Το αποτύπωμα μιας καταρρέουσας χώρας

Ο Αχιλλέας Χεκίμογλου δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο για τα Eίκοσι χρόνια στο Ευρώ στο οποίο περιελάμβανε και ένα ιδιαίτερα αξιόλογο & χρήσιμο infographic.

Από τα πολλά και πολύ ενδιαφέροντα δεδομένα, ένα σημαντικότατο στοιχείο σχεδόν μονοπώλησε την προσοχή μου:

2001:

• Γεννήσεις:102.282
  
• Θάνατοι: 102.559
• Μεταβολή πληθυσμού: - 277

2020:

• Γεννήσεις: 84.767
• Θάνατοι: 131.084
• Μεταβολή πληθυσμού: -46.317

Ναι, κάθε χρόνο μια πόλη με μέγεθος που μοιάζει στα Χανιά, την Καλαμάτη ή την Ρόδο εξαφανίζεται από την Ελλάδα! Όποιος δεν αντιλαμβάνεται πως αντιμετωπίζουμε μια ακραία δημογραφική κρίση, φοβάμαι δεν έχει απολύτως καμία επαφή με την πραγματικότητα.

Δεν είναι μόνο ότι η μείωση του πληθυσμού πολύ σύντομα θα έχει ραγδαία επιτάχυνση. Η συνεπακόλουθη γήρανση θα έχει τραγικές οικονομικές συνέπειες, όπως για παράδειγμα στα συστήματα ασφάλισης, υγείας και πρόνοιας, ενώ παράλληλα ο φόβος και η συντήρηση θα κυριαρχήσουν στην κοινωνία.

Η Ελλάδα με λίγα λόγια θα γίνει μια χώρα που κανείς δεν θα θέλει να ζήσει.

Ποια είναι η λύση; Δεν υπάρχει καμία μαγική λύση. Η χώρα πρέπει να ανακαλύψει εκ νέου την πολιτική, να αντιμετωπίσει την ουσία του brain drain, να ενσωματώσει τους νέους πληθυσμούς που έχουμε την τύχη να έρχονται σ'αυτήν και, πάνω απ' όλα, να καταστρώσει ένα μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό σχέδιο βάθους πολλών δεκαετιών που θα αγκαλιαστεί από τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.

Τότε, ίσως, υπάρξει ελπίδα ξανά. 

Παράλληλα βέβαια, το σημαντικότερο ίσως, πρέπει να μάθουμε από τα λάθη μας. Στη χώρα υπάρχει μια μικρή ομάδα που έχει την εξουσία μετά τη μεταπολίτευση και, παρότι εναλλάχθηκαν δυόμισι κόμματα στη διακυβέρνηση, λίγο - πολύ όλα ακολούθησαν παρόμοιες πολιτικές. Υπάρχουν ευθύνες, που οφείλουν να αποδοθούν. Όχι εκδικητικά αλλά παραγωγικά. Ας κάνουν στην άκρη τουλάχιστον. Ας πάνε σπίτι τους ή, ακόμα καλύτερα, σε κάποια από τις μητροπόλεις του εξωτερικού που τόσο πολύ αγαπούν. 

Η χώρα έχει ιστορική υποχρέωση να ξαναβρεί το βηματισμό της και για να το κάνει πρέπει πρώτα και κύρια, όπως ειπώθηκε παραπάνω, να ανακαλύψει εκ νέου την πολιτική ως την ύψιστη των τεχνών. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν φυσιολογικά.

Επίκουρος και πνευμονογαστρικό νεύρο

Μια από τις ρήσεις που αποδίδονται στον Επίκουρο η οποία εξακολουθεί να προκαλεί θύελλα αντιδράσεων περίπου 2.300 χρόνια μετά τον θάνατο του κορυφαίου φιλοσόφου είναι η εξής: 

ἀρχὴ καὶ ῥίζα παντὸς ἀγαθοῦ ἡ τῆς γαστρὸς ἡδονή

Η φράση αυτή, που διασώθηκε από τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές (ο οποιος ήταν ορκισμένος εχθρός του Επικουρισμού), χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τον Επίκουρο ως κοιλιόδουλο, έρμαιο των απολαύσεων, άνθρωπο χωρίς βαθύτερο περιεχόμενο και πνευματική υπόσταση.

