Ο Ιησούς στην Τήνο

Ένα από τα πιο ωραία διδάγματα της χριστιανικής παιδείας είναι εκείνο που περιγράφει την οργή που κυρίευσε τον Ιησού Χριστό όταν είδε τους εμπόρους να κατακλύζουν τον Ναό του Σολομώντος και να αισχροκερδούν επάνω στο θρησκευτικό συναίσθημα του λαού. Όλοι μας θυμόμαστε τα κείμενα που γράφουν ότι ο Ιησούς κυνήγησε τους εμπόρους "με τον βούρδουλα", ενώ μια πολύ ζωντανή περιγραφή προσφέρει και ο Νίκος Καζαντζάκης στον "Τελευταίο Πειρασμό" που λέει ότι ο Γιος της Μαρίας επιτέθηκε με τη βουκέντρα σε έναν όχλο εμπόρων. 

Σε προσωπικό επίπεδο μπορώ να πω ότι η θρησκευτική μου διαμόρφωση στηρίχτηκε στην αφήγηση αυτή, καθώς και στην άλλη με την καλή Σαμαρείτισσα που της εξηγεί πως ο Θεός μπορεί να λατερεύεται οπουδήποτε και όχι μόνο στον Ναό του Σολομώντος.

Σκοπός μου σίγουρα δεν είναι να κάνω μια θεολογική συζήτηση ούτε και να επιχειρηματολογήσω επάνω στην ιστορική εξέλιξη της χριστιανικής θρησκείας (πως αυτή δηλαδή σιγά  σιγά αφομοίωσε πολύ μεγάλο αριθμό ειδωλολατρικών πρακτικών και εθιμων) αλλά να θίξω ένα ιδιαίτερα θλιβερό φαινόμενο που συναντάται σε όλη την ελληνική επικράτεια, σε έναν όμως τόπο παίρνει ανυπέρβλητες διαστάσεις:

Την Παναγία της Τήνου.

Θέτω το ερώτημα εξ' αρχής: Πώς θα αντιδρούσε ο Ιησούς εάν με κάποιο τρόπο επισκεπτόταν σήμερα τον Ιερό Ναό της Μεγαλόχαρης στην Τήνο; Τι θα έλεγε για όλην αυτή την αδιανόητη εκμετάλλευση και αισχροκέρδεια σε βάρος δυστυχισμένων ανθρώπων που έχουν χάσει κάθε ελπίδα και ψάχνουν στήριγμα μόνο σε Εκείνον; Θα συμφωνούσε ο Ναζωραίος με τα χιλιάδες χρυσά και ασημένια τάματα που καταλήγουν στα χυτήρια για να γίνουν τελικά πλάκες χρυσού και αργύρου; Θα επικροτούσε τη διακίνηση φυλαχτών, κομποσχοινιών, χαϊμαλιών και κάθε άλλου είδους ''θαυματουργών'' μικροαντικειμένων που ''προστατεύουν" από το κακό;

Η μήπως τελικά ο Γιος του Ανθρώπου θα έπαιρνε ξανά τον βούρδουλα και τη βουκέντρα και δεν θα άφηνε τίποτα όρθιο από αυτό το ασύλληπτο αίσχος;

Αυτό που συμβαίνει στην Τήνο είναι απολύτως απαράδεκτο και ήρθε η ώρα να σταματήσει, όπως βεβαίως το ίδιο πρέπει να γίνει και οπουδήποτε αλλού εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα. Μπορεί κανείς να διακρίνει τουλάχιστον τρεις διαστάσεις:

(α) Στη Μεγαλόχαρη έρχονται, μεταξύ άλλων, άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σημαντικότατα προβλήματα, πολλές φορές θέματα ζωής και θανάτου. Οι άνθρωποι αυτοί είναι απελπισμένοι και ψάχνουν από κάπου να κρατηθούν. Η σύχρονη επιστήμη, η ψυχιατρική, η ψυχολογία και ίσως και άλλα συναφή γνωστικά αντικείμενα, πολλές φορές μπορούν να απαλύνουν τον πόνο αυτών των ανθρώπων και να τους βοηθήσουν να διαχειριστούν καλύτερα τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν. 

