Το πρόσωπο της Ευρώπης που θέλουμε να ξεχάσουμε

Το ελληνικό χρέος είναι μη-βιώσιμο. Όλοι το γνωρίζουν, όλοι το γνώριζαν πάντοτε, τουλάχιστον από τα τέλη του 2009 οπότε η "ελληνική κρίση" απασχολεί την παγκόσμια επικαιρότητα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι ενώ όλοι το γνώριζαν, ελάχιστοι είχαν το θάρρος να το πουν. Μια πραγματικότητα που δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα.

Ας προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε πως ξεκίνησε το ζήτημα, θα δούμε πως ήταν ένα πρόβλημα κυρίως για τη Γερμανία και τη Γαλλία, τις δυο μεγαλύτερες δηλαδή οικονομίες της ευρωζώνης. Αυτό ισχύει διότι ήταν οι επενδυτικές τράπεζες των δυο αυτών χωρών που είχαν "επενδύσει" μαζικά στο ελληνικό χρέος, το οποίο αξίζει να σημειωθεί πως άλλοι παίχτες του ιδίου οικοσυστήματος αξιολογούσαν με "ΑΑΑ" - την ανώτατη βαθμίδα δηλαδή - ως προς το αξιόχρεό του, οπότε εκείνα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα έρχοντας αντιμέτωπα με μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση στην περίπτωση που το ελληνικό δημόσιο χρεοκοπούσε.

Μην ξεχνάμε πως όλα αυτά έγινα το 2009 και το 2010. Έναν χρόνο πριν η κατάρρευση της Lehman Brothers είχε ταρακουνήσει συθέμελα την παγκόσμια οικονομία. Στην Ευρώπη πολλές τράπεζες βρέθηκαν στο χείλος της καταστροφής και οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να παρέμβουν με μεγάλα "πακέτα διάσωσης", τα οποία τελικά βεβαίως επωμίστηκαν οι φορολογούμενοι. Την στιγμή λοιπόν που ευελπιστούσαν ότι ο εφιάλτης τελείωσε, το τελευταίο που ήθελαν ήταν να απαιτηθεί να δώσουν μεγάλα πακέτα διάσωσης και σε επενδυτικές τράπεζες που είχαν έκθεση στο ελληνικό χρέος και μετά να έχουν να απαντήσουν σε κάποια προφανή ερωτήματα, όπως π.χ. με ποια κριτήρια το ελληνικό χρέος είχε αξιολόγηση "ΑΑΑ".

Η παραπάνω ανάλυση σε καμία περίπτωση δεν επιχειρεί να υποβαθμίσει τις εγκληματικές ευθύνες όλων των ελληνικών κυβερνήσεων μετά τη μεταπολίτευση που έχτισαν ένα σαθρό, πελατειακό κράτος με μια αδύναμη, ευρέως διεφθαρμένη, κρατικοδίαιτη και εσωστρεφή οικονομία. Πριν κατηγορήσουμε "τους ξένους" πρέπει πρώτα να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας. Ακόμα και έτσι όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως σε κάθε δανειακή σύμβαση υφίστανται τρία μέρη: Ο δανειζόμενος, ο δανειστής και ο εγγυητής (που εδώ σε κάποιο βαθμό, κατά μια διασταλτική ερμηνεία βεβαίως, ήταν ο αξιολογητής του χρέους). Ευθύνεται βαρύτατα λοιπόν ο δανειζόμενος, αλλά ομοίως ευθύνονται και τα άλλα δυο μέρη.

Εν πάση περιπτώσει, τα παραπάνω δεν φιλοδοξούν να παρουσιάσουν μια λεπτομερή ανάλυση της ελληνικής οικονομικής κρίσης αλλά να συνηγορήσουν σε ένα μάλλον προφανές συμπέρασμα: Η πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών και συγκεκριμένα της Γερμανίας και της Γαλλίας έπαιξαν και παίζουν έναν πολύ σοβαρό ρόλο στις σχετικές εξελίξεις. Μάλιστα σημαντικότατο ρόλο στη διαδικασία αυτή έχει το λεγόμενο "πολιτικό κόστος", ο φόβος δηλαδή της εκλογικής φθοράς των κυβερνώντων στις χώρες αυτές από την αποκάλυψη της αλήθειας προς τους ψυφοφόρους τους.

