Ο εξευτελισμός μιας επιστημονικής επιτροπής

Τρίτη στην εθνική οδό, κατεύθυνση προς Αθήνα, λίγο μετά το μεσημέρι. Στη 1:00 το ραδιόφωνο παίζει το δελτίο ειδήσεων γνωστού σταθμού πανελλήνιας εμβέλειας. Η εκφωνήτρια λέει κάτι μαγικό: "Στις 2:00 αναμένεται να ξεκινήσει η συνεδρίαση της επιστημονικής επιτροπής για να αποφασίσει ....". 

Αφού τελειώνει την φράση της, δίνει τον λόγο σε έναν συναδελφό της, ο οποίος χωρίς καμία συστολή λέει τα εξής: "Σύμφωνα με πληροφορίες η επιτροπή σήμερα θα αποφασίσει τα εξής..." και συνεχίζει απαριθμώντας όλες τις (προφανώς, προειλημμένες) αποφάσεις.

Ω του θαύματος, η επιτροπή εν τέλει αυτά όντως αποφάσισε.

Αναρωτιέμαι: Μπορεί να υπάρξει περισσότερος εξευτελισμός των, υποτίθεται, κορυφαίων επιστημόνων της χώρας; Έχει χαθεί κάθε έννοια αυτοσεβασμού; Αν δεν σέβονται τον εαυτό τους, δεν σέβονται καν την επιστήμη που θεραπεύουν;

Πριν μήνες είχε γίνει μια μεγάλη δημόσια συζήτηση περί του εάν η επιτροπή αποφασίζει ή εισηγείται στην κυβέρνηση. Τότε είχαμε μάθει πως πράγματι, η επιτροπή απλώς εισηγείται και η κυβέρνηση της χώρας έχει την ευθύνη των αποφάσεων. Το διαρκές γραφείο τύπου που κυβερνά αυτήν τη χώρα προφανώς αποφάσισε πως στη φάση αυτή είναι προτιμότερο να εμφανίζεται να αποφασίζει η επιτροπή.

Οι επιστήμονες που συμμετέχουν σε αυτήν περιέργως (ή μήπως όχι;) δεν έχουν κανένα πρόβλημα να παρέχουν απλόχερα την 'επιστημονική ευλογία' τους σε αποφάσεις που ήδη έχουν ληφθεί. Εδώ θα μου πείτε, η Κυρία Μίνα Γκάγκα δεν έχει πρόβλημα να έχει πολιτικό προϊστάμενο τον Κύριο Θάνο Πλεύρη, στην παροχή επιστημονικής επιβεβαίωσης θα κολλούσαν;

Το αστείο είναι πως μιλάμε για μια επιτροπή που έχει δεκάδες μέλη (ασαφές βέβαια ποια είναι η ακριβής της σύνθεση και τα κριτήρια επιλογής των ειδικών). Όποιος έχει βρεθεί σε συνεδρίαση τέτοιου πολυάριθμου σώματος γνωρίζει πολύ καλά πως το μόνο που δεν μπορεί να κάνει είναι όντως να συσκεφτεί και να λάβει ουσιώδεις αποφάσεις.

Ζούμε μια πλήρη αντιστροφή της πραγματικότητας. Η Ελληνική Κυβέρνηση είναι αυτή που, υποτίθεται πως, ευαγγελίζεται τον σεβασμό της επιστήμης, εκείνη η ίδια όμως εξευτελίζει βάναυσα την επιστημονική κοινότητα με τις παραπάνω πρακτικές.

Η επιστήμη στηρίζεται στη μεθοδολογία, στο πείραμα και βεβαίως στην αέναη έρευνα. Πολλές φορές κάνει λάθη και τα αναγνωρίζει προχωρώντας μπριστά. Αυτοί που τον Μάιο του 2020 έλεγαν πως νίκησαν τον κορωνοϊό και τον Οκτώβριο του 2021 μιλούσαν για πανδημία των ανεμβολίαστων, θα αναγνωρίσουν τα λάθη τους ως οφείλουν σαν επιστήμονες;

Στην αρχή αυτής της πανδημίας είχα απευθύνει έκκληση να τερματιστούν οι "επικοινωνιακές στρατηγικές" ώστε η πανδημία να αντιμετωπιστεί ορθολογικά, επιστημονικά. Είμαι βέβαιος πως το ίδιο ζητούσε η συντριπτική πλειοψηφία των συμπολιτών μας. Μιλούσαμε όπως φάνηκε "εις ώτα μη ακουόντων". 

