Η πρόκληση της ‘ελευθεριακής επίλυσης διαφορών’

Την παρακάτω αφίσα την είδα στη γειτονιά μας και μου τράβηξε την προσοχή:

"Ελευθεριακή επίλυση διαφορών".

Τι μπορεί να είναι αυτό; Μπορεί να λειτουργήσει η 'δικαιοσύνη' χωρίς κάποιας μορφής γραπτή νομοθεσία και χωρίς μια δομή εξουσίας να επιβάλλει το 'δίκαιο';

Ανεξάρτητα της οπτικής καθενός μας, το ερώτημα μόνο του είναι πολύ ενδιαφέρον θεωρητικά (αλλά και ιστορικά - έγινε ποτέ;).

Έκανα μια σχετική ερώτηση στον αγαπημένο φίλο μας τον ChatGPT και πήρα την παρακάτω απόκριση:

⸻

Παρακάτω παρουσιάζω συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα εφαρμογής ελευθεριακής διευθέτησης διαφορών, χωρισμένα ανά γεωγραφική ή κινηματική συγκυρία. Πρόκειται για κοινότητες και κινήματα που αποπειράθηκαν να εφαρμόσουν τέτοιες μεθόδους χωρίς καταναγκαστικούς μηχανισμούς εξουσίας, βασιζόμενα στην οριζόντια, κοινοτική διαχείριση των συγκρούσεων.

1. Αναρχική Καταλονία (Ισπανικός Εμφύλιος, 1936–1939)

Πλαίσιο

Κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης, κυρίως στην Καταλονία και την Αραγονία, οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT–FAI εγκαθίδρυσαν ένα πείραμα κοινωνικής αυτοδιαχείρισης, χωρίς κεντρική κρατική εξουσία.

Μέθοδοι Διευθέτησης Συγκρούσεων

• Οι περισσότερες τοπικές επιτροπές (comités locales) διαχειρίζονταν εσωτερικές διαφορές μέσα από συνελεύσεις και λαϊκά συμβούλια.

• Δεν υπήρχαν αστυνομικές αρχές ή δικαστήρια. Οι σοβαρές συγκρούσεις επιλύονταν με παρέμβαση λαϊκών επιτροπών συμφιλίωσης.

• Πολλοί ιστορικοί (π.χ. Gaston Leval) περιγράφουν έμπρακτη εφαρμογή αποκαταστατικής λογικής, με έμφαση στην κοινότητα και όχι στην τιμωρία.

2. Ζαπατιστικές κοινότητες, Τσιάπας, Μεξικό (από το 1994)

Πλαίσιο

Οι αυτόνομες ιθαγενικές κοινότητες των Ζαπατίστας (EZLN) στο νότιο Μεξικό, από το 1994 και έπειτα, λειτουργούν έξω από το κρατικό σύστημα, βασιζόμενες στην αυτονομία και συλλογική διακυβέρνηση.

Επίλυση Συγκρούσεων

• Κάθε κοινότητα έχει “Συμβούλιο Καλής Διακυβέρνησης” (Juntas de Buen Gobierno), που ασκεί μη-κατασταλτικό ρόλο επίλυσης διαφορών.

• Οι διαδικασίες γίνονται μέσω λαϊκών συνελεύσεων, και η ποινή δεν είναι φυλάκιση αλλά συμβολικές πράξεις επανόρθωσης, κοινωνική εργασία, ή δημόσια συγγνώμη.

• Ο στόχος είναι η αποκατάσταση της σχέσης με την κοινότητα, όχι η τιμωρία του ατόμου.

3. Ελευθεριακές κολλεκτίβες και καταλήψεις στην Ευρώπη (π.χ. Δανία, Ελλάδα, Ιταλία)

Παραδείγματα

• Christiania, Κοπεγχάγη: Από τη δεκαετία του 1970 λειτουργεί ως αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα. Έχει δικό της σύστημα “δικαιοσύνης”, βασισμένο σε κοινές συνελεύσεις και ομότιμη διαπραγμάτευση.

• Καταλήψεις στην Ελλάδα (π.χ. Βίλα Αμαλίας, Λέλας Καραγιάννη, Πατησίων 61): Όταν ανακύπτουν εντάσεις ή συγκρούσεις, εφαρμόζονται συλλογικές διαδικασίες επίλυσης, πολλές φορές με εμπλοκή τρίτων μελών ως “διαμεσολαβητών”.

• Κοινωνικά Κέντρα στην Ιταλία (π.χ. CSOA Forte Prenestino, Ρώμη): Διαθέτουν “επιτροπές διαμεσολάβησης” (comitati di risoluzione) για την ειρηνική επίλυση εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων.