Οι υπερασπιστές του Επίκουρου ανά τους αιώνες αναφέρουν, πολύ πειστικά κατά την γνώμη μου, πως πολύ απλά η γαλήνη, η αταραξία στην επικούρεια διάλεκτο, δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν πρώτα δεν έχουν καλυφθεί οι ουσιώδεις σωματικές ανάγκες, όπως η πείνα και η δίψα, η προστασία από τα στοιχεία της φύσης και η ασφάλεια. 

Παρατίθενται μάλιστα δεκάδες σχετικές αναφορές λόγων του Επίκουρου που έλεγε πως αν έχει υγεία, ασφάλεια, ψωμί και νερό, είναι έτοιμος να παραβγεί με τον ίδιο τον Δία στην ευδαιμονία, ενώ σε άλλη περίπτωση έλεγε σε μαθητή του πως, αν του στείλει και λίγο τυρί (επιπλέον του ψωμιού και του νερού) θα μπορέσει να απολαύσει ένα πολυτελές γεύμα.

Παρότι το debate αυτό συνεχίζεται ανά τους αιώνες, νομίζω πως πια αποτελεί κοινό τόπο πως ο Επίκουρος με το ίδιο του το παράδειγμα δίδαξε το μέτρο και τον ρεαλισμό, όποτε η ηθική διάσταση του ζητήματος έχει, κατ’ εμέ, οριστικά λυθεί. 

Το θέμα γίνεται όμως πολύ πιο ενδιαφέρον αν κοιτάξουμε τις τελευταίες εξελίξεις στη σύνδεση του εντέρου με τον εγκέφαλο και συνολικά στη λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος με την ψυχολογία. Παρότι οι σχετικές έρευνες βρίσκονται εν εξελίξει, όπως γλαφυρά προυσιάζει η Giulia Enders στο καταπληκτικό της βιβλίο «Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου», φαίνεται πως τα τεκταινόμενα στον πεπτικό μας σωλήνα επηρεάζουν κομβικότατα το πνεύμα μας, ίσως δε η λεωφόρος που συνδέει αυτούς τους δυο κόσμους να μην είναι άλλη από το πνευμονογαστρικό νεύρο.

Να λοιπόν που η σύγχρονη επιστήμη ακόμα μια φορά φαίνεται να δικαιώνει τον γιο του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης. Ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί το ήταν η «παρέγκλιση» των ατόμων μέχρι να έρθει η κβαντική φυσική και ενδεχομένως να τον δικαιώσει τον εικοστό αιώνα, όπως ήδη είχε κάνει η αστρονομία με την ταξινόμηση των γαλαξιών και πλήθος άλλων περιπτώσεων.

Όχι, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να θεοποιήσω τον Επίκουρο - αυτό εξάλλου θα ήταν πράξη προδοσίας προς τη φιλοσοφία του. Θέλω όμως να ενώσω την φωνή μου με όλους αυτούς που ζητούν να ξαναδούμε πολύ προσεκτικά το έργο αυτού του κορυφαίου Έλληνα, το οποίο παραμένει εκπληκτικά επίκαιρο και που η σύγχρονη επιστήμη το επιβεβαιώνει διαρκώς. 

Ο Επίκουρος, ένας υλιστής, που όχι μόνο δεν πιστεύει στην αιώνια ζωή αλλά τη θεωρεί και ανούσια (ίσως και μια μορφή τιμωρίας!), μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα να ανακαλύψουμε εκ νέου το νόημα που τόσο λείπει στη ζωή μας. 

Ίσως το πρώτο βήμα να είναι στην αναζήτηση και στην επίτευξη της «γαστρός ηδονής». Μια βαθιά αρμονία μεταξύ σώματος και πνεύματος. Αν το πετύχουμε αυτό, ίσως βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην ευδαιμονία.

"Το ημερολόγιο μιας μαθητευόμενης αστροναύτισσας" της Samantha Cristoforetti

Αγαπητοί φίλοι,

Με πολύ μεγάλη χαρά θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι ολοκληρώθηκε η έκδοση στα ελληνικά του παρακάτω βιβλίου: 

Το ημερολόγιο μιας μαθητευόμενης αστροναύτισσας - Cristoforetti Samantha | Εκδόσεις Πατάκη

Όπως κάποιοι γνωρίζετε, η υποστήριξη της έκδοσης του βιβλίου αυτού στα ελληνικά είναι η πρώτη δράση του Ιδρύματος Βασιλείου Τσίγκου (το site μας είναι ακόμα υπό κατασκευή), που αποτελεί και το πρώτο μου βήμα στο πεδίο της μη κερδοσκοπικής & κοινωφελούς επιχειρηματικότητας.

