Τα Κόκκινα Δάνεια σαν Ευκαιρία Μετασχηματισμού της Ελληνικής Οικονομίας

Δημοσίευσα πρόσφατα τις σκέψεις μου σχετικά με τη λεγόμενη "ρύθμιση των 100 δόσεων", όπου στην πραγματικότητα οι δόσεις είναι 72, εξηγώντας γιατί κατά την γνώμη μου είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Τα βασικά σημεία της πρότασής μου για μια ρύθμιση που θα μπορούσε να επανεκκινήσει την οικονομία ήταν τα ακόλουθα:

• Ενοποίηση οφειλών των επιχειρήσεων προς τράπεζες, εφορία και ασφαλιστικά ταμεία σε μια οφειλή προς ένα νέο, δημόσιο πιστωτικό οργανισμό ειδικού σκοπού
• Κεφαλαιοποίηση του συνόλου των παραπάνω οφειλών σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία (για παράδειγμα, 1/2/2015) και απομείωση κατά ένα σημαντικό της μέρος όπως 30% ή και περισσότερο.
• Ο πιστωτικός οργανισμός ειδικού σκοπού καταβάλλει στις τράπεζες, τις εφορίες και τα ασφαλιστικά ταμεία ένα ποσό μεταξύ 10% και 15% επί της εκχωρούμενης απαίτησης.
• Ο πιστωτικός οργανισμός ειδικού σκοπού προχωρά στον διακανονισμό των οφειλών των επιχειρήσεων αυτών με τον ακόλουθο τρόπο:

1. Χρεολυτική αποπληρωμή της οφειλής σε 180 ισόποσες μηνιαίες δόσεις κεφαλαίου (15 έτη)
2. Καταβολή τόκων ανά εξάμηνο, αρχής γενομένης από 31/5/2015, με επιτόκιο 6%
3. Περίοδο χάριτος δόσεων κεφαλαίου διάρκειας ενός έτους, δηλαδή η πρώτη δόση θα είναι καταβλητέα στις 31/12/2015

• Οι επιχειρήσεις που θα ενταχτούν στο ειδικό αυτό πρόγραμμα, υποχρεωτικά θα εντάσσονται σε ειδικό πλαίσιο επίβλεψης, επιτήρησης και διοικητικής υποστήριξης (mentoring), με στόχο τον μετασχηματισμό τους και την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους – όπου δε είναι εφικτό, της εξωστρέφειάς τους.
• Διάφορες υφιστάμενες εμπράγματες εξασφαλίσεις παλαιοτέρων δανείων θα συνεχίσουν να καλύπτουν το δάνειο από τον νέο πιστωτικό οργανισμό ειδικού σκοπού

Στο άρθρο αυτό δε φιλοδοξώ απλώς να επαναλάβω τα παραπάνω, αλλά θέλω να δώσω μεγάλη έμφαση στο ότι δεν πρέπει να χαθεί η τεράστια ευκαιρία μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας η οποία προσφέρεται από τη δυνατότητα ρύθμισης των "κόκκινων δανείων".

Η κρίση αποκάλυψε μια δυσάρεστη πραγματικότητα: Δεν είχαμε καλές επιχειρήσεις. Οι περισσότερες επιχειρήσεις της χώρας δεν ήταν καθόλου ανταγωνιστικές. Πουλούσαν λίγο αλλά με μεγάλα περιθώρια. Οι διαδικασίες τους ήταν μακράν του βέλτιστου. Αυτή η κατάσταση τελικά επιβάρυνε τον καταναλωτή. Για να το πούμε απλά, οι επιχειρήσεις πωλούσαν λίγα τεμάχια με μεγάλο περιθώριο. Μόλις αναγκάστηκαν να πουλήσουν κάποια τεμάχια λιγότερα, αμέσως παρουσίασαν τεράστια προβλήματα.