Από τον μεγαλειότατο Μητσοτάκη τον Β' δεν περιμέναμε κάτι καλύτερο. Είχαμε όμως, δικαίως και βασίμως, προσδοκίες από την επιστημονική κοινότητα της χώρας, προσδοκίες που δυστυχώς διαψεύσθηκαν απογοητευτικά.

Ποτέ δεν είναι αργά. Ας ελπίσουμε πως οι επιστήμονες αυτής της χώρας την ύστατη στιγμή θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Εκτός αν νομίζουν πως έφτασαν εκεί που έφτασαν για να νομιμοποιούν με το "κύρος" τους προειλημμένες αποφάσεις του διαρκούς γραφείου τύπου. 

Στην περίπτωση αυτή ο ελληνικός λαός ας τους προσφέρει τον οίκτο που αρμόζει.

Το αποτύπωμα μιας καταρρέουσας χώρας

Ο Αχιλλέας Χεκίμογλου δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο για τα Eίκοσι χρόνια στο Ευρώ στο οποίο περιελάμβανε και ένα ιδιαίτερα αξιόλογο & χρήσιμο infographic.

Από τα πολλά και πολύ ενδιαφέροντα δεδομένα, ένα σημαντικότατο στοιχείο σχεδόν μονοπώλησε την προσοχή μου:

2001:

• Γεννήσεις:102.282
  
• Θάνατοι: 102.559
• Μεταβολή πληθυσμού: - 277

2020:

• Γεννήσεις: 84.767
• Θάνατοι: 131.084
• Μεταβολή πληθυσμού: -46.317

Ναι, κάθε χρόνο μια πόλη με μέγεθος που μοιάζει στα Χανιά, την Καλαμάτη ή την Ρόδο εξαφανίζεται από την Ελλάδα! Όποιος δεν αντιλαμβάνεται πως αντιμετωπίζουμε μια ακραία δημογραφική κρίση, φοβάμαι δεν έχει απολύτως καμία επαφή με την πραγματικότητα.

Δεν είναι μόνο ότι η μείωση του πληθυσμού πολύ σύντομα θα έχει ραγδαία επιτάχυνση. Η συνεπακόλουθη γήρανση θα έχει τραγικές οικονομικές συνέπειες, όπως για παράδειγμα στα συστήματα ασφάλισης, υγείας και πρόνοιας, ενώ παράλληλα ο φόβος και η συντήρηση θα κυριαρχήσουν στην κοινωνία.

Η Ελλάδα με λίγα λόγια θα γίνει μια χώρα που κανείς δεν θα θέλει να ζήσει.

Ποια είναι η λύση; Δεν υπάρχει καμία μαγική λύση. Η χώρα πρέπει να ανακαλύψει εκ νέου την πολιτική, να αντιμετωπίσει την ουσία του brain drain, να ενσωματώσει τους νέους πληθυσμούς που έχουμε την τύχη να έρχονται σ'αυτήν και, πάνω απ' όλα, να καταστρώσει ένα μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό σχέδιο βάθους πολλών δεκαετιών που θα αγκαλιαστεί από τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.

Τότε, ίσως, υπάρξει ελπίδα ξανά. 

Παράλληλα βέβαια, το σημαντικότερο ίσως, πρέπει να μάθουμε από τα λάθη μας. Στη χώρα υπάρχει μια μικρή ομάδα που έχει την εξουσία μετά τη μεταπολίτευση και, παρότι εναλλάχθηκαν δυόμισι κόμματα στη διακυβέρνηση, λίγο - πολύ όλα ακολούθησαν παρόμοιες πολιτικές. Υπάρχουν ευθύνες, που οφείλουν να αποδοθούν. Όχι εκδικητικά αλλά παραγωγικά. Ας κάνουν στην άκρη τουλάχιστον. Ας πάνε σπίτι τους ή, ακόμα καλύτερα, σε κάποια από τις μητροπόλεις του εξωτερικού που τόσο πολύ αγαπούν. 

Η χώρα έχει ιστορική υποχρέωση να ξαναβρεί το βηματισμό της και για να το κάνει πρέπει πρώτα και κύρια, όπως ειπώθηκε παραπάνω, να ανακαλύψει εκ νέου την πολιτική ως την ύψιστη των τεχνών. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν φυσιολογικά.