Στις αρχές του νέου έτους θα κάνω μια πιο αναλυτική σχετική ενημέρωση και με πολύ μεγάλη χαρά θα ακούσω ιδέες και προτάσεις ως προς το πως το ίδρυμα αυτό θα μπορούσε να έχει πραγματικά θετική συνεισφορά στους τομείς της έρευνας, της εκπαίδευσης και του συνεργατισμού, όπως είναι η ιδρυτική του αποστολή. 

Μαζί με τα ευχάριστα αυτά νέα στέλνω και τις θερμότερες ευχές μου για έτος 2022 γεμάτο υγεία, ευτυχία και ευημερία για εσάς και τα αγαπημένα σας πρόσωπα! 

Νεοφυής επιχειρηματικότητα: Είναι χάρισμα ή γνώση;

Μια συζήτηση που γίνεται πολύ συχνά έχει να κάνει με το αν διδιάσκεται ή όχι η επιχειρηματικότητα. Παλιότερα πίστευα πως η επιτυχία στο επιχειρείν στηρίζεται περισσότερο στο χάρισμα που έχει κάποιος και λιγότερο στην γνώση. Ειλικρινά, έκανα ένα τεράστιο λάθος! Προφανώς το χάρισμα μπορεί να βοηθάει, σε καμία περίπτωση όμως δεν αποτελεί ικανή συνθήκη επιτυχίας. Πιθανότατα, ούτε καν αναγκαία.

Απευθυνόμενος λοιπόν σε οποιονδήποτε αναγνώστη, ηλικίας από 18 έως 88 ετών, σκέφτεται να εκκινήσει μια νέα επιχειρηματική δραστηριότητα, θα ήθελα να του/της προτείνω να ρίξει μια ματιά στα εξής:

Α. Μια σειρά από σύντομα video που εξηγούν βασικές έννοιες γύρω από το Lean Startup.

B. Μια ακόμα σειρά από σύντομα video στα αγγλικά που εξηγούν τι είναι η Starttech Ventures και πιο συγκεκριμένα η δραστηριότητα ''Venture Building" (που επίσης θα τη συναντήσεις και σαν ''Venture Studio", με - σχεδόν - όμοιο περιεχόμενο).

Γ. Μια σειρά άρθρων από το blog της Starttech Ventures που νομίζω είναι χρήσιμα να διαβαστούν αφού παρέχουν το περίγραμμα και τη σύνοψη της επιχειρηματικής και επενδυτικής μας φιλοσοφίας:

• Startups and the delicate issue of dedication
• Why ‘skin in the game’ is a major criterion for investors
• 9 steps to becoming a profitable B2B SaaS startup
• The lost art of capital efficiency
• Consider your business model first
• Why business model beats product, every time
• Why breaking even should come before high startup salaries

Δ. Μάλλον το σημαντικότερο: Παραθέτω το "Starttech Curriculum", μια βιβλιογραφία που έχω επιλέξει προσωπικά για έναν σύγχρονο επιχειρηματία τεχνολογίας (διευκρινίζω πως είναι μια καθαρά υποκειμενικά επιλογή) και είναι πυρήνας του προγράμματος εκπαίδευσης συνιδρυτών μας στην Starttech Ventures.

Αν θέλετε ακούστε τη συμβουλή μου και διαβάστε προσεκτικά τα βιβλία αυτά! Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, αφού διαβαστούν πρώτα μια-δυο φορές, πρέπει να παραμένουν στην άμεση διάθεση του νέου επιχειρηματία και εκείνος/η να επανέρχεται σε αυτά σε τακτά χρονικά διαστήματα, ξαναδιαβάζοντας και εμβαθύνοντας στα θέματα που συναντά στην πράξη.

Η υιοθέτηση αυτής της πειραματικής λογικής συνοπτικά οδηγεί στο εξής μοτίβο:

• Διάβασμα και κατανόηση 'γενικής' θεωρίας
• Αντιμετώπιση συγκεκριμένου προβλήματος
• Απόκτηση εμπειρίας αντιμετώπισης του προβλήματος
• Επιστροφή στη θεωρία, επανάληψη και εμβάθυνση
• Νέα προσπάθεια αντιμετώπισης προβλήματος
• Καταγραφή αποτελεσμάτων και δημιουργία νέας (εξειδικευμένης) γνώσης

Με λίγα λόγια, το Lean Startup ή το The Four Steps To The Epiphany δίνουν έναν πολύ καλό μπούσουλα, πρέπει όμως οι αποκτηθείσες πληροφορίες να δοκιμαστούν και να εφαρμοστούν στην πράξη ώστε τελικά (μετά από κάποιους κύκλους μάθησης-εφαρμογής-ανάλυσης) να καταστούν πραγματική γνώση.