Αυτήν την στιγμή η χώρα έχει μπροστά της μια ανεπανάληπτη ευκαιρία μετασχηματισμού της οικονομίας της. Ο μεγάλος αριθμός των επιχειρήσεων - οφειλετών κόκκινων δανείων μπορεί να μπει σε ένα πρόγραμμα εθελοντικού μετασχηματισμού, συγχωνεύσεων δηλαδή και αλλαγής κυρίου αντικειμένου. Εθελοντικού βεβαίως για εκείνους που επιθυμούν να κρατήσουν τις επιχειρήσεις εν ζωή. Οι υπόλοιποι, είτε θα βρουν άμεση πρόσβαση σε κεφάλαιο, πράγμα μάλλον δύσκολο, ή θα πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με το φάσμα της χρεοκοπίας.

Υπάρχει διεθνώς πλήθος παραδειγμάτων επιτυχούς συνδυασμού τραπεζικών χρηματοδοτήσεων με mentoring. Καλύτερο όλων ίσως είναι εκείνο του Futurpreneur Canada. Είμαι βέβαιος πως ο οργανισμός αυτός, όπως και πολλοί άλλοι, με χαρά θα προσέφεραν τεχνογνωσία σε ένα τέτοιο πρόγραμμα η διαφοροποίηση του οποίου θα ήταν στο ότι οι υπό χρηματοδότηση επιχειρήσεις δεν θα ήταν πρωτογενώς νέες αλλά νέες που έχουν προκύψει κατά κύριο λόγο από συγχωνεύσεις υφισταμένων.

Είμαι πεπεισμένος πως ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί κάλλιστα να εφαρμοστεί επιτυχώς. Πιθανότατα ξεκινώντας πιλοτικά με 100 ή 200 περιπτώσεις επιχειρήσεων και μια Τράπεζα και στη συνέχεια αυξάνοντας μαζικά τον αριθμό των επιχειρήσεων και δημιουργώντας το δημόσιο αυτό πιστωτικό οργανισμό ειδικού σκοπού.

Δεν μπορώ τέλος να μην εκφράσω την απογοήτευση και την θλίψη μου που η συζήτηση αυτή, όπως και κάθε άλλη ουσιαστική συζήτηση για την οικονομία, απουσιάζει από τον προεκλογικό δημόσιο διάλογο του 2015.

Βεβαίως, ακόμα χειρότερα, από τις εκλογές αυτές απουσιάζει τελικά η ίδια η πολιτική.

Χρέος και ηθική

Την περίοδο που ο Γιώργος Α. Παπανδρέου είχε αρχίσει να υλοποιεί τις απειλές του ("Γιώργο προχώρα, άλλαξέ τα όλα"), είχα γράψει για τον Γιάννη και τη Μαρία, ένα ζευγάρι νέων στο Περιστέρι που δυσκολευόταν να πληρώσει το στεγαστικό του δάνειο για το νέο διαμέρισμα "κοντά στο μετρό" που είχε πάρει στην περιοχή του Αγίου Αντωνίου στο Περιστέρι.

Τα χρόνια πέρασαν και, όπως ξέρουμε όλοι, η κατάσταση χειροτέρεψε σημαντικά. Στην αρχή τα πεθερικά βοηθούσαν, σιγά σιγά όμως οι συντάξεις τους μειώθηκαν σημαντικά και κάποια προβλήματα υγείας που φυσιολογικά ήρθαν με τα χρόνια κατέστησαν τη βοήθεια στον Γιάννη και τη Μαρία πρακτικά ανέφικτη.

Ο Γιάννης και η Μαρία είναι μια από τις δεκάδες χιλιάδες οικογένειες - θύματα της ελληνικής κρίσης. Έχουν ευθύνες; Αναμφίβολα ναι και μάλιστα μεγάλες. Είχαν βολευτεί και εκείνοι στο ψεύτικο όνειρο. Τους είχε βολέψει θα θεωρούν τον Σημίτη "εκσυγχρονιστή", τον Καραμανλή "φιλελεύθερο του μεσαίου χώρου" και τον Γιωργάκη "νεωτεριστή". Για να καταλάβουμε το εύρος της σύγχυσής τους, στις εκλογές του 2015 σκέφτονται να ψηφίσουν "Ποτάμι"...