Ήρθαμε τελικά μετά κόπων και βασάνων στην άνοιξη του 2018. Μια πορεία που απαίτησε ασύλλυπτες θυσίες από τους Έλληνες πολίτες και εντυπωσιακή αλληλεγγύη από τους ευρωπαϊκούς λαούς. Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι σήμερα η ελληνική οικονομία παρουσιάζει εντυπωσιακά πρωτογενή πλεονάσματα και επανέρχεται δειλά στην ανάπτυξη. Είναι επίσης αλήθεια όμως πως η ανάπτυξη είναι ασθενική, τα πλεονάσματα αποτέλεσμα βαρυτάτης φορολογίας, οριζοντίων περικοπών και καθυστερήσεως πληρωμών και ότι το τραπεζικό σύστημα δεν μπορεί να πάρει ανάσα πιεζόμενο από το ασύλληπτο βάρος των μη εξυπηρετούμενων δανείων που πολλοί λένε πως υπερβαίνουν τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Το κυριότερο όμως είναι ότι οι κύριες παράμετροι της ελληνικής οικονομίας μαζί με τις δεσπόζουσες αντιλήψεις και συμπεριφορές που οδήγησαν στην κατάρρευση του 2010 δεν φαίνονται να έχουν τροποποιηθεί σημαντικά. Με λίγα λόγια, υπάρχει μικρό περιθώριο αισιοδοξίας.

Καθώς τελειώνει το κοινοτικό πρόγραμμα υποστήριξης της ελληνικής οικονομίας, είναι πολύ σημαντικό η Ελλάδα να μπορέσει να δανειστεί μόνη της από τις αγορές. Μια τέτοια εξέλιξη θα έδινε άλλο ειδικό βάρος στις θετικές εξελίξεις που περιγράφησαν παραπάνω και θα έδινε επίσης ελπίδα πως τα αρνητικά που επίσης παρατέθηκαν θα μπορέσουν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα έχει μεγάλη ανάγκη ενός ισχυρού σήματος προς τις αγορές ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι, που τόσο πολύ την στήριξαν για 8 χρόνια, κάνουν ένα τελευταίο μα απολύτως απαραίτητο βήμα για την ουσιαστική της στήριξη με επίσημη απομείωση του χρέους.

Εδώ λοιπόν αρχίζει μια παράσταση με έντονα κωμικοτραγικά χαρακτηριστικά. Εδώ αρχίζουμε να βλέπουμε το πρόσωπο της Ευρώπης του χθες, το πρόσωπο της Ευρώπης που δεν θέλουμε.

1. Η Γερμανική κυβέρνηση υπέστη φθορά στις τελευταίες εκλογές. Για κάποιο λόγο νιώθει την ανάγκη να γίνει πιο συντηρητική. Είναι ένα εύκολο θέμα στη δημόσια συζήτηση να μιλάς για τους τεμπέληδες Έλληνες που πρέπει να τους κρατάμε συνεχώς σε εγρήγορση για να μην αρχίσουν να ξοδεύουν πάλι σαν να μην υπάρχει αύριο. Έτσι λοιπόν η Γερμανική οδός είναι αρχικώς αρνητική για την απομείωση του χρέους.

2. Η Γαλλική κυβέρνηση εδώ και καιρό κάνει μια, απέλπιδα μεν - ενδιαφέρουσα δε, προσπάθεια να αναβιώσει το ευρωπαϊκό όραμα. Να μιλήσει για την ουσιαστική, ομοσπονδιακή ένωση της Ευρώπης (παρότι βεβαίως υπάρχουν σοβαρότατες αμφιβολίες εάν το γαλλικό κατεστημένο τα εννοεί αυτά ή μένει στη συνθηματολογία). Μετά από πολλά χρόνια απόλυτης γερμανικής κυριαρχίας στην ευρωπαϊκή πολιτική, η Γαλλία προσπαθεί να παίξει έναν σημαντικό ρόλο, όπως έκανε στο παρελθόν. Η Γαλλική οδός λοιπόν δείχνει πιο βατή για την Ελλάδα όσον αφορά τη μείωση του χρέους.