Επιτρέψτε μου μου τέλος να κλείσω το άρθρο αυτό με μια συμβουλή, την οποία στηρίζω σε εμπειρία που απέκτησα με σκληρό τρόπο: 

Ο δρόμος της επιχειρηματικότητας δεν είναι ποτέ μοναχικός. Η μεγαλύτερη ικανότητα για έναν επιχειρηματία είναι να μπορεί να συνεργάζεται και να βγάζει στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό κάθε συνεργάτη του. 

Σχεδόν όλοι μπορούν να μάθουν και πολλοί μπορούν να πειραματιστούν ώστε να δημιουργήσουν και νέα, πρωτότυπη και εξειδικευμένη γνώση. Εκείνοι όμως που θα μπορέσουν να συνεργαστούν και να εμπνεύσουν τις ομάδες τους, αυτοί είναι που θα κάνουν τελικά τη διαφορά.

44

Είμαστε στην Αθήνα του 1977. Είναι Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου και ώρα περίπου 3:00 το μεσημέρι. Ο μαιευτήρας Καρπούζογλου φέρνει σε πέρας επιτυχώς μια δύσκολη γέννα. Η οικογένεια του Γιώργου Τσίγκου και της Ελένης Μπουγιατιώτου αποκτά έτσι το δεύτερο παιδί της, ένα αγοράκι βάρους 4.300 γρ - Ναι, σωστά καταλάβατε, εμένα.

Σήμερα λοιπόν, Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2021, που γιόρτασα τα τεσαρακοστά-τέταρτα γενέθλιά μου, πολύ περισσότερο ζώντας εδώ και αρκετό διάστημα την πανδημία του κορωνοϊού, είχα τον χρόνο να σκεφτώ σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Πρώτα απ' όλα μου φαίνεται σχεδόν σαν ψέμα το γεγονός ότι έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια! Ο χρόνος πράγματι κυλάει σαν νεράκι. Από την άλλη, έχω πια τόσες πολλές και τόσο έντονες αναμνήσεις που γρήγορα καταλαβαίνω ότι όχι, δεν είναι ψέμα. Είναι η πραγματικότητά μου: Έχω συμπληρώσει 44 περιστροφές γύρω από τον ήλιο, είναι μεγάλο διάστημα.

Μετά αναπόλησα τα παιδικά, τα εφηβικά και τα φοιτητικά μου χρόνια. Σίγουρα θα χρειαζόμουν σελίδες επί σελίδων για να τα περιγράψω αναλυτικά (και πάλι δεν ξέρω αν θα ήταν δυνατό), όμως αναμφίβολα νιώθω πολύ τυχερός. Μεγάλωσα σε μια υπέροχη οικογένεια, για την οποία θα είμαι αιώνια ευγνώμων. Μεγάλωσα σε μια χώρα που είχε μόλις γίνει δημοκρατική και που είχε μια κοινωνική και οικονομική υπόσταση ικανή να προσφέρει περισσότερα από τα απαραίτητα στην πλειοψηφία των πολιτών της. Η εκπαίδευσή μου επίσης ήταν αρκετά άνω του μετρίου και το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τις δυνατότητες διάπλασης του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μου πέρα από το πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης.