Προσοχή: Αυτό δεν έχει σε τίποτα να κάνει με την θρησκευτική πίστη - κάθε άλλο! Πολλοί επιστήμονες επιβεβαιώνουν πως η θρησκευτική πίστη συχνά βοηθά πολύ σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις. Το να ανεβαίνεις γονυπετής από το λιμάνι της Τήνο μέχρι τη Μεγαλόχαρη, δεν είναι εκδήλωση θρησκευτικής πίστης αλλά αντίθετα μια ταπείνωση που δεν αξίζει κανένα ανθρώπινο ον. Πολύ περισσότερο που είναι ξεκάθαρο ότι η μεγάλη πλειοψηφία των συνανθρώπων μας που αναγκάζεται από τις καταστάσεις να μπει σε αυτήν τη διαδικασία δεν έχει εύκολη και άμεση πρόσβαση σε επιστημονικές υπηρεσίες ψυχιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης.

Αντί λοιπόν να στρώνουμε κόκκινο χαλί από το λιμάνι μέχρι το ύψωμα που βρίσκεται ο Ιερός Ναός, ας φροντίσουμε οι συνάνθρωποί μας να μπορούν να λάβουν τη βοήθεια των εξειδικευμένων επιστημόνων όποτε και για όσο την χρειάζονται.

(β) Τα τάματα: Είναι πραγματικά πέρα από κάθε φαντασία ο πλούτος που συγκεντρώνεται μέσω των ταμάτων. Ας μην σχολιάσουμε εδώ τη λογική της συναλλαγής: Πληρώνει ο "πιστός" για να "αγοράσει" το έλεος του Μεγαλοδύναμου (δηλαδή, μιλάμε για την πλέον αντι-χριστιανική προσέγγιση που θα μπορούσε ποτέ κανείς να φανταστεί), αλλά να μείνουμε στο εξής: Τι τον χρειάζεται η εκκλησία όλον αυτόν τον πλούτο; Ενημερώνει τους πιστούς ότι όλα αυτά αντίκεινται στις αρχές της Χριστιανικής Θρησκείας; Εκπαιδεύει τους πιστούς ότι δεν μπορούν να εξαγοράσουν την Αγάπη του Θεού αλλά ότι η Χάρη Του θα τους βοηθήσει μόνο μέσα της Μετάνοιας; (δηλαδή μέσα από την αλλαγή της συμπεριφοράς, όπως λέει και ο Peter Senge του MIT χρησιμοποιώντας μάλιστα ακριβώς τη λέξη "Μετάνοια"). 

Φοβάμαι πως δεν τα κάνει όλα αυτά η Εκκλησία. Αντίθετα μάλιστα σιωπηλά ενθαρρύνει τους πιστούς να κάνουν περισσότερα και ακριβότερα τάματα, αφήνοντας να εννοηθεί πως ο Κύριος θα εκτιμήσει τη γεναιοδωρία τους. Μιλάμε για αληθινό αίσχος και ντροπή! Φαντάζομαι πολλοί θα θυμούνται τον σκάνδαλο που ξέσπασε πριν λίγα χρόνια όταν αποκαλύφθηκε πως η μοίρα αυτών των ταμάτων είναι να καταλήξουν σε χυτήρια και να μετατραπούν σε πλάκες πολυτίμων μετάλλων.

(γ) Το παζάρι: Βγαίνοντας κανείς από τη Μεγαλόχαρη πέφτει πάνω σε ένα ανατολίτικο παζάρι με κομποσχοίνια, φυλαχτά, εικονίτσες, λιβάνια, οτιδήποτε μπορεί κανείς να φανταστεί, που στοχεύουν σε lower budget προσκυνητές: Μπορεί να "μην σε παίρνει" να δαπανήσεις τα εκατοντάδες ή χιλιάδες ευρώ για ένα χρυσό ή αργυρό τάμα, αλλά όπως και να το κάνουμε όλο και κάτι θα μπορέσεις να αγοράσεις ώστε η Χάρη του Κυρίου να φτάσει και σε εσένα.

Υπάρχουν λοιπόν πολλά αλληλένδετα ζητήματα:

- Ένα ζήτημα κοινωνικής πρόνοιας και πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας

- Ένα ζήτημα παραπλάνησης του κοινού και οικονομικής διαχείρισης / αξιοποίησης των δωρεών δίχως έλεγχο του κοινωνικού συνόλου μέσα από τις αρμόδιες δομές

- Ένα ζητήμα πολιτισμού, παιδείας και αισθητικής που καταστρέφει τόσο τον τόπο όσο και τις ψυχές των ανθρώπων που βιώνουν τις καταστάσεις αυτές.