3. Εδώ όμως ξεκινούν τα απολύτως τραγελαφικά. Η Ελλάδα για να δελεάσει τη Γαλλία, ή για να το πει κανείς πιο ωμά, για να εξαγοράσει την υποστήριξή της στο θέμα του χρέους και των γεωπολιτικών εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, ανακοινώνει ένα μεγάλο πρόγραμμα αναβάθμισης του ελληνικού πολεμικού ναυτικού με αγορά πολλών, νέων και υπερσύγχρονων γαλλικών φρεγατών.

4. Ποια είναι η γερμανική αντίδραση σε αυτό; Αφενός δημιουργείται μια μεγάλη συζήτηση για το πως μπορεί η καταχρεωμένη Ελλάδα να ξοδεύει τα λιγοστά χρήματά της για αγορά όπλων από τη Γαλλία (φαντάζεται κανείς πως για τα γερμαντικά όπλα δεν υφίσταται τέτοιο ζήτημα) και στη συνέχεια, άκουσον - άκουσον, αποφασίζει να αναβιώσει ένα πρόγραμμα πώλησης έξι υπερσύγχρονων υποβρυχίων στην Τουρκία!

5. Το τελευταίο βήμα είναι πραγματικά άνω ποταμών. Πρώτα απ΄όλα είναι μια εχθρική κίνηση προς την Ελλάδα αφού τα τέσσερα παρόμοια υποβρύχια που έχει ήδη προμηθευτεί η χώρα μας συνιστούν ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα ποιοτικά της πλεονεκτήματα στην ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο. Στη συνέχεια, την στιγμή που αποκαλύπτονται οι σχέσεις του Τουρκικού καθεστώτως με το Ισλαμικό Κράτος, την στιγμή που ο άξονάς του με τη Μόσχα αντιτίθεται ευθέως στα ευρωπαϊκά συμφέροντα και την στιγμή που κάθε έννοια κράτους δικαίου καταπατάται στην Ανατολία με αποκορύφωμα την παράνομη κράτηση δυο ευρωπαίων στρατιωτικών για σχεδόν τρεις μήνες δίχως καν την απαγγελία κατηγοριών, δεν είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς "πως γίνεται η ισχυρότερη Ευρωπαϊκή χώρα να ενισχύει με αυτό τον τρόπο ένα δικτατορικό καθεστώς που στρέφεται εναντίον χωρών μελών της ΕΕ, των οποίων την ακεραιότητα απειλεί καθημερινά;".

Αυτό είναι πράγματι το πρόσωπο της Ευρώπης του χθες. Αυτές είναι οι συμπεριφορές του διαίρει και βασίλευε που οδήγησαν σε δυο παγκοσμίους πολέμους, δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς και την ανθρωπότητα στο χείλος της καταστροφής. Αυτό είναι το πρόσωπο της Ευρώπης που θέλουμε όλοι να ξεχάσουμε.

Αν κάποιος δει τα πράγματα από απόσταση, η λύση είναι εντυπωσιακά προφανής: Κοινός ευρωπαϊκός προϋπολογισμός με δομές ομοσπονδιακού ελέγχου, κοινή ευρωπαϊκή άμυνα και κοινή εξωτερική πολιτική.

Είναι δύσκολο; Ταυτόχρονα καθόλου και πάρα πολύ. Απαιτεί να ξεπεραστεί ο εθνικιστικός εγωισμός όλων των χωρών - μελών της ΕΕ που λίγο πολύ λέει ότι είμαστε όλοι ισότιμοι αλλά ο καθένας για τον εαυτό του νομίζει ότι είναι λίγο πιο ίσος από τους άλλους.

Τα παραπάνω βήματα φαίνονται να αφορούν μόνο την Ελλάδα ή ίσως την Ελλάδα σε σχέση με δυο μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι όμως φοβάμαι απολύτως σχετικά με όλη την Ευρώπη. Από τις Βαλτικές χώρες μέχρι το Γιβραλτάρ και από τη Γροιλανδία μέχρι την Κύπρο υφίστανται σειρά ζητημάτων που απαιτούν ενοποίηση των εξωτερικών και αμυντικών πολιτικών, το έδαφος μιας ουσιαστικής οικονομικής και εν τέλει πολιτικής ενοποίησης.

