Οι Άκηδες του ελληνικού επιχειρείν

- Τι ώρα είναι, Άκη;
- Ότι ώρα θες εσύ, Πρόεδρε!

Δεν γνωρίζω αν η παραπάνω διάσημη στιχομυθία μεταξύ του ερωτώντος Ανδρέα Παπανδρέου και του Άκη Τσοχατζόπουλου όντως έλαβε χώρα ή αποτελεί κάποιον αστικό μύθο της ΠαΣοΚικής ιστορίας, δίχως καμία αμφιβολία όμως περιγράφει με τρόπο ρεαλιστικό την πραγματικότητα του πολιτικού αυτού μορφώματος επί προεδρίας Ανδρέα Παπανδρέου.

Ο πολιτικός αυτός άνδρας στον οποίο πολλά από τα δεινά που ζούμε σήμερα θα χρεώσει η ιστορία πέρασε στην αιωνιότητα το καλοκαίρι του 1996. Σταδιακά από τότε γινόμαστε όλοι μάρτυρες του εξής φαινομένου: Όλοι εκείνοι που απαντούσαν με ενθουσιασμό "ότι ώρα θες εσύ Πρόεδρε", όλοι αυτοί που έβλεπαν μα δεν μιλούσαν, όλοι αυτοί που προσπάθησαν απλά να απολαύσουν και εκείνοι το πάρτι της αλλαγής, ξαφνικά έγιναν ...αντι-παπανδρεϊκοί! Τους βλέπουμε σε κανάλια, internet και εφημερίδες να εξηγούν όλα τα λάθη του Παπανδρέου λες και εκείνοι ήταν κάποιας μορφής θεατές, αμέτοχοι στην όλη κατάσταση.

Ακριβώς το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στο ελληνικό επιχειρείν της περιόδου που διανύουμε. Πολλές επιχειρήσεις είχαν γιγαντωθεί πριν σκάσει η φούσκα της "ισχυρής Ελλάδας". Δεν τις περιγράφω ως επιτυχημένες, διότι αν ήσαν τέτοιες θα είχαν αντέξει στην κρίση, αλλά σίγουρα είχαν μεγαλώσει ιδιαίτερα τις δραστηριότητές τους. Διάφοροι περίεργοι τύποι, είτε "μικρο-επιχειρηματίες" ή, συχνότερα, "στελέχη", συνωστίζονταν για να μπουν έστω για δέκα λεπτά σε κάποια γραφεία, μήπως μπορέσουν και "τσιμπήσουν" κάτι και εκείνοι από την "επιτυχία" των εν λόγω εταιρειών.

Τι συμβαίνει σήμερα; Πολλές από τις εταιρείες αυτές έχουν είτε κλείσει ήδη ή βρίσκονται σε μια μη αναστρέψιμη κατεύθυνση προς το κλείσιμο. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι πρώην πανίσχυρες (;) διοικήσεις τους βρίσκονται σε κατάσταση οικτρή (...καθώς βλέπετε η εξ'Αμερικής λογική του "golden parachute" δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στη Δανία του Νότου...). Στην ούτως ή άλλως τραγική αυτή κατάσταση είναι θέαμα εμμετικό να βλέπει κανείς τους πρώην συνωστιζομένους να βγάζουν λόγους πύρινους για την στρατηγική και τις πρακτικές των επιχειρηματιών αυτών που οδήγησαν τις εταιρείες τους στη σημερινή κατάστασή τους.

Δεν είναι ότι έχουν άδικο. Πολλές φορές δεν έχουν, τα γεγονότα που περιγράφουν είναι αληθή. Είναι όμως ότι και εκείνοι, οπως και οι όψιμοι αντιπαπανδρεϊκοί ΠαΣοΚοι, μόνο αμέτοχοι δεν ήταν στην κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Κάθε άλλο, ίσως ήταν από αυτούς που μόνο κέρδισαν και τίποτα δεν έχαναν!