Παρά τα μεγάλα τους λάθη όμως, δεν παύουν να είναι δυο συνάνθρωποί μας που αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητα αδιέξοδα. Η ευθύνη τους όπως είπαμε είναι μεγάλη, είναι όμως πολύ μικρότερη των ηγεσιών. Η πολιτική έχει την ευθύνη της καθοδήγησης της  κοινωνίας και κρίνεται για αυτό. Η πολιτική, ή μάλλον ή αυτοαποκαλούμενη πολιτική, τάξη της χώρας έχει φέρει τον Γιάννη και τη Μαρία αντιμέτωπους με την εξής κατάσταση:

Να χρωστούν ένα δάνειο ύψους 200.000 € το οποίο αν καταφέρουν να αποπληρώσουν θα περάσει στην κατοχή τους ένα ακίνητο του οποίου η αξία σήμερα μετά βίας φτάνει τις 50.000 €.

Είναι μια κατάσταση στην οποία κανένας μας δεν θα ήθελε να βρεθεί. Τα χέρια της Τράπεζας είναι δεμένα. Ενδεχομένως θα μπορούσε να κάνει ένα κούρεμα της οφειλής, κατά 20%, ίσως ακόμα και κατά 30% ή και 35%. Ακόμα και έτσι όμως, θα μιλάμε για δανειακή οφειλή ύψους περισσότερο του τριπλασίου από την εμπορική αξία του ακινήτου. Επίσης, ο Γιάννης και η Μαρία, αν δεχτούν το κούρεμα και την αναπόφευκτη επιμήκυνση του δανείου τους σημαίνει πως για την υπόλοιπη παραγωγική ζωή τους επί της ουσίας θα εργάζονται για την εξυπηρέτηση του δανείου αυτού.

Τι πρέπει να κάνουν λοιπόν; Ποιο είναι το νόμιμο και ποιο το ηθικό;

Το ενδιαφέρον είναι πως η Τράπεζα που έχει δανειοδοτήσει το ζευγάρι της ιστορίας μας πιθανότατα θα πουλήσει την απαίτηση αυτή σε ένα ύψος πολύ μικρότερο της ονομαστικής της αξίας. Η αγορά λέει πως οι κινήσεις αυτές γίνονται με εκπτώσεις που ξεκινούν από 40% και έχουν φτάσει μέχρι και σε 94% για "κατακόκκινα" δάνεια. Για προφανείς (;) λόγους όμως η τράπεζα δεν μπορεί (;;;) να προσφέρει τις εκπτώσεις αυτές στους δανειολήπτες.

Αφού παραπάνω περιγράψαμε τις ευθύνες του Γιάννη και της Μαρίας, πρέπει να πούμε κάτι και για τις ευθύνες του άλλου μέρους της δανειακής σύμβασης. Της Τράπεζας, δηλαδή των στελεχών, των διοικήσεων και των εποπτικών αρχών. Οι ευθύνες αυτές είναι τεράστιες και διαχρονικές. Ήξεραν καλά τι συνέβαινε και δεν έκαναν τίποτα! Οι κερδοφορίες και οι αποδόσεις ήταν απολύτως πλαστές, κανείς όμως δεν βρήκε το θάρρος να κάνει τίποτα. Σε μια ευνομούμενη χώρα οι διοικήσεις των τραπεζών και των εποπτικών αρχών θα είχαν ήδη βρεθεί αντιμέτωπες με βαρύτατες συνέπειες. Στην Ελλάδα που ποτέ δεν πεθαίνει όμως, όχι μόνο δεν έχει συμβεί τίποτα, αλλά οι ίδιες διοικήσεις παραμένουν στη θέση τους να διαχειρίζονται τα χρήματα του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού Λαού που έσωσαν (τουλάχιστον μέχρι στιγμής) το τραπεζικό μας σύστημα.