Ας σκεφτούν λοιπόν οι αρμόδιοι φορείς, ας σκεφτεί καθένας από εμάς: Τι θα έπραττε σήμερα ο Ιησούς στην Τήνο; Η ερώτηση αυτή ίσως μας οδηγήσει να αποφασίσουμε να δώσουμε τέρμα στην κατάσταση αυτή που προσβάλλει την Χριστιανική Πίστη, την Ελληνική Δημοκρατία και τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Μια καθυστερημένη αλλά πολύτιμη συνάντηση με τον Νίκο Καζαντζάκη

Αργά το βράδυ πριν λίγες μέρες ολοκλήρωσα τον «Τελευταίο Πειρασμό» του Νίκου Καζαντζάκη, ενώ στην αρχή της καραντίνας διάβασα τον «Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Δύσκολα βιβλία, απαιτητικά αλλά και ταυτόχρονα απίστευτα ενδιαφέροντα και χρήσιμα. Ήταν καθυστερημένη πράγματι η γνωριμία μου με αυτόν τον γίγαντα της σκέψης, μα δεν πειράζει, σημασία έχει που εν τέλει οι δρόμοι μας διασταυρώθηκαν. Δεν έχω λόγια να περιγράψω τον θαυμασμό μου για τον δημιουργό αυτών των έργων αλλά και τη χαρά μου που τέτοια βιβλία κοσμούν τη βιβλιοθήκη της Starttech Ventures.

Τα έφερε η τύχη και έφτασα στον Καζαντζάκη ακολουθώντας μια διαδρομή διαβάσματος από την αρχή του έτους που δεν μπορούσε παρά να καταλήξει σε αυτόν: Ξεκίνησα με το "Δώρο του Θυμού" που μιλά για τον Μαχάτμα Γκάντι με τα λόγια του εγγονού του Αρούν. Στη συνέχεια πήγα στο "Δικαίωμα στην Τεμπελιά" του Πωλ Λαφάργκ  και μετά στον εκπληκτικό Φρίντριχ Νίτσε και το "Ίδε ο άνθρωπος". Μετά τον Νίτσε διάβασα μια εκπληκτική θεματική ταξινόμηση έργων του Επίκουρου υπό την επιμέλεια του Γιάννη Αβραμίδη - Η καλύτερη δυνατή προετοιμασία για τον Αλέξη Ζορμπά του μεγάλου Κρητικού.

Όσο διάβαζα τα παραπάνω βιβλία στο μυαλό μου έρχονταν σκέψεις που μου είχαν γεννηθεί από το "Power of Now" του Eckhart Tolle. Τελειώνοντας τον Αλέξη Ζορμπά ήμουν σίγουρος: Αυτός ο δάσκαλος από τη Δανία σίγουρα είχε διαβάσει Καζαντζάκη. Από τις αμέτρητες σκηνές της ζωής του Ζορμπά που περιγράφονται το βιβλίο, δυο μου κέντρισαν περισσότερο το ενδιαφέρον: Η σκηνή του γάμου του στη Ρωσία και η σκηνή που αφήνει τον μάταιο τούτο κόσμο στο τέλος του βιβλίου. Ίσως έτσι να ήθελα και εγώ να παντρευτώ και σίγουρα έτσι θέλω να πεθάνω.

Διαβάζοντας μετά από λίγο διάστημα τον Τελευταίο Πειρασμό, στην αρχή μπερδεύτηκα. Δεν μου κολλούσε καλά ο χριστιανικός δογματισμός με την επικούρεια ή/και τη νιτσεϊκή φιλοσοφία που ξεκάθαρα καθοδηγούσαν τον Αλέξη Ζορμπά - είτε αυτός το καταλάβαινε ή (πιθανότατα) όχι. Όμως, και αυτό ήταν το πλέον ανακουφιστικό, προχωρώντας το βιβλίο κάνει τόσο ξεκάθαρα τα πλεονεκτήματα της αγάπης και της καλοσύνης που τελικά γίνονται αυτά τα αποτελέσματα μιας καθαρά ορθολογικής προσέγγισης όπως θα την παρουσίαζαν οι μεγάλοι υλιστές φιλόσοφοι: Δεν πρέπει να είσαι καλός διότι σεν υποχρεώνει καποιος νόμος (θεϊκός ή ανθρώπινος) αλλά διότι απλώς αυτό είναι το καλύτερο που μπορείς να κάνεις για να ζήσεις μια ζωή με νόημα που θα την απολαύσεις πραγματικά.