Δεν είναι ακόμα πολύ αργά. Ίσως όμως σε κάποια όχι πολύ μακρινή στιγμή να είναι. Δεν υπάρχει κανείς λόγος να περιμένουμε. Έχει σημάνει η ώρα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Η ώρα της δράσης είναι τώρα.

«Να είχαμε έναν Έλληνα Ερντογάν»

Φαντάζομαι δεν είμαι ο μόνος Έλληνας που έχει ακούσει από συμπολίτες τους την απίστευτη φράση «μακάρι να είχαμε έναν Έλληνα Ερντογάν».

Ας μην μιλήσουμε για τη δημοκρατία, για το κράτος δικαίου. Ας μην μιλήσουμε για το εμπόριο των προσφύγων. Ας μην μιλήσουμε για τη Συρία και τη ξεδιάντροπη σχέση με το Ισλαμικό Κράτος. Ας μην μιλήσουμε για το δήθεν «πραξικόπημα» που χρησιμοποιείται για την επιβολή μιας στυγνής δικτατορίας.

Όχι. Ας μείνουμε μόνο στο παρακάτω γράφημα.

To γράφημα λέει κάτι απλό: Πριν πέντε χρόνια, με ένα ευρώ κάποιος έπαιρνε λιγότερες από 2,5 τουρκικές λίρες. Σήμερα, με το ίδιο ευρώ, παίρνει περισσότερες από 5.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο Τούρκος εργαζόμενος που το 2013 έπαιρνε το ισοδύναμο των €1.000, σήμερα ο ίδιος μισθός σε τουρκικές λίρες αναλογεί σε λιγότερα από €500.

Είναι πράγματι εντυπωσιακά επιτυχημένος για την ίδια του την χώρα ο Ερντογάν... 

Επιστροφή στην Στοκχόλμη

Οι πρώτοι μήνες στο πανεπιστήμιο είχαν κυλήσει γεμάτοι ενέργεια και ενθουσιασμό. Πρώτη φορά μένω μόνος σε μια άλλη πόλη. Γνωριμία με ένα εντελώς νέο γνωστικό αντικείμενο σε ένα πολύ διαφορετικό εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Πολλά νέα πρόσωπα — κάποιοι έγιναν οι καλύτεροι μου φίλοι. Διασκέδαση, έρωτες, αλκοόλ, επιστήμη και βεβαίως πολιτική. Ομηρικές μάχες στα αμφιθέατρα για την κατάληψη και την αναγνώριση της πληροφορικής, όραμα για μια καλύτερη Ελλάδα (που με κάποιο μαγικό τρόπο νομίζαμε πως ήταν υπόθεση δική μας).

Κάπου εκεί, μόλις στο δεύτερο εξάμηνο ήρθε το Erasmus. O Καθηγητής, νομίζω επίκουρος τότε, Πάνος Τραχανιάς και η εξαίρετη Εύα Μιχελιδάκη από το γραφείο διασύνδεσης. Δηλώνω συμμετοχή, στις αρχές του 3ου εξαμήνου. Αίτηση για υποτροφία στο ΙΚΥ, γίνεται δεκτή. Ενημερώνω τους γονείς μου, ενθουσιάζονται. Ήταν επίσημο: Το 4ο εξάμηνο των σπουδών μου θα το έκανα στο "Βασικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Στοκχόλμης" (ναι, αυτό που ο υπόλοιπος πλανήτης γνωρίζει ως "ΚΤΗ").

Βεβαίως, δεν ήθελα να πάω μόνος. Αρχικά ήταν να έρθει μαζί μου η Μαρία. Μετά άλλαξε γνώμη (ή, όπως θα σκέφτηκαν πολλοί, ξανάρθε στα λογικά της). Έπρεπε να βρω έναν επαρκώς τρελό, απευθύνθηκα στον Χρήστο (ναι, αυτόν τον "πολύ αυστηρό καθηγητή" που μου έλεγαν πρόσφατα κάποιοι φοιτητές του). Φυσικά πείστηκε εύκολα. Δυστυχώς όμως ο πατέρας του αρρωσταίνει σοβαρά λίγες μέρες πριν φύγουμε και αναγκάζεται να ακυρώσει τη συμμετοχή του.