Ποιο είναι λοιπόν το νόμιμο και ποιο το ηθικό; Είναι ηθικό να καταδικαστεί μια νέα οικογένεια να δουλέψει μια ζωή για να πληρώσει ένα ακίνητο στο τριπλάσιο της εμπορικής του αξίας; Την στιγμή που ο αντισυμβαλλόμενός τους στη συναλλαγή αυτή ανακεφαλαιοποιήθηκε κατά περισσότερο από 90% από το ελληνικό δημόσιο; Το παραπάνω σε μένα δεν φαίνεται καθόλου μα καθόλου ηθικό. Επανεκκίνηση σημαίνει επανεκκίνηση για όλους, με τους ίδιους όρους. Μεγάλους και μικρούς. Τράπεζες και οικογένειες.

Αναγνωρίζω βέβαια πως η λύση δεν είναι ούτε εύκολη ούτε πολύ περισσότερο προφανής. Αν δεχτούμε πως ένα μεγάλο πλήθος στεγαστικών (και όχι μόνο) δανείων θα πρέπει να κουρευτεί κατά 70% ή και περισσότερο, η τρύπα στο τραπεζικό σύστημα είναι τεράστια. Αναγκαστικά θα πρέπει να απομείνουμε μόνο με μια, κρατική επί της ουσίας, Τράπεζα ή οποία θα μειώσει δραματικά τις δαπάνες της και πάλι θα πρέπει να λάβει πολύ γενναία, νέα βοήθεια για να επιβιώσει.

Υπάρχει όμως δυνατότητα να κάνουμε κάποια διαφορετική παραδοχή, εφόσον αυτή είναι η πραγματικότητα; Φοβάμαι πως κοινωνίες που συνειδητά επέλεξαν να αγνοήσουν την πραγματικότητα τιμωρήθηκαν σκληρά από την ιστορία.

Μια ρύθμιση ικανή για την επανεκκίνηση της οικονομίας

Στην περίοδο που συνηθίσαμε να αποκαλούμε «ελληνική κρίση», τότε δηλαδή που οι επιλογές των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης έδειξαν το πραγματικό τους αποτέλεσμα, το ακαθάριστο εθνικό προϊόν έχει κατρακυλήσει χάνοντας περίπου το 1/3 της αξίας του.

Επακόλουθο φυσιολογικό αυτής της κατάρρευσης είναι οι επιχειρήσεις, κάθε μεγέθους – αλλά πολύ περισσότερο οι μεσαίες και οι μικρές, να έχουν αντίστοιχα χάσει ένα ποσοστό του κύκλου εργασιών τους που στην καλύτερη περίπτωση είναι 1/3 ενώ μερικές φορές φτάνει στα 2/3 ή και περισσότερο.

Στις συνθήκες αυτές δυστυχώς οι επιχειρήσεις αδυνατούν να ανταποκριθούν σε υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει παλιότερα , ακόμα και αν ο σχεδιασμός τους ήταν συντηρητικός – ούτε λόγος να γίνεται για επιχειρήσεις με επιθετικό σχεδιασμό, όπως αναμφίβολα πρέπει να γίνεται για να επιτευχθούν ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας.

Με λίγα λόγια πολλά, αν όχι όλα, από τα δάνεια που είχαν συνάψει επιχειρήσεις μέχρι και το 2009 / αρχές ίσως και του 2010, οπότε και οι τράπεζες πρακτικά σταμάτησαν, εκ των πραγμάτων, να δανείζουν τις επιχειρήσεις, είναι απολύτως αδύνατο να αποπληρωθούν βάσει του αρχικού τους σχεδίου. Το άρθρο αυτό υποστηρίζει πως η παραδοχή ότι τα δάνεια αυτά δεν μπορούν να αποπληρωθούν ούτε στο αρχικό τους κεφάλαιο, ούτε στην αρχική τους διάρκεια, ούτε ακόμα στο αρχικό τους επιτόκιο, είναι η βάση ενός βιώσιμου σχεδίου επανεκκίνησης της οικονομίας.

