Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ανησυχία. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ανησυχία. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Κυριακή 15 Μαΐου 2022

Περί ανησυχίας

Από τον Βούδα έως τον Επίκουρο και από τον Ιησού Χριστό μέχρι τον Μωάμεθ και τον Κομφούκιο, προφήτες, θρησκευτικοί ηγέτες και φιλόσοφοι δίνουν κεντρική θέση στις διδασκαλίες τους στο ζήτημα της γαλήνης, της αταραξίας, της ηρεμίας ή ακόμα και της "ειρήνης της ψυχής". Το ίδιο ακριβώς κάνει και η σύγχρονη ψυχολογία και ψυχιατρική. Φαίνεται λοιπόν πως η γαλήνη, ή όπως αλλιώς επιλέξει να περιγράψει κάποιος αυτήν την ψυχοσωματική κατάσταση, αποτελούσε και αποτελεί κύριο στόχο της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων. Στόχος που, υπονοείται σαφώς, είναι τόσο δύσκολος να επιτευχθεί ώστε συχνά να αποτελεί και αντικείμενο θεϊκής παρέμβασης.

Αυτό δυστυχώς συνάδει και με την εμπειρία των περισσοτέρων από εμάς. Θέλουμε την αταραξία, σχεδόν όλοι όμως βασανιζόμαστε από μια διαρκή ανησυχία. Ο μεγάλος συγγραφέας και δάσκαλος Eckhart Tolle μιλάει για έναν "θόρυβο από το παρασκήνιο" ("background noise") που υπάρχει συνεχώς στην σκέψη μας. Πράγματι, πολλοί μελετητές έχουν επιβεβαιώσει πως οι στιγμές που μπορεί ο μέσος άνθρωπος να ηρεμίσει πραγματικά είναι εντυπωσιακά λίγες. Ο εθισμός στα smartphones και στα (αντι-)κοινωνικά δίκτυα επιβεβαιώνει την παραπάνω υπόθεση: Κανείς δεν μπορεί να μείνει ήρεμος, μόνος με τον εαυτό του, ούτε για λίγα λεπτά.

Ανησυχία.

Αυτή είναι λοιπόν η μάστιγα της ανθρώπινης ύπαρξης. Μια κατάρα που φαίνεται να μας συντροφεύει παντού και πάντα. Λίγο πριν κοιμηθούμε και όταν ξυπνάμε. Στον δημόσιο και στον ιδιωτικό μας βίο. Στη χαρά και στη λύπη. Η ανησυχία είναι πάντοτε εκεί. Σκέψεις κάθε είδους, δημιουργούν προβλήματα επίσης κάθε είδους. Προβλήματα που κατά κανόνα έχουν μεν μια μικρή πραγματική βάση, διογκώνονται δε, μεγεθύνονται υπερβολικά και καθίστανται δυσβάσταχτα.

Πολλοί ισχυρίζονται πως ο πρωταρχικός φόβος είναι ο υπαρξιακός. Ο φόβος του θανάτου. Ίσως έχουν δίκιο. Ο φόβος αυτός όμως προβάλλεται τελικά σε αμέτρητες πτυχές της ζωής μας και συχνά την καθιστά αφόρητη. Καταλήγουμε συχνά να ανησυχούμε έντονα για προβλήματα που μικρή σχέση έχουν με την πραγματικότητα και, ακόμα χειρότερα, για ζητήματα που είναι έξω από την σφαίρα της επιρροής μας.

Πόσο συχνά δεν έχουμε ανησυχήσει έντονα για την εικόνα μας. Τι θα νομίσουν "οι άλλοι" για εμάς. Για την πορεία ενός έργου, για την επαγγελματική μας εξέλιξη. Για μια ασθένεια, τρέχουσα ή ως μελλοντική πιθανότητα. Για το τί θα γίνουν τα παιδιά, οι γονείς ή τα αδέρφια μας. Για κάθε πιθανό ενδεχόμενο. Έχει όμως οποιοδήποτε νόημα αυτή η κατάσταση; Πολύ περισσότερο όταν αυτή η ανησυχία ξεφεύγει από το επίπεδο του πραγματικού, εκείνο της λήψης αποφάσεων και της δράσης, και καλύπτει όλο τον ορίζοντα των σκέψεων και συναισθημάτων μας.

Ας σκεφτούμε τα εξής:

  • Ότι κι αν κάνουμε, τελικά όλοι θα υποταχτούμε στη νομοτέλεια της ζωής και κάποτε θα αποχωρήσουμε από τον μάταιο τούτο κόσμο.
  • Το ίδιο θα συμβεί στους γονείς, τα αδέρφια, τους συζύγους και συντρόφους μας, στα παιδιά μας και τα εγγόνια μας, στους φίλους και σε όλους τους γνωστούς μας.
  • Είναι θέμα μερικών δεκαετιών, ή έστω ενός αιώνα, ώστε να μην ζει πια κανείς που μας είχε γνωρίσει.
  • Λίγο καιρό αργότερα, δεν θα ζει κανείς που να είχε κάποτε ακούσει οτιδήποτε για εμάς και, οτιδήποτε κι αν είχαμε κάνει στη ζωή μας, όσο 'τεράστιας σημασίας' κι αν ήταν αυτό, δεν θα το θυμάται κανείς πια.
  • Είναι ενδεικτικό ότι από τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που υπήρξαν ποτέ, εκείνοι που 'έχουν μείνει στην ιστορία' δεν είναι παρά ένα απειροελάχιστο ποσοστό ενώ, κατά βάση θυμόμαστε τους μύθους περί της ζωής τους παρά την ίδια τη ζωή τους.
  • Ακόμα, όπως μας διδάσκει η σύγχρονη φυσική, το τέλος της γης μας και του ηλιακού μας συστήματος είναι προδιαγεγραμμένο ενώ, με βάσει πολλές θεωρίας, μια "μεγάλη σύνθλιψη" θα σημάνει το τέλος της ιστορίας που ξεκίνησε πριν περίπου δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια με τη "μεγάλη έκρηξη".
Ο παραπάνω συλλογισμός μπορεί εκ πρώτης όψεως να διαβαστεί ως μηδενιστικός. Δεν στοχεύει όμως εκεί σε καμία περίπτωση. Αυτό που θέλει να καταδείξει είναι ότι, πιθανότατα, κανένα έμψυχο ον ή άψυχο αντικείμενο, καμία πράξη ή γεγονός, δεν φέρει οποιοδήποτε νόημα αφεαυτού.