Στη συνέχεια το μυαλό μου πήγε στα εικοσιένα συναπτά έτη που συμπλήρωσα φέτος στον στίβο της επιχειρηματικότητας. Ήταν μια επιλογή που δεν είχα σκεφτεί ποτέ πριν την ξεκινήσω και όμως μου φάνηκε απολύτως αυτονόητη τότε. Ευτυχώς, ακριβώς το ίδιο αυτονόητη μου φαίνεται και τώρα. Δεν έχω μετανιώσει στιγμή που μπήκα σε αυτόν τον μαραθώνιο και ελπίζω το ίδιο να λέω και μετά από πολλά χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει πως η επιχειρηματικότητα δεν μου έφερε και τεράστιες δυσκολίες, πίκρες, μερικές φορές δυστυχία, καθώς και πλήθως εμποδίων που φάνταζαν (ίσως και να ήταν) ανυπέρβλητα. Όμως, πόσο νόημα μπορεί να έχει μια ζωή που μοιάζει με "βόλτα στο λούνα παρκ"; Όχι ιδιαίτερο. Έτσι λοιπόν, θεωρώ τις δυσκολίες αυτές ως το κόστος για την απόκτηση εκπληκτικών εμπειριών, για το βίωμα υπέροχων συναισθημάτων και για το γεγονός ότι τους σημαντικότερους ανθρώπους της ζωής μου τους συνάντησα στο ταξίδι αυτό. Αν μπορούσα να διατρέξω εκ νέου τη ζωή μου, θα ξεκινούσα και πάλι μια εταιρεία, όπως έκανα με τον Περικλή, τον Χάρη, τον Μίλτο και τον Νίκο εκείνο τον Σεπτέμβρη του 2000.

Κάτι που σκέφτηκα αμέσως μετά είναι πως έφτασα σε μια ηλικία που έχω αρχίσει να διαχειρίζομαι τον τρόμο της απώλειας. Συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια αυτήν την χρονιά από τον απροσδόκητο χαμό της μητέρας μου, κάτι που ακόμα δυσκολεύομαι να επεξεργαστώ. Σε τρεις μήνες κλείνουν επίσης πέντε χρόνια από την απώλεια του πατέρα μου ενώ η τεσαρακοστή τέταρτη χρονιά μου ξεκίνησε με τη δυσβάσταχτη απώλεια ενός αγαπημένου θείου μου. Έχω ήδη χάσει αγαπημένους καθηγητές, φίλους, συναδέλφους, ακόμα και μερικούς, πολύ λίγους ευτυχώς, ανθρώπους στον επαγγελματικό μου κύκλο νεώτερους από μένα. Με λίγα λόγια και σταράτα: Ο θάνατος είναι παρών στη μέση ηλικία. Καθημερινά φροντίζει να σου υπενθυμίζει την παρουσία του και τη νομοτέλεια της ζωής.

Με κάνει πολύ χαρούμενο όμως που, νομίζω πρώτη φορά αυτόν τον χρόνο, έκανα ένα βήμα μπροστά στη διαχείριση της θεμελιώδους υπαρξιακής αγωνίας κάθε ανθρώπου. Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποίησα την θνητότητά μου σε ηλικία δώδεκα-δεκατριών ετών. Ήταν μια σκέψη αδιανόητη, απίστευτα δυσάρεστη και τρομακτική, την οποία απωθούσα από το μυαλό μου όσο πιο γρήγορα γινόταν ευχόμενος απλώς να καθυστερήσει να επιστρέψει. Θυμάμαι πολλές φορές, σε ανύποπτο χρόνο, να καταβάλλομαι από μια τεράστια απόγνωση στη συνειδητοποίηση της απλούστερης αλήθειας, ότι δηλαδή κάποτε θα πεθάνω, και να θέλω να τρέξω να γλυτώσω, να βρω κάπου να κρυφτώ. 

Στη διάρκεια της πανδημίας είχα την ευκαιρία να διαβάσω τέσσερα έργα του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη: Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Καπετάν Μιχάλης και Ασκητική. Δεν θα μπορούσα να έχω κάνει καλύτερη επιλογή. Μετά έτυχε να διαβάσω μερικά βιβλία του Νίτσε, να εμβαθύνω στον Επίκουρο και, ευτυχώς, να διαβάσω τον υπέροχο Irvin Yalom (Στον Κήπο του Επίκουρου, Όταν Έκλαψε ο Νίτσε, Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία). Όλα αυτά βοήθησαν πάρα πολύ, περισσότερο όμως όλων με βοήθησε η - γενναία όσο και απαραίτητη - απόφαση να ξεκινήσω ψυχοθεραπεία, η οποία με τη σειρά της με οδήγησε αργότερα σε μια δύσκολη μεν, υπέροχη δε θεραπευτική ομάδα. 

Δεν είναι βεβαίως ότι έχω 'ξεπεράσει τον φόβο του θανάτου', αυτό μάλλον δεν θα συμβεί ποτέ, έχω όμως ξεπεράσει τον σχετικό τρόμο. Έχω συμβιβαστεί με το πεπερασμένο της ύπαρξης και προσπαθώ να απολαμβάνω κάθε ημέρα σαν ένα νέο δώρο. 