4. Κοινότητες Κουάκερων (Quakers), ΗΠΑ – 17ος–20ός αιώνας

Πλαίσιο

Παρότι δεν ήταν «αναρχικές» με την πολιτική έννοια, οι Κουάκεροι εφάρμοσαν αυτοδιαχειριζόμενα, συναινετικά μοντέλα επίλυσης διαφορών, βασισμένα στη μη βία και την αποκατάσταση.

Μέθοδος

• Δημιουργούσαν επιτροπές συμφιλίωσης (clearness committees), όπου το άτομο συνομιλούσε με 3–4 μέλη για να κατανοήσει τα αίτια της σύγκρουσης.

• Αποφεύγονταν πλήρως η ποινή ή ο καταναγκασμός.

5. Παραδοσιακές ιθαγενικές πρακτικές (π.χ. Αφρική, Καναδάς)

Π.χ. οι Gacaca της Ρουάντα

• Μετά τη γενοκτονία του 1994, εφαρμόστηκε ένα λαϊκό σύστημα δικαιοσύνης για αποκατάσταση και συμφιλίωση, χωρίς φυλακίσεις αλλά με δημόσια απολογία και αποδοχή ευθύνης.

• Παρότι οργανώθηκε από το κράτος, η πρακτική βασίστηκε σε παραδοσιακούς τρόπους κοινότητας, αντίστοιχους με τις ελευθεριακές αρχές.

⸻

Δυστυχώς δεν έχω ακόμα επαρκή μόρφωση και ενημέρωση ώστε όντως να αξιολογήσω τα παραπάνω δεδομένα. Χρειάζεται διάβασμα, το οποίο θα κάνω με χαρά.

Το βέβαιο είναι πως η προοπτική ενός συστήματος επίλυσης διαφορών χωρίς κρατική επιβολή φαντάζει ιδιαίτερα ελκυστικό. Σίγουρα θέλει μια πολύ περισσότερο συνειδητοποιημένη κοινωνία από αυτήν που ζούμε σήμερα. Οπωσδήποτε όμως είναι κάτι που αξίζει να μελετηθεί.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος ως αναρχικός

Διάβαζα αυτό το άρθρο για τον θανόντα Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο και μου έκανε εντύπωση το παρακάτω σύντομο απόσπασμα από παλαιότερο του λόγο:

«Μόνο η εξουσία της αγάπης μπορεί να νικήσει την αγάπη για εξουσία»

Πιστεύω θα συμφωνήσετε μαζί μου πως μπορούσε να είναι και ένα όμορφο αναρχικό σύνθημα. Το οποίο υποχρεωτικά μας φέρνει στο μυαλό την αναρχική διάσταση της χριστιανικής πίστης, υπό την έννοια πως ανώτερος μας είναι μόνο ο Θεός και ο Θεός δεν είναι τίποτα άλλο από Αγάπη.

Μεγάλη εντύπωση ακόμα μου έκανε το εξής:

«Η βία στο όνομα της θρησκείας βιάζει την ουσία της θρησκείας», είχε πει χαρακτηριστικά. Και είχε συνεχίσει με τη δήλωση πως η ειρήνη συνδέεται με τη δικαιοσύνη, η οποία στην εποχή μας είναι συνώνυμο της ανάπτυξης. «Η φτώχεια είναι ο χειρότερος τύπος βίας».

Αναλογιζόμενος τις παραπάνω θέσεις, δυστυχώς θλίβομαι για την υπαρκτή εκκλησία, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Μεγάλη προσωπικότητα ο Αναστάσιος αναμφίβολα. Ας ελπίσουμε να δούμε και άλλους τέτοιους ιεράρχες.

Όσο για τον «χριστιανικό αναρχισμό», χωρίς φυσικά να γνωρίζω εάν ο Αναστάσιος τον υποστήριζε ή όχι, θα επανέλθω σύντομα αφού τον μελετήσω καθότι μου φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρον πολιτικό και φιλοσοφικό ρεύμα.

Tα επτά συν ένα πρόσωπα της άγνοιας και της απελπισίας. Επτά συν μια κούφιες λέξεις.

Πολλά ανησυχητικά σημάδια της κόπωσης στους ανθρώπους μπορεί εύκολα να δει κανείς τον έκτο χρόνο της κρίσης. Όλοι έχουν κάπως λαβωθεί, πλην ελαχίστων. Σίγουρα η μαζικότητα των αστέγων στο κέντρο της Αθήνας είναι εικόνα θλιβερή και ξένη. Υπάρχει όμως κάτι ακόμα που δεν περιορίζεται σε "ομάδες", όπως τόσο προσχηματικά μάθαμε να τις αποκαλούμε μα αφορά όλο τον πληθυσμό. Τι είναι αυτό; Η ξεροκεφαλιά της άγνοιας και της απελπισίας.