Απολύτως κανένα. 

Το νόημα σε όλα το δίνουμε μόνο εμείς, οι ίδιοι οι άνθρωποι, μέσα από το μοντέλο της πραγματικότητας που σταδιακά δημιουργεί ο εγκέφαλός μας. Το δε νόημα αυτό, πιθανότατα παύει να έχει οποιαδήποτε υπόσταση την στιγμή που ο εγκέφαλος παύει να λειτουργεί.

Μια ωραία αναλογία είναι ο τρόπος λειτουργίας των ψηφιακών συστημάτων. Η οθόνη στην οποία γράφω τώρα αυτό το κείμενο και μια άλλη στην οποία ένας αναγνώστης το διαβάζει, έχει νόημα μόνο χάρη στη μεγάλη σειρά συμβάσεων που έχουμε κάνει για τη νοηματοδότηση μιας ατέλειωτης σειράς δυαδικών ψηφίων. Ένας ολόκληρος κόσμος μπορεί να παρασταθεί από μια τέτοια σειρά, στη βάση πάντα κάποιων συμβάσεων απόδοσης νοήματος. 

Όλα όμως στηρίζονται στο γεγονός ότι ο υπολογιστής όντως λειτουργεί, τόσο στον πομπό όσο και στον δέκτη της πληροφορίας. Η λειτουργία αυτή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της νοηματοδότησης. Φανταστείτε να ζείτε λοιπόν σε έναν εικονικό κόσμο και κάποια στιγμή να κόβεται το ρεύμα (ή ίσως πιο απλά να παύει να λειτουργεί ένα σύνολο διεργασιών που αντιπροσωπεύουν έναν εικονικό χαρακτήρα). Όλα τελειώνουν κι αυτό φαίνεται απολύτως κατανοητό.

Κρίνω λοιπόν ως σημαντικότατο βήμα να υιοθετήσουμε την ίδια προσέγγιση και στην 'πραγματικότητα', σε αυτό που ονομάζουμε φυσικό κόσμο. Τα πάντα θα έχουν ένα τέλος, αυτό αφορά συνολικά το σύμπαν - όχι μόνο την ίδια μας την ύπαρξη, και ότι και να κάνουμε δεν υπάρχει ουδείς τρόπος να αλλάξουμε αυτήν την νομοτέλεια. Το σημαντικότερο όμως είναι πως δεν υπάρχει τίποτα περίεργο ή άδικο με αυτό.

Αν αντιμετωπίσουμε τη ζωή μέσα από αυτό το πρίσμα, πιθανότατα θα καταλάβουμε πως το να "είσαι καλός άνθρωπος" είναι μάλλον μονόδρομος διότι, όπως φαίνεται, είναι ο μοναδικός τρόπος ώστε η τραγικότητα της ύπαρξης να καταστεί λίγο λιγότερο αφόρητη.

Ας μην ανησυχούμε λοιπόν. 

Ούτως ή άλλως η νομοτέλεια της ζωής δεν αλλάζει με τίποτα ενώ, είτε αποτύχουμε ή επιτύχουμε στους στόχους μας, είτε τα χειρότερα ή τα καλύτερα όνειρά μας γίνουν πραγματικότητα, καμία ουσιώδης επίδραση δεν πρόκειται να υπάρξει στην πορεία των πραγμάτων. Ας απολαύσουμε λοιπόν την στιγμή, ας ευτυχίσουμε και ας βιώσουμε την τόσο ευχάριστη αλληλεξάρτηση με τους ανθρώπους που ζουν γύρω μας, με όποιον τρόπο κρίνουμε εμείς καλύτερα.

Ο άνθρωπος έχει την αδιανόητα μεγάλη δύναμη να μπορεί να νοηματοδοτήσει ο ίδιος τη ζωή του. Αυτό τον κάνει ένα μικρό (ή ίσως και μεγάλο) Θεό. Το τίμημα της δύναμης αυτής δεν είναι άλλο από το περιορισμένο της ύπαρξής μας. Η ζωή μας έχει ημερομηνία λήξεως. Πρέπει κάποιος να αποδεχτεί αυτό το δεδομένο, την ημερομηνία λήξης, δίχως να του προκαλείται ανησυχία, ούτως ώστε να μπορέσει να απολαύσει το θεϊκό δώρο της ζωής.

Μην ανησυχείς λοιπόν. Ούτως ή άλλως, δεν έχει καμία σημασία. 

Ως τη Νίκη, Πάντοτε, Μιχάλη Χαραλαμπίδη

Αγαπημένε Δάσκαλε Μιχάλη Χαραλαμπίδη, Ήταν Ιούνιος του 1996, διάβαζα μαθηματικά για τις πανελλήνιες εξετάσεις της επόμενης μέρας. Στιγμή ιερ...