Θα πω κάτι πολύ απλό: Έχοντας ξεκινήσει την πρώτη μου εταιρεία το 2000, είχα την τύχη ή την ατυχία να έχω ζήσει δυο κύκλους καταστροφής των επιχειρήσεων στον κλάδο της Πληροφορικής. Πέραν των εξαιρέσεων που πάντα υπάρχουν, στις κρατικοδίαιτες αυτές επιχειρήσεις ούτε οι μέτοχοι κέρδιζαν, ούτε οι διοικήσεις (που συνήθως ταυτίζονταν με τους μετόχους). Τα έργα εξάλλου ήταν σχεδόν πάντα υποκοστολογημένα. Ποιοι κέρδιζαν λοιπόν; Μα είναι απλό, μόνο δυο κατηγορίες παιχτών στον παιχνίδι αυτό κέρδιζαν: α) Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις (το υλικό και λογισμικό των οποίων φωτογράφιζαν οι προκηρύξεις) και β) Οι γνωστοί "business development executives" - ή ίσως "μεσάζοντες" σε μια πιο λαϊκή ορολογία, εκείνοι δηλαδή που δίχως να δίνουν λογαριασμό σε κανέναν "διαχειρίζονταν τα μαύρα". Φυσικά κάποια ψίχουλα (σε σχέση με αυτούς) έπαιρναν και οι δημόσιοι "λειτουργοί".

Αυτή είναι η πραγματικότητα της αγοράς. Άνθρωποι που πάντοτε πολεμούσαν εκ του ασφαλούς, οι μόνοι που έβγαλαν χρήματα από την απαράδεκτη πραγματικότητα της αγοράς, είναι αυτοί που σήμερα κάνουν τους τιμητές. Τελικά είναι μάλλον νομοτέλεια ότι ο πολιτικός πολιτισμός μιας κοινωνίας καθορίζει και τον οικονομικό.

Ζητούμενο όμως σήμερα είναι όποιες δημιουργικές δυνάμεις έχουν απομείνει στον τόπο να μην αναλωθούν σε μια στείρα κριτική του φαινομένου η οποία δυστυχώς οδηγεί σε επανάληψή του. Αντίθετα, χρειάζονται μια ρεαλιστική, αντικειμενική ερμηνεία του τι πραγματικά συνέβη και τη χάραξη μιας μακρόχρονης αναπτυξιακής στρατηγικής σε εντελώς διαφορετική βάση. Ποια θα είναι αυτή η βάση; Η απάντηση είναι απλή: Η εξωστρέφεια, η ανταγωνιστικότητα σε όρους παγκοσμιοποίησης.

Αν μη τι άλλο αυτό θα οδηγήσει - επιτέλους - και στην ανάδειξη της αξιοκρατίας ως βασικού ανταγωνστικού πλεονεκτήματος των υγιών επιχειρήσεων.

Πόσο πλούσιος θέλεις να γίνεις;

Μια συζήτηση που δεν γίνεται όσο θα έπρεπε, κάτι που έχει πολλές κακές συνέπειες, είναι εκείνη των στόχων μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, ίσως και γενικότερα του επαγγελματικού βίου, ως προς την απόκτηση υλικών αγαθών - αυτά που συνήθως αποκαλούμε "πλούτο". Το ερώτημα είναι απλό: Πόσο πλούσιος θέλεις να γίνεις;

Είναι απολύτως βέβαιο πως πλουτισμός δεν αποτελεί ούτε το ισχυρότερο ούτε φυσικά το μοναδικό κίνητρο μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Το ίδιο βέβαιο είναι επίσης πως το υποκείμενο που πραγματώνει τη δημιουργικότητά του πέρα από τη χαρά της δημιουργίας προσμένει και στη βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου, πράγμα που σε κάποιο, μικρότερο ή μεγαλύτερο, βαθμό συνερτάται και από τη συγκέντρωση του πλούτου. Ταυτόχρονα βέβαια πρέπει με έμφαση ιδιαίτερη να ειπωθεί πως η αισχροκέρδεια είναι ο καρκίνος της επιχειρηματικότητας.