Η κατάσταση είναι πρωτόγνωρη. Είναι σίγουρα αναμενόμενο να δούμε και πράγματα πρωτόγνωρα. Όμως, θα είμαι ειλικρινής, αυτή την κατάντια δεν την περίμενα. Κάθεσαι σε μια συζήτηση και οι διαφορετικές γνώμες είναι ισάριθμες των παρισταμένων. Όχι μόνο αυτό αλλά κανείς δεν δέχεται το παραμικρό. Βασικά όλοι μιλούν μα κανείς δεν ακούει. Ένα υπόστρωμα βλακείας ιδανικό για την καλλιέργεια του φασισμού.

Πριν περίπου ένα χρόνο είχα γράψει για την κατ'επιλογή ηλιθιότητα στην οποία αυτοβούλως δεχόμαστε να περιπέσουμε υπό το κράτος της απελπισίας. Δεν περίμενα όμως το φαινόμενο να λάβει τέτοιες διαστάσεις.

Έχουν λοιπόν διαμορφωθεί κάποιες κατηγορίες απόψεων και ανθρώπων, φυλές θα τις ονόμαζα, που με θρησκευτική ευλάβεια, δογματισμό και φανατισμό προωθούν μια άποψη που πιστεύουν ότι αποτελεί τη λύση δίχως να δέχονται καμιά συζήτηση για πιθανές διαφοροποιήσεις, έστω και μικρές.

Όσο διαφορετικές και να είναι οι απόψεις αυτές μεταξύ τους, που είναι πολύ διαφορετικές, δυστυχώς δεν είναι τίποτα άλλο παρά διαφορετικά προσωπεία της άγνοιας και της απελπισίας. Φανερώνουν τον απόλυτο πανικό στον οποίο έχει περιέλθει ο εκφραστής τους και ότι έχει βρει καταφύγιο στο δογματισμό. Έχουν με λίγα λόγια εναποθέσει τις ελπίδες τους στο "θεό" - Καθένας σε έναν δικό του, ψεύτικο και κούφιο "θεό" που έχει εφεύρει για να βγει από το αδιέξοδό του.

Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι φυλές; Ποια τα διαφορετικά πρόσωπα της άγνοιας και της απελπισίας;

1. Ο φιλελευθερος

Είναι πολύ απλό: Για όλα φταίει το κράτος. Η λύση επομένως είναι να μειώσουμε το κράτος. Να απολύσουμε αύριο το 75% των δημοσίων υπαλλήλων, να κατοχυρώσουμε συνταγματικά ότι δεν θα ξαναπροσληφθούν ποτέ και για κανένα λόγο, να ιδιωτικοποιήσουμε και όλη τη δημόσια περιουσία και όλα θα λυθούν ως δια μαγείας!

2. Ο αντιμνημονιακός

Για όλα φταίει το μνημόνιο και η τρόικα! Να καταργήσουμε το μνημόνιο και να διώξουμε την τρόικα και όλα θα λυθούν, ως δια μαγείας.

3. Ο σοσιαλιστής

Για όλα φταίνε οι τράπεζες, το κεφάλαιο, ο καπιταλισμός. Να κοινωνικοποιήσουμε τις τράπεζες και τα μέσα παραγωγής, να απαγορεύσουμε τη συγκέντρωση κεφαλαίου, να έρθει η λαϊκή κυριαρχία, να προσφέρουμε λίγο-πολύ τα πάντα στους πάντες δωρεάν και όλα τα προβλήματα θα λυθούν με μιας, ως δια μαγείας.

4. Ο αναρχικός

Η εξουσία διαφθείρει. Να καταργήσουμε κάθε εξουσία, να ζήσουμε ελεύθερα, αναρχικά και τα προβλήματα μας θα λυθούν με μιας, ως δια μαγείας.

(Σημείωση: Αν έπρεπε υποχρεωτικά να διαλέξω μια δογματική λύση, αυτή σίγουρα είναι η πιο ελκυστική!)

5. Ο δραχμολάγνος

Για όλα φταίει το ευρώ! Να φύγουμε τώρα από την ευρωζώνη, να γυρίσουμε στην αυθεντική, λατρεμένη ελληνική δραχμή και όλα μας τα προβλήματα θα λυθούν αυτόματα, ως δια μαγείας.

6. Ο ξενοφοβικός

Ήρθαν οι ξένοι και μας παίρνουν τις δουλειές. Δεν έχουν πληρώσει φόρους αλλά κάνουν χρήση των νοσοκομείων, των σχολείων, των υποδομών που εμείς οι Έλληνες φτιάξαμε με κόπο και τελικά δεν μπορούμε να απολαύσουμε. Να απελαθούν τώρα όλοι οι ξένοι και όλα θα φτιάξουν, ως δια μαγείας.