Εξάλλου, η πραγματικότητα των τελευταίων ετών είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελληνική Κυβέρνηση έχουν αναγνωρίσει την κατάσταση αυτή και έχουν προσφέρει στις Τράπεζες ειδικές ενισχύσεις και εγγυήσεις ούτως ώστε οι επιχειρήσεις αυτές (Τράπεζες) να συνεχίσουν να λειτουργούν παρά την μεγάλη απώλεια των εσόδων τους λόγω της παραπάνω κατάστασης. Το άρθρο αυτό υποστηρίζει πως η μέχρι τώρα βοήθεια στις Τράπεζες ούτε επαρκεί, ούτε έχει γίνει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο ως προς τον στόχο της ουσιαστικής επανεκκίνησης της οικονομίας.

Εκτός από τις δανειακές υποχρεώσεις τους, η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων έχει ακόμα υποχρεώσεις προς την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία. Θέση μου είναι πως οι υποχρεώσεις αυτές, οι οποίες προφανώς αναφέρονται σε δεδομένα προ της εμφάνισης της οικονομικής κρίσης, πρέπει να αντιμετωπιστούν ενιαία με τις τραπεζικέ υποχρεώσεις με τη δημιουργία ενός νέου πιστωτικού οργανισμού ειδικού σκοπού που θα αναλάβει να παίξει τον πλέον καθοριστικό ρόλο για την επανεκκίνηση και, κυρίως, τον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας.

Πρόσφατα δημοσιεύτηκε μια ρύθμιση που πρότεινε το ελληνικό δημόσιο στις επιχειρήσεις για τον διακανονισμό οφειλών σε ασφαλιστικά ταμεία και εφορία. Δυστυχώς, πλήθος παράλογων σημείων εμφανίζονται στην πρόταση αυτή. Αφενός, είναι παγκόσμια πρωτοτυπία σίγουρα, η μείωση του αριθμού των δόσεων σε ποσά μεγαλύτερα των 15.000 ευρώ. Αφετέρου, είναι επίσης εντυπωσιακό ότι δεν προβλέπεται καμία απομείωση του αρχικώς οφειλομένου κεφαλαίου, παρά μόνο των προστίμων και προσαυξήσεων. Τέλος, η ρύθμιση ισχύει για ποσά αποκλειστικά κατώτερα του ενός εκατομμυρίου ευρώ.

Φοβάμαι πως η ρύθμιση αυτή είναι καταδικασμένη σε πλήρη αποτυχία και απλά θα παρατείνει τον αργό μεν, σίγουρο δε, επιχειρησιακό θάνατο της ελληνικής οικονομίας.

Το άρθρο αυτό προτείνει μια πιο ριζοσπαστική ρύθμιση η οποία θα έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

1. Ενοποιεί τις οφειλές των επιχειρήσεων προς τράπεζες, εφορία και ασφαλιστικά ταμεία σε μια οφειλή προς τον νέο, πιστωτικό οργανισμό ειδικού σκοπού
2. Κεφαλαιοποιεί το σύνολο των παραπάνω οφειλών σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία (για παράδειγμα, 1/12/2014) και την απομειώνει κατά ένα σημαντικό της μέρος. Ίσως το λογικότερο είναι η απομείωση της οφειλής να είναι 30%.
3. Ο πιστωτικός οργανισμός ειδικού σκοπού καταβάλλει στις τράπεζες, τις εφορίες και τα ασφαλιστικά ταμεία ένα ποσό μεταξύ 10% και 15% επί της εκχωρούμενης απαίτησης.
4. Προχωρά στον διακανονισμό των οφειλών των επιχειρήσεων αυτών με τον ακόλουθο τρόπο:

Þ    Χρεολυτική αποπληρωμή της οφειλής σε 180 ισόποσες μηνιαίες δόσεις κεφαλαίου (15 έτη)