Συζήτησα το ζήτημα αυτό με 27 άλλους συναδέλφους - νέους επιχειρηματίες από ισάριθμες χώρες που πήραμε μέρος στο πρόγραμμα "A New Beginning" που οργανώθηκε από το Γραφείο Μορφωτικών και Πολιτιστικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ και τον οργανισμό Entrepreneurs' Organization από μέσα Σεπτέμβρη έως αρχές Οκτώβρη στην Αμερική. Είναι εντυπωσιακό πως παρά το γεγονός ότι οι συνάδελφοι προέρχονταν από ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα γεωγραφίας, πολιτισμού και οικονομικής ανάπτυξης, τελικά συνέκλιναν στο εξής συμπέρασμα:

"Θα ήθελα να γίνω τόσο πλούσιος όσο να μπορώ να πηγαίνω όπου και όποτε θέλω δίχως να χρειάζεται να πάρω οποιοδήποτε μέτρο ασφαλείας ούτε να φοβάμαι ότι εγώ ή κάποιος δικός μου διατρέχει κάποιο ιδιαίτερο κίνδυνο απαγωγής".

Ακούγεται ίσως απλό, αλλά είναι μαγικό. Μέτρο του επιθυμητού πλουτισμού είναι η μη προκλητικότητά του. Συνάγεται λοιπόν, ότι διαφορετικό θα είναι το μέτρο στο Manhattan από την Τζούμπα που όπως έμαθα στο πρόγραμμα αυτό είναι η Πρωτεύουσα του Νοτίου Σουδάν. Η απλή αυτή διαπίστωση οδηγεί και σε ένα άλλο απολύτως λογικό συμπέρασμα: Στην περίπτωση που μια δραστηριότητα δημιουργήσει οφέλη μεγαλύτερα του παραπάνω μέτρου, τότε είναι στο άμεσο συμφέρον του υποκειμένου να επιστρέψει το περίσσευμα στην κοινότητά του (!). Η αρχή αυτή νομίζω πως απαντά πολύ καλά τις διάφορες συζητήσεις ανά τον κόσμο για τη φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων.

Οι πρόγονοί μας δίδαξαν ότι η ύβρις ακολουθείται πάντα από τη νέμεσι. Η υπερβολική συγκέντρωση πλούτου είναι αναμφισβήτητα ύβρις και οι συνέπειες ήδη είναι εμφανείς. Η κοινωνία μας πρέπει να αντιδράσει θετικά σε αυτό. Να επικρατήσει η λογική της κοινωνίας δηλαδή, έναντι εκείνη της ζούγκλας.

Συμφέρον και καθήκον του συγκεντρώνοντος τον πλούτο είναι το περίσσευμα να το επιστρέφει στην κοινότητα. Το πως πρέπει να γίνεται αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση που θα μπορούσε να απαντηθεί τόσο στο επίπεδο της φορολόγησης όσο και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Το βέβαιο είναι πως η παρατηρούμενη υπερσυγκέντρωση είναι κατάσταση άμετρη που κινδύνους μεγάλους ελοχεύει για όλη την ανθρωπότητα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν πως πολλά εμβληματικά μέλη του "Top 1%" ανοιχτά ζητούν την (πολύ) μεγαλύτερη φορολόγησή τους. Δυστυχώς οι κυβερνήσεις και από τις δυο πλευρές του Ατλαντικού, προς το παρόν κωφεύουν.

Θέλουμε πίσω τον Κώστα Λαλιώτη!

Δεν νομίζω πως υπάρχει κανείς Έλληνας που να προσωποποιεί την Ελλάδα της "Μεταπολίτευσης" καλύτερα από τον Κώστα Λαλιώτη. Προσωπικότητα εμβληματική, ταυτίστηκε με το (λεγόμενο) ΠαΣοΚ και τον μέντορά του Ανδρέα Παπανδρέου. Είχε αντιστασιακή δράση κατά της χούντας, άσχετα με το αν ποικίλουν οι απόψεις για την ένταση και τη διάρκειά της, πράγμα που κεφαλαιοποίησε πολιτικά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Ο Κώστας Λαλιώτης έμεινε στο πλαίσιο του κόμματος, δίχως να μπει στην κυβέρνηση, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και έκανε το βήμα προς τη Βουλή και το Υπουργικό Συμβούλιο μόνο όταν το κόμμα πια είχε απαξιωθεί εντελώς. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον πως στη μετάβαση από τον Ανδρέα Παπανδρέου στον Κώστα Σημίτη, ο Λαλιώτης σίγουρα διατήρησε αν όχι ενίσχυσε την επιροή του στο ΠαΣοΚ. Κάπως έτσι έγινε ο αιώνιος Υπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων την εποχή που η πολύπαθη χώρα μας "ήταν ένα απέραντο εργοτάξιο" για να ικανοποιήσει της ανάγκες του επερχόμενου θερινού και εν πολλοίς νυχτερινού πάρτι - ΑΘΗΝΑ 2004.

