Τους τελευταίους μήνες η «οικονομική κρίση» είναι το πρώτο θέμα συζήτησης σε ολόκληρο τον κόσμο με τις συνέπειές της να εμφανίζονται ήδη έντονες και πολυδιάστατες, ενώ αναμένεται να διευρυνθούν και ενταθούν ακόμα περισσότερο.
Ο φόβος είναι το βασικό συναίσθημα που προκαλεί η κρίση αυτή. Ο φόβος αυτός πηγάζει από την απουσία απαντήσεων και καίρια ερωτήματα και προκλήσεις που θέτει η κρίση αυτή, ερωτήματα που απευθύνονται προς όλους μας και καλούμαστε να απαντήσουμε άμεσα – εάν τουλάχιστον θέλουμε να μπούμε σύντομα σε κατεύθυνση ανάκαμψης.
Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών με αποκορύφωμα την κρατική παρέμβαση για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος θα προκαλούσαν ανησυχία εάν συνέβαιναν ενδεχομένως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής ή άλλες παρόμοιες αγορές. Όταν όμως συμβαίνουν στις ΗΠΑ και την ΕΕ, τότε δικαίως δεν μιλάμε για ανησυχία αλλά για πανικό. Μετά την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» θεωρούσαμε όλοι πως το ζήτημα του «μοντέλου ανάπτυξης» είχε πλέον τελειώσει και λίγο – πολύ όλες οι οικονομίες του κόσμου ακολουθούσαν το μοντέλο της «καπιταλιστικής ανάπτυξης» και της «ελεύθερης αγοράς». Όλοι γνωρίζουμε ότι πολλές φορές προκύπτουν προβλήματα και αναταραχές, όμως το «αόρατο χέρι της αγοράς» είναι εκεί και εξισορροπεί τις καταστάσεις.
Το «χέρι» όμως που διέσωσε τους τραπεζικούς κολοσσούς των ΗΠΑ και της ΕΕ ούτε «αόρατο» ήταν ούτε, πολύ περισσότερο, «της αγοράς». Ήταν αντίθετα το απόλυτα ορατό χέρι του κράτους που διέθεσε τα χρήματα των φορολογουμένων μερικών εκ των πλουσιότερων κρατών της υφηλίου για τη διάσωση ιδιωτικών επιχειρήσεων (!). Πολλοί μάλιστα σπεύδουν να τονίσουν πως εάν η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε κινηθεί ταχύτερα και είχε διασώσει και τη Lehman Brothers, θα είχε γλυτώσει πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια που στη συνέχεια διάθεσε για να σταματήσει το φαινόμενο ντόμινο που δημιούργησε η πτώση του επενδυτικού αυτού γίγαντα.
Προκύπτει λοιπόν ένα θεμελιώδες θεωρητικό, μα συνάμα και πολύ πρακτικό ζήτημα: Είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, βιώνουμε άραγε και το τέλος του καπιταλισμού όπως τον γνωρίζαμε; Κι αν ναι, τι ακολουθεί; Ποιο είναι εν τέλει το οικονομικοκοινωνικό μοντέλο στο οποίο πρέπει να βασίσουμε τα σχέδιά μας για το μέλλον;
Η επιχειρηματικότητα είναι η έννοια που έρχεται να καλύψει το θεωρητικό και πρακτικό κενό που δημιουργείται. Η αιτία που προκάλεσε την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2008 ίσως να μην ήταν άλλη από την απώλεια του επιχειρηματικού κινήτρου (entrepreneurial drive).
Είναι απολύτως βέβαιο πως οι διοικήσεις των επενδυτικών επιχειρήσεων γνώριζαν από καιρό τι θα συμβεί. Η απουσία όμως της ηθικής, κοινωνικής και συναισθηματικής σχέσης με το αντικείμενο της εργασίας τους δεν επέτρεψε να λάβουν έγκαιρα τα απαραίτητα μέτρα.
Η επιχειρηματικότητα, με λαμπρό παράδειγμα – μοντέλο εκείνο των Ελλήνων Μαστόρων του 19ου αιώνα, διορθώνει το παραπάνω πρόβλημα. Ο επιχειρηματίας που έχει συνδέσει την ύπαρξή του με το αντικείμενο της εργασίας του, που δεν μπορεί να δει όφελος και πρόοδο έξω από την δραστηριότητά του – η οποία τον χαρακτηρίζει ηθικά, κοινωνικά και συναισθηματικά – δεν πρόκειται ποτέ να επιτρέψει τη διολίσθηση και απαξίωση της επιχείρησής του. Στην πραγματικότητα αυτό το πετυχαίνει παράγοντας προϊόντα και παρέχοντας υπηρεσίες που είναι πραγματικά χρήσιμες στην κοινωνία και την οικονομία – ακριβώς το αντίθετο όσων έκαναν οι τραπεζίτες των τοξικών ομολόγων!
Τα διοικητικά στελέχη των μεγάλων εισηγμένων πολυεθνικών επιχειρήσεων συμπεριφέρθηκαν με γνώμονα το δικό τους ατομικό συμφέρον. Αγνόησαν ότι η προσωπική ευημερία δεν δύναται να είναι βιώσιμη παρά μόνο σε περιβάλλον συλλογικής ευημερίας. Με τον τρόπο αυτό διαβρώσαν την αγορά που οι ίδιοι δημιούργησαν με αποτέλεσμα την ηχηρή κατάρρευσή της. Μοιάζουν θα έλεγε κανείς με Υπουργούς Οικονομικών χωρών με σαθρή οικονομία, οι οποίοι προχωρούν σε αλόγιστες παροχές για να καρπωθούν βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη αδιαφορώντας για την ουσιαστική υποθήκευση του μέλλοντος των επόμενων γενιών.
Έχουμε την ανάγκη ενός οικονομικοκοινωνικού μοντέλου ανάπτυξης που θα δένει τον άνθρωπο με το αντικείμενο της εργασίας του ενώ παράλληλα θα επιβραβεύει την ευελιξία και τη δημιουργικότητα. Η επιχειρηματικότητα είναι μονόδρομος στην κατεύθυνση αυτή. Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί πως η ένταση γνώσης προτάσσεται της έντασης κεφαλαίου στο μοντέλο αυτό. Η οικονομία της γνώσης δεν μπορεί παρά να είναι η οικονομία των Μαστόρων – και αυτή είναι η απάντηση στην πρόκληση της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης.