Έτσι, αρχές Φλεβάρη του 1998 είμαι στο Ανατολικό Αεροδρόμιο Ελληνικού και ξεκινώ για την Στοκχόλμη, όπου πέρασα 6 υπέροχους μήνες, στους οποίους επισκέφτηκα 7 χώρες και δημιούργησα φιλίες που κρατούν ακόμα.

Το σημαντικότερο είναι ότι χάρη στο Erasmus γνώρισα τα start-ups και την επιχειρηματικότητα. Με λίγα λόγια οι έξι αυτοί μήνες καθόρισαν τη ζωή μου και το αποτύπωμα που θα αφήσω στον κόσμο.

Για όλα αυτά όμως θα επεκταθώ σε επόμενη δημοσίευση.

Τώρα είμαι στο αεροπλάνο. Πετάω από Αθήνα απευθείας για Στοκχόλμη ώστε να πάρω μέρος στο 20ετές reunion. Δυστυχώς ο Αντώνης αναγκάστηκε να ακυρώσει την τελευταία στιγμή. Στην ίδια πτήση όμως είναι ο Δήμος με τη γυναίκα του. Εκεί θα συναντήσουμε την Ισπανική Αρμάδα: Τον Alvaro και τον Javi. Τον Pancho, τον Iker, τον Jaime και τον Angel. Θα είναι ακόμα η Vanessa με τον Σουηδό σύζυγο της, που έμειναν στην Στοκχόλμη, καθώς και η Maria με τον Philippe, τον Γαλλο-Ιάπωνα που πλέον λογίζεται κι αυτός για Ισπανός.

Είναι 20 χρόνια από την άνοιξη του 1998. Όταν γυρίσουμε θα βρω τις φωτογραφίες που έχω από τότε. Αρκετές εκατοντάδες, τυπωμένες σε μια βαλίτσα. Να που ήμαστε εθισμένοι στις φωτογραφίες και πριν τα smartphones!

Θα βρω και τα 6 μεγάλα άσπρα χαρτόνια που είχα κολλήσει στον τοίχο σε έναν πάρτυ τον Μάιο του 1998, ώστε όλοι να γράψουν το όνομα και το e.mail τους για να βρεθούμε μετά από χρόνια. Τα μόνα που θυμάμαι από αυτό το πάρτυ ήταν τα χαρτόνια που γρήγορα γέμισαν, το γεγονός ότι οι συγκάτοικοι στο corridor δεν εκτίμησαν το ότι τους έσπασα όλα τα πιάτα και τα ποτήρια (παρότι την επόμενη μέρα τα είχα όλα αντικαταστήσει με καινούργια), καθώς και μια πανέμορφη φοιτήτρια που έμενε στο Lappis και τελικά... δεν ήρθε. Ναι ρε φίλε, αυτό μου έχει μείνει, ότι δεν ήρθε σε εκείνο το πάρτυ.

Είκοσι χρόνια από το Erasmus λοιπόν. Είκοσι χρόνια που έχουν περάσει σαν νερό. Οι έξι εκείνοι μήνες από τη μια μοιάζουν σαν μια άλλη ζωή, από την άλλη σαν χθες.

Γράφω αυτές τις γραμμές και καταλαβαίνω πως το κυριότερο που θέλω να κάνω είναι να εκφράσω ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη για όλα όσα έχουμε ζήσει και για όλους τους ανθρώπους με τους οποίους τα ζήσαμε μαζί.

Σε λίγα λεπτά προσγειωνόμαστε. Θα είναι τρεις μέρες με μεγάλο ενδιαφέρον. Θα επανέλθω στο ιστολόγιο αυτό με νέα από την παρέα του Erasmus και φυσικά με φωτορεπορτάζ!

20 χρόνια μετά: Ελληνο-ισπανική συνάντηση στην Στοκχόλμη