Έχοντας πλέον ενθουσιαστεί με τον θησαυρό που κρύβουν τα γραφόμενα αυτού του μεγάλου συγγραφέα, ήδη προγραμματίζω να διαβάσω σύντομα την "Αναφορά στον Γκρέκο" και στη συνέχεια τον "Καπετάν Μιχάλη". Αναρωτιέμαι ακόμα, για ποιο λόγο στη μέση εκπαίδευση δεν διδασκόμαστε περισσότερο Καζαντζάκη; Μήπως τελικά οι αφορισμοί της δεκαετίας του '50 ισχύουν ακόμα; 

Ο "Τελευταίος Πειρασμός" περιέχει σε παράρτημα αποσπάσματα συζητήσεων από το ελληνικό κοινοβούλιο της δεκατίας εκείνης που αφορούν στην απαγόρευση των έργων του Καζαντζάκη. Προκαλούν θλίψη. Ακόμα περισσότερη θλίψη και οργή όμως προκαλεί η συνειδητοποίηση ότι σήμερα, σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά, δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα στο επίπεδο της "υπαρκτής πολιτικής".

Συμπερασματικά, ας πω το εξής: Μια διεθνής έρευνα έλεγε πως το 90% των βιβλίων που πωλούνται παγκοσμίως καταλήγουν σε μια βιβλιοθήκη δίχως τελικά να διαβαστούν ποτέ. Είμαι σίγουρος ότι σε πολλά ελληνικά σπίτια υπάρχουν έργα του Νίκου Καζαντζάκη που είτε δεν έχουν διαβαστεί ποτέ ή ίσως διαβάστηκαν πριν από πολύ καιρό, ίσως από γονείς ή παππούδες. Ο λόγος του μεγάλου Κρητικού όμως είναι ένα πνευματικό κεφάλαιο που δεν έχουμε την πολυτέλεια να το αφήνουμε αναξιοποίητο. 

Μην διστάσετε λοιπόν: Κοιτάξτε απόψε τη βιβλιοθήκη σας. Αν έχει κάποιο έργο του Καζαντζάκη, είναι μια καλή απόφαση να (ξανα)διαβαστεί. Αν πάλι δεν έχει, μη διστάσετε να την εμπλουτίσετε.

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Γιατί δεν πρέπει να ενισχυθούν λόγω κορωνοϊού

Εδώ και αρκετούς μήνες η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια επιδημία παγκοσμίου κλίμακας που παρόμοιά της δεν είχε υπάρξει κατά τα τελευταία εκατό χρόνια. Οι ειδικοί λένε πως τελευταία φορά που έλαβε χώρα μια παρομοίου μεγέθους επιδημίας ήταν την εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου με την "Ισπανική Γρίπη". 

Από τις πρώτες βδομάδες της εκδήλωσης της επιδημίας στην Ελλάδα, χωρίς να παραγνωρίζω καθόλου την κρισιμότητα και την επικινδυνότητά της, έγραψα στο ιστολόγιο αυτό πως η πανδημία του κορωνοϊού θα σημάνει μια μεγάλη νίκη του ανθρώπου καθώς, πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά, αντί να στρέφουμε το βλέμμα μας στον ουρανό και να ζητάμε βοήθεια από μια ανώτερη δύναμη, προσπαθούμε να επιλύσουμε το δύσκολο αυτό πρόβλημα με τις μεθόδους της γνώσης και της λογικής. 

Δεν θα άλλαζα λέξη από το άρθρο αυτό, εξακολουθώ να το υποστηρίζω απολύτως. Ομολογώ όμως πως έπεσα έξω στις προβλέψεις μου. Έλεγα τότε ότι "ακραία σενάρια μιλούν μέχρι και για ένα εκατομμύριο θύματα". Δυστυχώς όμως είμαστε ακόμα στο πρώτο κύμα και τα θύματα είναι ήδη περίπου επτακόσιες χιλιάδες, άρα πιθανότατα μετά το δεύτερο και πιθανόν το τρίτο κύμα, να μιλάμε για αριθμό αρκετά μεγαλύτερο του εκατομμυρίου (σε κάθε περίπτωση βέβαια, εντυπωσιακά μικρότερο από τον αριθμό θυμάτων της ισπανικής γρίπης).