Θέλησα λοιπόν με το άρθρο αυτό να κάνω την εξής δημόσια επισήμανση: Η ψυχοθεραπεία δεν είναι ούτε ντροπή, ούτε πολυτέλεια. Αντίθετα είναι μια φροντίδα, μια επιμέλεια εαυτού, που αξίζει και δικαιούται κάθε άνθρωπος. Μη διστάσετε να την προσφέρετε στον εαυτό σας και να ενθαρρύνετε τους δικούς σας να κάνουν το ίδιο.

Αφού λοιπόν ξόδεψα χρόνο στο παρελθόν και στο παρόν, μετά σχεδόν υποχρεωτικά κοίταξα στο μέλλον. Με τις επικούρειες διδαχές, προσπάθησα να είμαι όσο πιο αντικειμενικός και ρεαλιστής γίνεται. Φαίνεται πως τα επιστημονικά δεδομένα μου δίνουν αρκετές πιθανότητες να περάσω τα 80, ίσως μάλιστα ακόμα και τα ενενήντα:

Ξέρω πολύ καλά βέβαια πως αυτά δεν είναι παρά πιθανότητες. Πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος ή μιας απρόβλεπτης ασθένειας που μπορεί να σημάνουν την αναχώρηση από τα εγκόσμια πολύ νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση, είναι λογικό να νιώθω πως είμαι 'πάνω-κάτω' στα μισά του δρόμου. Έτσι λοιπόν αναρωτήθηκα τι είναι αυτό που έχει σημασία για μένα σήμερα. Κατέληξα σε κάποιες σκέψεις όπως οι παρακάτω:

• Να φροντίσω όσο μπορώ την οικογένεια και τους φίλους μου
• Να προσπαθήσω να είμαι χρήσιμος και εποικοδομητικός άνθρωπος στην κοινωνία
• Να εξελίξω την επιχείρησή μου σε έναν οργανισμό με συλλογική κουλτούρα και 'νοημοσύνη', με σκοπό να συνεχίσει να υπάρχει, να δημιουργεί και να προσφέρει μετά από εμένα και χωρίς εμένα
• Να μην σταματήσω να εξελίσσομαι σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο

Το καλοκαίρι που μας πέρασε είχα την τύχη να συναντήσω έναν αγαπημένο καθηγητή μου από το πανεπιστήμιο. Όπως λοιπόν τα λέγαμε αναφέρθηκε σε κάτι που είχε εκείνος ακούσει σε νεώτερη ηλικία: Ένας άντρας στη ζωή του οφείλει να κάνει ένα παιδί, να χτίσει ένα σπίτι και να γράψει ένα βιβλίο.

Νομίζω πως η σύντομη αυτή φράση συμπυκνώνει πολλή σοφία (σημειώνοντας πως, προφανώς - ελπίζω, τα ίδια ισχύουν φυσικά και για μια γυναίκα) και αναμφίβολα μου έδωσε έμπνευση και ιδέες για πράγματα που θα επιχειρήσω να κάνω τα επόμενα χρόνια.

Επιθυμώ να κλείσω αυτό το άρθρο λέγοντας και πάλι πως νιώθω τυχερός και ευγνώμων στους τόσους πολλούς ανθρώπους που με έχουν βοηθήσει μέχρι σήμερα. Είναι πλούτος αληθινός που δεν τον αλλάζω με τίποτα. Ταυτόχρονα νιώθω όλο και περισσότερο το 'χρέος' για το οποίο μιλά ο Καζαντζάκης: Πρέπει στ' αλήθεια να αφήσουμε τον κόσμο αυτό λίγο καλύτερο απ' ότι τον βρήκαμε και αυτή η σκέψη δεν πρέπει να βρίσκει χώρο μόνο προς το τέλος της ζωής μας, όπως συμβαίνει συχνά. Θα ήθελα να πιστεύω λοιπόν πως μαζί με τα καθημερινά θέματα που πάντα θα υπάρχουν, θα μπορέσω και εγώ να συνεισφέρω ουσιαστικότερα στην κατεύθυνση αυτή. 

Αν μη τι άλλο σήμερα, την ημέρα των τεσσαρακοστών τετάρτων γενεθλίων μου, εκεί μου φαίνεται πως βρίσκεται ο καταλύτης για το πέρασμα από τη ζωή στον βίο.