμα ή στο πνεύμα, λυπηθήκαμε πολύ.

Τα τραγικά γεγονότα στα Βορίζα Ηρακλείου φέρνουν ξανά στο φως ένα πρόβλημα που όλοι γνωρίζουμε αλλά λίγοι τολμούν να αντιμετωπίσουν: τη διαδεδομένη οπλοκατοχή στη μεγαλόνησο.

Το φαινόμενο αυτό, που συχνά βαφτίζεται «παράδοση», δεν έχει καμία σχέση με την αυθεντική κρητική λεβεντιά — εκείνη που σήμαινε αξιοπρέπεια, αυτοσυγκράτηση και ευθύνη, όχι επίδειξη δύναμης.

Η οπλοκατοχή δεν εκφράζει ανδρεία αλλά ανασφάλεια· δεν δείχνει θάρρος, αλλά θρασυδειλία. Ο πραγματικά δυνατός άνθρωπος δεν χρειάζεται όπλο για να επιβληθεί ή να προστατευθεί.

Όσοι κρατούν όπλα στο όνομα της «τιμής» προσβάλλουν την ίδια την ιστορική και ηθική παράδοση του νησιού, που υπήρξε πάντοτε σύμβολο ελευθερίας, όχι αυθαιρεσίας.

Η ανοχή απέναντι σε αυτή την κουλτούρα έχει επιτρέψει την εξάπλωσή της σε όλη τη χώρα, συνδεόμενη πλέον άμεσα με την άνθιση του οργανωμένου εγκλήματος. Η πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να το αντιμετωπίσουν ως κορυφαία προτεραιότητα. Η Κρήτη —και η Ελλάδα συνολικά— αξίζουν μια εποχή όπου η λεβεντιά μετριέται με νηφαλιότητα, αξιοπρέπεια και σεβασμό προς τον άνθρωπο, όχι με σφαίρες.

Ο Επίκουρος για τον έρωτα και τη φιλία

Ο έρωτας γοητεύει, μα επίσης παγιδεύει.

Το γνώριμο σχήμα —πόθος, μέθη, εκπλήρωση, και ύστερα ζήλεια ή πλήξη— αφήνει πίσω του μια λεπτή ανησυχία. Δεν είναι «κακός» καθαυτό· είναι όμως ασταθής, γιατί τρέφεται από την έλλειψη και φωτίζεται από τον φόβο της απώλειας. Κι αν κοιτάξουμε βαθύτερα, πίσω από την απώλεια παραμονεύει ο πρωταρχικός φόβος: ο φόβος του θανάτου. Γι’ αυτό ο Επίκουρος τον κατατάσσει στις μη αναγκαίες ηδονές: πρόσκαιρη απόλαυση, χωρίς συνεισφορά στη γαλήνη.

Η ευδαιμονία για τον Επίκουρο δεν μετριέται με εξάρσεις, αλλά με αταραξία. 

Η «τετραφάρμακος» δείχνει την κατεύθυνση: ἄφοβον ὁ θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος, τ’ ἀγαθὸν εὔκτητον, τὸ δεινὸν εὐεκκαρτέρητον. Όταν ο θάνατος «οὐδέν πρὸς ἡμᾶς», ατονεί κι η ρίζα της ανησυχίας που κάνει τον εραστή να προσκολλάται, να ζητά κατοχή, να αγωνιά. Τότε ο έρωτας μπορεί να υπάρξει πιο ήρεμος, ως αγαθό που δεν σφετερίζεται τον νου.

Εδώ αναδεικνύεται η φιλία: 

Ο Επίκουρος την υμνεί ως το σταθερότερο στήριγμα της ανθρώπινης ζωής: «χορεύει ολόγυρα στην οικουμένη, καλώντας μας να ξυπνήσουμε για χάρη της ευτυχίας». Η φιλία δεν υπόσχεται αθανασία ούτε ζητά εγγυήσεις· προσφέρει ασφάλεια χωρίς κατοχή, χαρά χωρίς άγχος, αμοιβαιότητα χωρίς σκιά. Είναι ο τόπος όπου ο άνθρωπος παύει να διαπραγματεύεται με το κενό και αρχίζει να νοηματοδοτεί συνειδητά τον βίο του.

Ο Επίκουρος δεν κηρύσσει αποχή, αλλά μέτρο και καθαρότητα: πρώτα οι αναγκαίες συνθήκες του σώματος και του βίου —η «γαστρός ἡδονή» ως βάση ηρεμίας— κι έπειτα οι επιλογές που συντηρούν την αταραξία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο έρωτας αξίζει όταν δεν αναζωπυρώνει τον υπαρξιακό πανικό· όταν, φωτισμένος από τη φιλία, γίνεται σχέση ελευθερίας.

Ίσως λοιπόν ο έρωτας να είναι η αρχή της φλόγας και η φιλία η διάρκειά της. Ο πρώτος μας συγκλονίζει, η δεύτερη μας γαληνεύει. Κι αν έχουμε πράγματι μία ζωή, τότε το ζητούμενο δεν είναι η παράταση της ταραχής, αλλά η καλλιέργεια εκείνης της ήρεμης χαράς που κάνει την τελευταία ημέρα —όπως έγραψε ο ίδιος ο φιλόσοφος— «ευτυχισμένη». Σ’ αυτή την υπέροχη ισορροπία, ο έρωτας βρίσκει το μέτρο του και η φιλία το αληθινό της μεγαλείο.