Κάτι που όμως δεν είχα προβλέψει ήταν η οικονομική ζημιά της επιδημίας. Πράγματι βλέπουμε πως στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη, στις πλέον αναπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη, οι προβλέψεις είναι ιδιαιτέρως δυσοίωνες. Μιλούν όλοι για μια τεράστια ύφεση, της τάξης του 10% ίσως και ακόμα περισσότερο. Στην Ελλάδα δε, όπου ο τουρισμός είναι περισσότερο από 20% του ΑΕΠ και η πτώση του τουρισμού είναι περίπου 80%, μια συνολική ύφεση του 15% δεν θα είναι έκπληξη για κανέναν. Σημειωτέον πως ακόμα και στις χειρότερες χρονιές της πρόσφατης οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, ουδέποτε είχαμε ύφεση μεγαλύτερη του 8% σε ετήσια βάση. Τα πράγματα λοιπόν στην οικονομία θα γίνουν πολύ, πολύ άσχημα.

Για να αντιμετωπίσουν αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση οι κεντρικές τράπεζες στην Αμερική και στην Ευρώπη διέθεσαν στην αγορά τεράστια ποσά ρευστότητας. Ειδικά στην Αμερική μιλάμε ήδη για αρκετά τρισεκατομμύρια και είναι βέβαιο πως η Ευρώπη θα ακολουθήσει. Ας μην μπερδεύεται κανείς όμως: Δωρεάν χρήματα δεν υπάρχουν. Τα τεράστια αυτά ποσά είναι δανεικά από τις επόμενες γενιές και υπάρχει μεγάλος φόβος πως για να γλυτώσουμε εμείς σήμερα - και για να μην θίξουμε τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, την τεράστια υπερ-συγκέντρωση του πλούτου, που είναι η κύρια αιτία του προβλήματος - για να γλυτώσουμε λοιπόν εμείς σήμερα δίχως να αμφισβητήσουμε το status quo, θα την πληρώσουν οι τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Φοβάμαι πολλοί δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι βάζουμε όλοι μαζί μια ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια των σπιτιών μας.

Εν πάση περιπτώση, μέσα στο κλίμα ευφορίας που δημιουργούν οι ειδήσεις για τη διάθεση αυτών των μεγάλων "πακέτων", βλέπει κανείς διάφορες ομάδες να διεκδικούν το μερτικό τους. Δεν μπορώ λοιπόν να κρύψω την έκπληξή μου που ανάμεσα στις ομάδες αυτές είδα και ...νεοφυείς επιχειρήσεις, πράγμα κατά την ταπεινή μου γνώμη εντελώς παράλογο. Εξηγούμαι:

(α) Ένας σημαντικός αριθμός νεοφυών επιχειρήσεων όχι μόνο δεν θίγεται αλλά αντίθετα ενισχύεται σημαντικά από την πανδημία. Αυτό διότι σε συνθήκες καραντίνας αυξήθηκε κατακόρυφα η χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών (ηλεκτρονική εκπαίδευση, ηλεκτρονικό εμπόριο, πλατφόρμες επικοινωνίας και συνεργασίας, κλπ). Έτσι, ο μεγάλος αριθμός νεοφυών επιχειρήσεων που δραστηριοποιείται σε αυτούς τους τομείς αναπτύχθηκε αλματωδώς το τελευταίο τρίμηνο.

(β) Ένας άλλος επίσης σημαντικός αριθμός νεοφυών επιχειρήσεων είναι επιχειρήσεις που αναπτύσσουν θεμελιωδώς νέες τεχνολογίες (η αγορά αρέσκεται να τις αποκαλεί "DeepTech"), οι οποίες κατά κανόνα εργάζονται για πολλά χρόνια μέχρι να μπορέσουν να φτάσουν σε μια εμπορικά αξιοποιήσιμη έκδοση του προϊόντος τους. Οι επιχειρήσεις αυτές κατά κανόνα έχουν ήδη λάβει μεγάλες χρηματοδοτήσεις για να ξεκινήσουν τις εργασίες τους και καθόλου, μα απολύτως καθόλου, δεν θα επηρεαστούν από την τρέχουσα συγκυρία. Μερικά τρίμηνα ύφεσης δεν θα σημάνουν τίποτα για μια εταιρεία που έχει κύκλο ανάπτυξης προϊόντος ίσο με τρία ή και τέσσερα χρόνια.