7. Ο χουντικός

Καλά, αυτοί οι ένστολοι τι κάνουν; Κοιμούνται όρθιοι; Νίκος, Μάκης και Άδωνις, κατά το Παπαδόπουλος, Μακαρέζος, Πατακός και τα προβλήματα όλα θα μπουν στο γύψο και θα θεραπεύουν, ως δια μαγείας.

Δυστυχώς όμως, όπως κατά βάθος το ξέρουν και οι επτά φυλές της άγνοιας και της απελπισίας, μαγική λύση δεν υπάρχει και η αλήθεια, όπως πάντα, είναι κάπου στη μέση. Εξαιρέσει του γραφικού χουντικού, όλοι έχουν από λίγο δίκιο και πολύ άδικο.  Επικεντρώνουν σε μια πτυχή του προβλήματος και χάνουν το σύνολο. Μετά τους τυφλώνει ο φανατισμός, ο δογματισμός και δεν ξέρουν τι λένε.

Θα επιμείνω στο ακόλουθο: Όλοι πλην του γραφικού χουντικού έχουν κάποια στοιχεία της ορθολογικής λύση. Ακόμα και στον δραχμολάγνο μπορώ να βρω στοιχεία θετικά. Παραμένοντας ένθερμος υποστηρικτής του ευρώ, δέχομαι πως πρέπει να υπάρχει ρεαλιστικό σχέδιο επιστροφής σε εθνικό νόμισμα ως ύστατη λύση αποφυγής μια καταστροφής σε περίπτωση που τρελαθεί η Ευρώπη.

Τελικά όμως, αφού δεν υπάρχει λύση μαγική, τότε τι μπορεί να γίνει;

Πολλά μπορούν να γίνουν, πρέπει να γίνουν και είναι βέβαιο πως τελικά θα γίνουν. Καθαρό μυαλό, σφαιρική αντίληψη, σχέδιο μακράς πνοής και πολλή, σκληρή και ομαδική δουλειά. Αυτό είναι το μοναδικό πρόσωπο που μπορεί να μας βγάλει από την κρίση. Με ρεαλισμό, ορθολογισμό και αυτοπεποίθηση. Πιστεύοντας στις δυνάμεις τις δικές μας και των συνανθρώπων μας, όχι σε λύσεις μαγικες.

Επαναλαμβάνω από άρθρο προγενέστερο κάποια τα βασικά στοιχεία μιας ορθολογικής λύσης:

1. Θέση των μιζοκομμάτων εκτός νόμου

2. Καθιέρωση πολιτικού φόρου - έκτακτης εισφοράς κακοδιοίκησης

3. Συνταγματική καθιέρωση απλής και ανόθευτης αναλογικής

4. Συγκρότηση κυβέρνησης ειδικών, με ευρείας κοινοβουλευτική πλειοψηφία για τη διαχείριση της κρίσης

5. Παραγωγική ανασυγκρότηση, ανάπτυξη της οικονομίας της συνεργασίας & της δημιουργικότητας, προώθηση ενός νέου, υγιούς & ισχυρού συνεταιριστικού κινήματος

6. Πρωτοπορία στην αληθινή, δημοκρατική και ισότιμη ένωση της Ευρώπης

7. Απόλυτος σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, στη διαφορετικότητα και στις προσωπικές ελευθερίες

Κλείνω, αναφερόμενος και σε ένα όγδοο πρόσωπο της άγνοιας και της απελπισίας που τόσο έντονα και ύπουλα, ας μου επιτραπεί, προβάλεται τελευταία από μερικούς εκ των βασικών υπευθύνων της καταστροφής: Ο entrepreneur, συνήθως και με τον χαρακτηρισμό "start-up". Είναι γνωστό πως όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα οικιοποιούνται λέξεις & έννοιες με σκοπό την καταστροφή τους. Επί παραδείγματι οι Ναζί έντυσαν τους προδότες ταγματασφαλίτες ...τσολιάδες και ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ταυτίστηκε με το ...κλαρίνο. Ο τσολιάς και το παραδοσιακό τραγούδι όμως ήταν έννοιες ελευθερίας που καμία σχέση δεν είχαν με τους ναζί και τα φασιστάκια της χούντας. Έτσι λοιπόν, άνθρωποι που σχέση καμία - παρά μόνο ίσως σχέση καταστροφής - δεν είχαν με την οικονομία της συνεργασίας και της δημιουργικότητας όψιμα στηρίζουν τους "startup entrepreneurs".

Ας θυμούνται όμως πως έχουν γνώση οι φύλακες.