Πολλά έχουν λεχθεί για τον Λαλιώτη. Η συμμετοχή του σε διαδήλωση εναντίον της διαφθοράς είχε προκαλέσει κύμα γέλιου και ειρωνίας ενώ το γεγονός ότι συγκρούστηκε ανοιχτά και σφοδρά με την οικογένεια Μητσοτάκη έκανε πολύ κόσμο να πιστέψει τη φήμη ότι "ο Λαλιώτης έχει έναν φάκελο για όλους" - με άλλα λόγια, "κρατάει" από κάπου (που άραγε;) τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Πριν περίπου 10 χρόνια, όταν η "νέα διακυβέρνηση" του Κωνσταντίνου Καραμανλή του νεώτερου ερχόταν πάση δυνάμει, ο Κώστας Λαλιώτης επέλεξε να απομακρυνθεί εντέχνως από το πολιτικό προσκήνιο και, με σχεδόν απόλυτο τρόπο, από την επικαιρότητα. Όλο αυτό το διάστημα δεν έχουμε ακούσει σχεδόν τίποτα για το "θείο βρέφος", το "αγαπημένο παιδί του Ανδρέα" που, σχεδόν απειλώντας (ποιον;) έλεγε με αυτοπεποίθηση ότι "το 2000 θα ήταν μόλις 49 ετών".

Η πλάκα είναι πως σήμερα, την στιγμή που οι πρωταγωνιστές της μεταπολίτευσης χρειάζονται έναν μικρό στρατό να τους προστατεύει για ... να πιουν ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας, ο κορυφαίος αυτής της κάστας μπορεί να κάνει ότι θέλει με μεγίστη άνεση αφού οι εικοσάρηδες ίσως τον έχουν στο μυαλό τους σαν μια παιδική ανάμνηση από συζητήσεις των γονιών τους, όπως π.χ οι σαραντάρηδες είχαν ακούσει για τον Γεώργιο Παπανδρέου τον πρεσβύτερο, ενώ οι μεγαλύτεροι μετά από τόσα χρόνια εντονοτάτων και ανατρεπτικών εξελίξεων, μάλλον ηθελημένα τον έχουν διαγράψει από την μνήμη τους.

Το σίγουρο όμως είναι πως αν δεν κάνουμε μια ορθή ερμηνεία του τι πραγματικά συνέβη και η χώρα κατέρρευσε, αν δεν μάθουμε με λεπτομέρεια τις υπόγειες μα πανίσχυες συνδέσεις του "τριγώνου της καταστροφής", ήτοι οικονομικής ολιγαρχίας, "πολιτικού" συστήματος και μέσων "ενημέρωσης", τότε ποτέ δεν θα μπορέσουμε να χαράξουμε μια νέα πορεία έχοντας κάνει την απαραίτητη εξυγίανση και άλλες διορθώσεις που θα επιτρέψουν στην Ελλάδα να κινηθεί στην πορεία της Δημοκρατίας και της Ανάπτυξης.

Στο πλαίσιο αυτό, η συνεισφορά του Κώστα Λαλιώτη θα μπορούσε σήμερα να είναι ανεκτίμητη. Δεν αρκεί να ζητήσει συγγνώμη, μα πρέπει να πει όλη την αλήθεια για το έγκλημα της διάλυσης της χώρας στο οποίο έπαιξε τον κεντρικό ρόλο.

Είναι η αλήθεια, το αντίθετο της λήθης, αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα για να πάει μπροστά.