(γ) Κάποιες νεοφυείς επιχειρήσεις ξεκινούσαν δίχως να έχουν καμία επιτυχία υλοποίησης ενός βιώσιμου επιχειρηματικού μοντέλου και απλώς εκμεταλλεύονταν την υπερ-επάρκεια κεφαλαίου προς επένδυση (ακόμα και στην Ελλάδα!). Για τις εταιρείες αυτές, που τώρα πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα (η κρίση βλέπετε είναι ένα reality check), ας μην το συζητήσουμε, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ούτως ή άλλως.

(δ) Τέλος υπάρχει ένας σχετικά μικρός αριθμός νεοφυών επιχειρήσεων που η δραστηριοποίησή τους έχει άμεση σχέση με έναν κλάδο της οικονομίας που είναι άμεσα θιγόμενος από την κρίση, όπως ο τουρισμός ή οι μεταφορές. Είναι αλήθεια πως αυτές οι επιχειρήσεις θα υποστούν ένα μη αναμενόμενο πλήγμα. Καλώς ή κακώς όμως, κανείς δεν είπε ποτέ πως το μονοπάτι της επιχειρηματικότητας είναι ελεύθερο ρίσκου - μάλλον, ακριβώς το αντίθετο. Για την ακρίβεια το επιχειρείν και το επενδύειν καθορίζονται από μια πολύ απλή εξίσωση:

                                                       Risk = Return

... είναι μάλλον στα όρια του αστείου κάποιος με μεγάλη χαρά να δέχεται το Return όταν αυτό προκύπτει, αλλά να στενοχωριέται και να μιλά για αδικία όταν, δυστυχώς, πραγματώνεται το Risk. Αυτός είναι ο κόσμος του επιχειρείν και πρέπει να τον δεχτούμε. Ας μην ξεχνάμε μάλιστα πως οι πραγματικά καλές επιχειρήσεις θα μπορέσουν να κάνουν ότι χρειαστεί για να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα (μέσα ίσως από κάποιο pivot), οπότε ίσως η κρίση για αυτές να γίνει ευκαιρία.

Βλέοντας τα πράγματα σφαιρικά δεν μπορούμε παρά να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις πολύ μεγάλες κοινωνικές ομάδες που πλήττονται βαρύτερα από την οικονομική κρίση που προκάλεσε η επιδημία του νέου κορωνοϊού. Η ανεργία και η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης πρέπει να είναι οι προτεραιότητές μας. Υπ' αυτήν την έννοια, οι κρατικοί πόροι που έγιναν εκτάκτως διαθέσιμοι (τους οποίους επαναλαμβάνω θα φορτώσουμε ως χρέος στα παιδιά και στα εγγόνια μας) καλό θα είναι να δαπανηθούν σε πράγματα που έχουν πραγματικά σημασία: Την καταπολέμηση της ανεργίας μεγάλης κλίμακας, την υγεία και την παιδεία. 

Είναι πράγματι κρίμα να έχει άσχημη κατάληξη μια μέχρι πρότινος πολλά υποσχόμενη νεοφυής επιχείρηση (αν και, όπως αναλύσαμε, τη μεγάλη πλειοψηφία αυτών η τρέχουσα συγκυρία τις βοηθάει!). Είναι όμως πολύ μεγαλύτερο κρίμα χιλιάδες άνεργοι να μην έχουν υποστήριξη και να μην μπορούμε σαν κοινωνία να προσφέρουμε πρέπουσες υπηρεσίες υγείας και παιδείας σε όλους τους συνανθρώπους μας.

Οι ιδρυτές των λίγων αυτών νεοφυών επιχειρήσεων που ίσως κλείσουν, θα έχουν όλη την εμπειρία να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα. Οι εργαζόμενοι τους, εύκολα θα βρουν δουλειά στις άλλες νεοφυείς επιχειρήσεις που απογειώνονται χάρη στην πανδημία, ενώ επίσης οι επενδυτές τους κατά μέσο όρο θα βγάζουν πολύ καλύτερες αποδόσεις (πράγμα που φαίνεται και στο αμερικάνικο χρηματιστήριο). Εκεί λοιπόν δεν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα.

Αντίθετα, η πανδημία θα προκαλέσει έκρηξη της ανεργίας σε μη ανταγωνιστικούς κλάδους και θα πιέσει αφόρτητα τα ήδη επιβαρυμένα συστήματα υγείας και παιδείας. Εκεί είναι το μείζον πρόβλημα, ας κατευθύνουμε εκεί τους πόρους που μας δανείζουν οι μελλοντικές γενιές.