Επίκουρος και πνευμονογαστρικό νεύρο

Μια από τις ρήσεις που αποδίδονται στον Επίκουρο η οποία εξακολουθεί να προκαλεί θύελλα αντιδράσεων περίπου 2.300 χρόνια μετά τον θάνατο του κορυφαίου φιλοσόφου είναι η εξής: 

ἀρχὴ καὶ ῥίζα παντὸς ἀγαθοῦ ἡ τῆς γαστρὸς ἡδονή

Η φράση αυτή, που διασώθηκε από τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές (ο οποιος ήταν ορκισμένος εχθρός του Επικουρισμού), χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τον Επίκουρο ως κοιλιόδουλο, έρμαιο των απολαύσεων, άνθρωπο χωρίς βαθύτερο περιεχόμενο και πνευματική υπόσταση.

Οι υπερασπιστές του Επίκουρου ανά τους αιώνες αναφέρουν, πολύ πειστικά κατά την γνώμη μου, πως πολύ απλά η γαλήνη, η αταραξία στην επικούρεια διάλεκτο, δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν πρώτα δεν έχουν καλυφθεί οι ουσιώδεις σωματικές ανάγκες, όπως η πείνα και η δίψα, η προστασία από τα στοιχεία της φύσης και η ασφάλεια. 

Παρατίθενται μάλιστα δεκάδες σχετικές αναφορές λόγων του Επίκουρου που έλεγε πως αν έχει υγεία, ασφάλεια, ψωμί και νερό, είναι έτοιμος να παραβγεί με τον ίδιο τον Δία στην ευδαιμονία, ενώ σε άλλη περίπτωση έλεγε σε μαθητή του πως, αν του στείλει και λίγο τυρί (επιπλέον του ψωμιού και του νερού) θα μπορέσει να απολαύσει ένα πολυτελές γεύμα.

Παρότι το debate αυτό συνεχίζεται ανά τους αιώνες, νομίζω πως πια αποτελεί κοινό τόπο πως ο Επίκουρος με το ίδιο του το παράδειγμα δίδαξε το μέτρο και τον ρεαλισμό, όποτε η ηθική διάσταση του ζητήματος έχει, κατ’ εμέ, οριστικά λυθεί. 

Το θέμα γίνεται όμως πολύ πιο ενδιαφέρον αν κοιτάξουμε τις τελευταίες εξελίξεις στη σύνδεση του εντέρου με τον εγκέφαλο και συνολικά στη λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος με την ψυχολογία. Παρότι οι σχετικές έρευνες βρίσκονται εν εξελίξει, όπως γλαφυρά προυσιάζει η Giulia Enders στο καταπληκτικό της βιβλίο «Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου», φαίνεται πως τα τεκταινόμενα στον πεπτικό μας σωλήνα επηρεάζουν κομβικότατα το πνεύμα μας, ίσως δε η λεωφόρος που συνδέει αυτούς τους δυο κόσμους να μην είναι άλλη από το πνευμονογαστρικό νεύρο.

Να λοιπόν που η σύγχρονη επιστήμη ακόμα μια φορά φαίνεται να δικαιώνει τον γιο του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης. Ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί το ήταν η «παρέγκλιση» των ατόμων μέχρι να έρθει η κβαντική φυσική και ενδεχομένως να τον δικαιώσει τον εικοστό αιώνα, όπως ήδη είχε κάνει η αστρονομία με την ταξινόμηση των γαλαξιών και πλήθος άλλων περιπτώσεων.

Όχι, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να θεοποιήσω τον Επίκουρο - αυτό εξάλλου θα ήταν πράξη προδοσίας προς τη φιλοσοφία του. Θέλω όμως να ενώσω την φωνή μου με όλους αυτούς που ζητούν να ξαναδούμε πολύ προσεκτικά το έργο αυτού του κορυφαίου Έλληνα, το οποίο παραμένει εκπληκτικά επίκαιρο και που η σύγχρονη επιστήμη το επιβεβαιώνει διαρκώς. 

Ο Επίκουρος, ένας υλιστής, που όχι μόνο δεν πιστεύει στην αιώνια ζωή αλλά τη θεωρεί και ανούσια (ίσως και μια μορφή τιμωρίας!), μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα να ανακαλύψουμε εκ νέου το νόημα που τόσο λείπει στη ζωή μας. 

Ίσως το πρώτο βήμα να είναι στην αναζήτηση και στην επίτευξη της «γαστρός ηδονής». Μια βαθιά αρμονία μεταξύ σώματος και πνεύματος. Αν το πετύχουμε αυτό, ίσως βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην ευδαιμονία.