Þ    Καταβολή τόκων ανά εξάμηνο, αρχής γενομένης από 31/5/2015, με επιτόκιο 6%

Þ    Περίοδο χάριτος δόσεων κεφαλαίου διάρκειας ενός έτους, δηλαδή η πρώτη δόση θα είναι καταβλητέα στις 31/12/2015

5. Οι επιχειρήσεις που θα ενταχτούν στο ειδικό αυτό πρόγραμμα, υποχρεωτικά θα εντάσσονται σε ειδικό πλαίσιο επίβλεψης, επιτήρησης και διοικητικής υποστήριξης (mentoring), με στόχο τον μετασχηματισμό τους και την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους – όπου δε είναι εφικτό, της εξωστρέφειάς τους.
6. Διάφορες υφιστάμενες εμπράγματες εξασφαλίσεις παλαιοτέρων δανείων θα συνεχίσουν να καλύπτουν το δάνειο από τον νέο πιστωτικό οργανισμό ειδικού σκοπού

Με το παραπάνω σχέδιο υπάρχουν πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα τόσο για τις εμπορικές τράπεζες όσο και για την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία. Απαλλάσσονται από τη διαδικασία διεκδίκησης των οφειλών τους, η οποία έχει ούτως ή άλλων πολύ μικρές πιθανότητες επιτυχίας ενώ μπορούν επιτέλους να επικεντρωθούν στις υγιείς επιχειρήσεις οι οποίες σήμερα εάν και θα έπρεπε να δανειοδοτούνται αυτό είναι αδύνατον να συμβεί λόγω του υφισταμένου χαρτοφυλακίου των τραπεζών. Τέλος, οι εφορίες και τα ασφαλιστικά ταμεία επίσης αποκτούν μια πολύ υγιέστερη εικόνα των οικονομικών τους και απαλλάσσονται από τις αλλεπάλληλες ρυθμίσεις οφειλών και διεκδικήσεις ληξιπροθέσμων.

Το σημαντικότερο σημείο του παραπάνω σχεδίου και η βασικότερη λειτουργία του πιστωτικού οργανισμού ειδικού σκοπού είναι το mentoring των επιχειρήσεων. Η διεθνής εμπειρία, με τον Καναδά να αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα, είναι ότι όπου η δανειοδότηση συνδυάστηκε με ενεργές δομές mentoring για τον μετασχηματισμό των επιχειρήσεων, την τόνωση της εξωστρέφειάς τους και γενικότερα την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους, τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά! Το ενδιαφέρον είναι πως το mentoring μπορεί να γίνει με μηδενικό οικονομικό κόστος: Ο εκάστοτε μέντορας που θα υποστηρίζει κάθε επιχείρηση μπορεί να αμοίβεται μόνο με ένα μικρό ποσοστό μετοχών της (stock options), ώστε να έχει το ισχυρότερο κίνητρο οι συμβουλές που θα δίνει να «πιάσουν τόπο» μέσω της αύξησης της αξίας της επιχείρησης.

Τέλος, είναι αυτονόητο πως οι επιχειρήσεις που δεν θα δεχτούν να ενταχτούν στο ειδικό αυτό πρόγραμμα θα πρέπει να οδηγούνται σε οριστικό κλείσιμο με συνοπτικές διαδικασίες.

Το μόνο «πρόβλημα» σε μια τέτοια ρύθμιση είναι ότι απλώς πρέπει να αποκαλυφθεί η πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης. Δυστυχώς όμως η αποκάλυψη αυτή θα συμβεί ούτως ή άλλως. Απομένει να φανεί αν υπάρχει το πολιτικό θάρρος η αποκάλυψη αυτή να έχει οικονομικά  & πολιτικά χαρακτηριστικά, όπως προτείνει το άρθρο αυτό, ή αν θα συμβεί απλώς λίγο αργότερα έχοντας όμως, δυστυχώς, πλέον βιβλικά χαρακτηριστικά και επιφέροντας την πλήρη κατάρρευση της οικονομίας.